Dagblaðið - 29.01.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 1980.
...riT|-«nnq»öiVrtVi>i -riV »
Pinochet forscti vill hafa öll tök á launþegum og heimildir til verkfalla i Chile eru
mjög takmarkaðar, í það minnsta miðað við venjur hér á landi og i Vestur-Evrópu.
Samkvæmt hinum nýju lögum
hafa verkamenn í Chile rétt til þess
að gera verkföU. Fyrirtækjum er
síðan heimilt að hefja ráðningu nýrra
starfsmanna eftir að verkfallið hefur
staðið í einn mánuð. Heimilt er þá að
ráða starfsmenn samkvæmt samn-
ingum við hvern einstakan þeirra.
Síðan að tveim mánuðum liðnum eru
aliir verkfallsmennirnir taldir hafa
hætt störfum hjá viðkomandi fyrir-
tæki og engin takmörk talin á heimild
fyrirtækisins til að ráða nýja starfs-
menn í stað þeirra. Á meðan á verk-
falli stendur eru verkamennirnir
skyldugir til að standa skil á öllum
greiðslum í almannatryggingasjóði
og atvinnuleysissjóði, einnig hlut at-
vinnurekenda.
Samkvæmt lögum um verkföll og
verkfallsbaráttu i Chile eru
allsherjarverkföll þar ekki leyfð og
heldur ekki heimilt að verkfallsmenn
standi svokallaðan verkfallsvörð við
þau fyrirtæki sem þeir eiga í deUum
við. Af framangreindu er ljóst að
ekki er ætlun stjórnarinnar í Chile að
hlaða mjög undir verkamenn á þessu
sviði. Kemur það raunar fæstum á
óvart. Auk þess eiga verkamenn við
það að búa í deilum sinum við at-
vinnurekendur og ríkisvald að at-
vinnuleysi í landinu er talið vera
fimmtán af hundraði vinnuaflsins.
Atvinnuleysisbætur eru litlar eða
aðeins jafnvirði tíu þúsund króna
íslenzkra. Meðallaun i Chile er ein-
hvers staðar nærri jafnvirði eitt
hundrað þúsund króna.
Laun i Chile hafa staðið mjög i
stað síðustu sex .árin eða þann tíma
sem herforingjastjórnin hefur verið
við völd. Auk takmarkaðra verð-
bóta, sem launþegar hafa fengið
vegna verðbólgunnar, hafa stjórn-
völd aðeins leyft 5% launahækkun á
þessum tíma. Eitt fárra verkalýðs-
félaga, sem vogaði sér að beita verk-
föllum gegn launatakