Dagblaðið - 08.05.1978, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 8. MAÍ 1978.
wmBlmB
Útgefandi Dagbladiö hf.
Framkvœmdastjóri: Svainn R. EyjóKsson. Ritstjórí: Jónas Kristjánsson.
Fréttastjóri: Jón Birgir Pótursson. Ritstjómarfulttrúi: Haukur Helgason. Skrífstofustjórí ritstjómar
Jóhannes ReykdaL íþróttir Hallur Simonarson. Aöstodarfróttastjórí: Atli Steinarsson. Handrit
Ásgrímur Pálsson.
Blaöamenn: Anna Bjamason, Asgeir Tómasson, Bragi Sigurðsson, Dóra Stefánsdóttir, Gissur Sigurðs-
son, HaHur Hallsson, Helgi Pótursson, Jónas Haraldsson, ólafur Geirsson, Ólafur Jónsson, Ómar
Vaidimarsson, Ragnar Lár.
Ljósmyndir Ámi Páll Jóhannsson, Bjamleifur Bjamleífsson, Hörður Vilhjálmsson, Ragnar Th. Sigurðs
son, Sveinn Þormóðsson. ...........
Skrifstofustjóri: Ólafur EyjóKsson. Gjaldkerí: Þráinn Þoríeifsson. Sölustjórí: Ingvar Sveinssoi
Dreifingarstjóri: Már E. M. Halldórsson.
RHstjóm Siðumúla 12. Afgreiðsla Þverholti 2. Áskriftir, auglýsingar og skrífstofur Þverholti 11. Aðal
simi blaösins 27022 (10 Ifnur). Áskríft 2000kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 100 kr. ointakið.
Setning og umbrot Dagblaðið hf. Siðumúla 12.
Mynda- og plötugorð: Hilmir hf. Siðumúla 12. Prentun: Árvakur hf. Skoifunni 10.
Einum leik lengra
Skáktafl samtaka verkafólks annars
vegar og ríkisstjórnarinnar og samtaka
atvinnurekenda hins vegar er í flóknasta
lagi um þessar mundir. Enda virðast
málsaðilar hafa takmarkaða yfirsýn,
nema þá helzt ríkisstjórnin, sem aldrei
þessu vant virðist hafa hugsað einum leik lengra en aðrir.
Fyrsta mikilvæga atriði skákarinnar er, að forustu-
menn samtaka verkafólks hafa rétt fyrir sér í efnis-
atriðum málsins. Ríkisstjórnin átti ekki að láta alþingi
skera niður verðbætur launa. Það gerir málstað hennar
verstan, að hún lét að þessu leyti ógilda samninga, sem
hún hafði sjálf staðið að og undirritað skömmu áður.
Annað mikilvæga atriðið er, að samtök verkafólks
munu efnislega fá kröfum sínum framgengt. Með því að
hugsa einn leik fram í tímann er auðvelt að komast að
þeirri niðurstöðu. Hér er ekki rúm fyrir öll rökin, sem að
því hníga, en minnast má á hið helzta.
Virkir félagar í samtökum verkafólks eru í hjarta sér
sannfærðir um, að mótherjinn hafi beitt svívirðilegum
rangindum. Þeir munu fylkja sér fast um flestar þær
aðgerðir, sem forustumönnum samtakanna getur dottið í
hug að beita. Þeir eru komnir í baráttuskap.
Að vísu hefur hingað til ekki náðst full samstaða um
aðgerðir. Útflutningsbannið var afleikur, af því að mark
miðið fór fyrir ofan garð og neðan í hugum margra
virkra félagsmanna. Þeim fannst það vera fremur
skemmdarverk en verkfall.
Þótt forustumennirnir þykist borubrattir, hafa þeir
þegar dregið nokkuð í land. Þeir munu halda áfram að
draga í land eftir þörfum, því að þeir eru reynslunni
ríkari. Og þeir hafa líka áttað sig á, að í aðgerðum næstu
vikna og mánaða verða þeir fyrir fram að vera búnir að
móta sterkari samstöðu.
Við slíkar aðstæður er nánast útilokað fyrir stjórn-
völd og atvinnurekendur að verjast réttlátri reiði verka-
fólks. Vörnin mun hrynja í síðasta lagi i haust og verka-
fólk mun vinna svonefndan faglegan sigur, þrátt fyrir
lélega taflmennsku í upphafi.
Þriðja mikilvæga atriðið er svo, að rikisstjórnin hefur í
rauninni ekki ýkja mikinn áhuga á þessum þætti skákar-
innar. Það er ekki vegna heilags stríðs við verðbólguna
sem hún verst, þótt hún segi það. Hún veit eins og aðrir,
að verðbólgan stafar ekki af verkafólki, sem hefur hálf
laun hliðstæðra Norðmanna og Dana.
Ríkisstjórnin hyggst aftur á móti hagnýta sér í
alþingiskosningunum aðgerðir samtaka verkafólks. Hún
hyggst beita hinu gamalkunna lögmáli, að upplausn og
órói feykja óákveðnum kjósendum, einkum millistétta-
fólki, í faðm stjórnvalda.
Hún ætlar að gera hneykslun þessara kjósenda á út-
flutningsbanni, olíubanni og öðru slíku yfirsterkari
hneykslun þeirra á afleitum fjögurra ára ferli ríkis-
stjórnarinnar. Þannig ætlar hún að smala heim veru-
legum hluta af fylginu, sem hana hefur flúið á kjörtíma-
bilinu.
Ef henni tekst með þessu að takmarka tapið í kosning-
unum við 2—4% af heildaratkvæðafjölda, mun hún
með rétti líta á það sem pólitískan sigur í endatafli kjör-
tímabilsins. Þetta virðist henni ætla að takast. Sápólit-
íski sigur verður henni sætari en hinn faglegi sígur
veróur samtökum verkafölks.
Þannig sér ríkisstjórnin einum leik lengra en aðrir í
skákinni.
..
Danmörk:
Tregða á að veita eríendum
kynvHlingum dvalaríeyfi
þurfa annað hvort að ganga að eiga Dana af
hinu kyninu eða gerast kynskiptingur
Venjulegum útlending, sem fellir
hug til danskrar manneskju og þau
ákveða að giftast er greið leiðin til
dvalar og atvinnuleyfis í Danmörku.
Málin eru ekki svona einföld ef um
kynvilltar persónur er að ræða.
Vandi tuttugu og eins árs gamallar
bandarískrar stúlku hefur vakið
nokkra athygli í Danmörku. Helen
Nash, en svo heitir stúlkan og er frá

Kansas fylki, býr með danskri ástkonu
sinni rétt fyrir utan Álaborg. Þær
hafa þekkzt í meira en eitt ár og
bjuggu saman í Bandaríkjunum og í
Danmörku siðan í október
síðastliðnum.
Helen Nash ákvaö að sækja um
dvalarleyfi í Danmörku. Hún sótti
ekki um atvinnuleyfi þvi þær stöllur
búa í einhvers konar sambýli með
fleira fólki og þar starfar hún. Aðrir
íbúar sambýlisins starfa aftur á móti
víðs vegar annars staðar.
Umsókn hennar hefur fengið
þungar undirtektir hjá danska
útlendingaeftirlitinu og henni sagt að
henni yrði hafnað. Endanleg
ákvörðun um hvort Helen fær dvalar-
leyfi liggur aftur á móti hjá dómsmála-
ráðuneytinu, sem ekki hefur enn tekið
afstöðu.
Helen Nash hefur ritað ráðu-
neytinu kvörtunarbréf. Þar segir hún
Innsigli
engir fengu
Litla sviðið:
MÆÐUR OG SYNIR
Tveir einþáttungar eftir
John Millington Synge
og Bertoh Brecht
Leikmynd: Gunnar Bjamason
Leikstjóri: Baldvin Halórsson
Raun er komin á það á undanförn-
um árum að þær leiksýningar sem best
takast í Leikhúskjallaranum eru jafn-
framt einhverjar bestu sýningar Þjóð-
leikhússins. Það hefur sýnt sig að
þegar verkefnaval hentar á litla
sviðinu njóta bæði leikendur og áhorf-
endur afbragðs vel þess mikla nábýlis
sem með þeim verður í Leikhús-
kjallaranum.
Nýja sýningin á litla sviðinu,
einþáttungar eftir Synge og Brecht um
syrgjandi mæður og sonafórn, held
ég reyndar að sé eitthvert albesta verk
leikhússins af sínu tagi, einkanlega
fyrri leikurinn. Þeir riðu til sjávar eftir
John Millington Synge. Það varð ein
af þessum sjaldgæfu stundum í leik-
húsinu, þegar manni finnst leiksýning
takast til hlítar eftir sinni tilætlun, láta
allt uppi sem þarf á að halda og á að
segja, ekkert of eða van, að sjá
Guðrúnu Stephensen fara með hlut-
verk gömlu Mörju í leiknum. Allt
hjálpaðist að til að svo vel mætti
takast, gullfallegur texti Karls
Guðmundssonar sem íslenskaði
leikinn, einföld og stilhrein sviðsmynd
og búningar Gunnar Bjamasonar,
natin og fáguð sviðsetning Baldvins
Halldórssonar. Er ekki annars alllangt
um liðið síðan Baldvin Halldórsson
síðast stjórnaði leikskýningu í Þjóð-
leikhúsinu? Einhvern veginn frnnst
mér að með þessari sýningu sé hann á
nýjan leik að hefja sig til vegs sem leik-
stjóri, og er það vonandi ekki misskiln-
ingur.
Eins og maður
Um J.M. Synge en manni sífellt sagt
að leikir hans hafi í fyrstu vakið eftir-
tekt, og raunar líka megna andúð
heima í lrlandi, vegna raunsæis síns,
ófegraðar lýsingar á lífi og högum
alþýðu. Þetta er nú sjálfsagt sannur
sögufróðleikur. En hitt er jafnsatt fyrir
því að það er ekki raunsæislegt frá-
sagnarefni, mannlýsingar eða atburða-
rás.sem ber uppi leik eins og Þeir riðu
:til sjávar heldur skáldleg og upphafin
tjáning tilfinninga. Leiknum er helst
líkjandi við ljóð, harmljóð um yfirvof-
andi og óhjákvæmilegan dauða, sátt
lífs og dauða að lokum. Innsigli engir
fengu: það sem gildir er að lifa eins og
maður, meðan lífið endist, og fá þá
hæga hvíld að lokum, hvort það
verður seint eða snemma.
Gamla konan i leiknum, Marja,
hefur misst allt sitt í sjóinn, mann og
sex syni, og gengið 1 gegnum allar
þjáningar sem slíkum missi fylgir. Nú
kallar feigðin hennar síðasta son, ekki
hetjulegur sjódauðinn heldur hrapal-
legur slysadauði.Feigðarvissan hrislast
um allt leikritið, dauðinn er það eina
sem við eigum víst, yrkisefnið er að
kveða sig í sátt við líf sem er skilyrt af
dauðanum. Þá kann „raunsæi”
Synges aftur að koma við söguna.
Marja svallar ekki i tilfinningum
sinum með neinum íburði máls og
hugmynda, stórum tilburðum. Hún er
umfram allt „raunhæf’ gömul kona,
yfirbuguð af sorgum og á tregt um
tungutak, kemur vart orðum að harmi
sínum. í látleysi málsins og til-
finninganna liggur skáldskapur leiks-
'ins ljóðkynjað gildi hans. Og það
tókst þeim Guðrúnu Stephensen og
Baldvin HaUdórssyni aðdáanlega vel
að leiða í Ijós og láta uppi i Leikhús-
kjaUaranum.
UM MÁLEFNI
LEIGJENDA
I vetur og vor hafa húsaleigumál
verið til umræðu og var sannarlega
kominn timi til. Hefur saga húsnæðis-
mála alþýðufólks í Reykjavík verið
rifjuð upp í þessu sambandi bæði i fjöl-
miðlum og annarsstaðar, ekki síst í
snjallri ræðu Guðmundar J.
Guðmundssonar formanns verka-
mannasambandsins á fundi til undir-
búnings leigjendasamtaka nú í vor.
Þetta er ófögur saga sem margir
þekkja af reynslu eða afspurn. Margt
ungt fólk á okkar tíð hefur jafnvel átt
við að stríða erfiðleika i æsku og upp-
vexti vegna slæms húsakosts fjölskyld-
unnar. Enn er notað mjög slæmt
íbúðarhúsnæði hér í borginni, þótt
horfið sé það versta svo sem bragg-
arnir, pólarnir, selbúðirnar og höfða-
borgin. En þessir iverustaðir voru
reistir á sama tima og betur stæða
fólkið byggði fallegu hverfin i vestur-
bænum, norðurmýri og hlíðum, ásamt
með fleiri slikum ibúðahverfum.
Veruleg breyting varð ekki á
húsnæðismálum alþýðu hér, fyrr en
framkvæmdanefnd byggingaáætlunar
tók til starfa fyrir áratug eða svo, að
frumkvæði verkalýðshreyfingarinnar.
Blokkirnar í Breiðholtshverfum hafa
nú útrýmt bröggum og pólum og
höfðaborgum, en ekki hefur allra
vandi verið leystur þrátt fyrir það og
vantar talsvert á. Enn búa nær
tuttugu af hundraði verkafólks í
leiguhúsnæði hér, þrátt fyrir Breið
holtsíbúðir framkvæmdanefndar sem
reknar eru með séreignarfyrirkomu-
lagi. í könnun sem gerð var fyrir þrem
árum á vegum starfsstúlknafélagsins
Sóknar og tók til almennra kjara
félagsmanna, þar með húsnæðismála,
kom fram að tuttugu og sjö (27%) af
hundraði félaga bjó í leiguhúsnæði á
eigin vegum. Höfðu þá verið teknir út
úr könnuninni unglingar sem bjuggu á
vegum fjölskyldu sinnar. Þetta hefur
ekki breyst að marki síðan og kjör
Sóknarkvenna eru ekki sérlega frá-
brugðin kjörum annarra lágt launaðra
erfiðismanna. Margt af þessu fólki
hefur ekki ráð á að greiða út tuttugu
prósent af kaupverði verkamanna-
bústaðaíbúðar, eins og krafist er.
Fólkið er eignalaust og tekjur fara
allar jafnóðum fyrir nauðþurftum.
Það fær hvergi lán og enginn sjóður
fjármagnar raunar þessa útborgun.
Útborgunarféð verða hinir eignalausu
því að taka hjá sjálfum sér. Því fer
fjarri að allir eigi ættingja sem lið er í
fjárhagslega. Þeir eru margir sem geta
ekki hlaupið til pabba og mömmu, en
verða að standa einir í stríði. Þá má
minna á að fleiri stofna heimili en þeir
sem ungir geta kallast, þótt þeir séu
vafalaust i meirihluta. Fólk stofnar
heimili á öllum aldri og margir oftar
en einu sinni. Ekki eru kringum-
stæður þess fólks ætíð betri en hinna
sem ungir eru. Stundum þarf fólk t.d.
að greiða verulegar fjárhæðir í meðlög
með börnum úr fyrra hjónabandi. Ein-
stæðir foreldrar stofna lika oft heimili
meðbörnum sinum.
öryggisleysi
leigjenda
Þegar við allt þetta bætist að sára-
lítið er byggt hér af leiguíbúðum,
hlýtur að koma til alvarlegt vandamál
hjá mörgu eignalausu fólki. Tilboð
óskast, segir í auglýsingunum og
margir eru um hverja leiguíbúð sem
losnar.
Ekki þarf að lýsa hér öryggisleysi
leigjendanna. Þetta fólk þjáist margt
af skorti á öryggistilfinningu og á þess
vegna erfitt með að einbeita sér. Sumt
fólk vill llka búa i leiguhúsnæði, fái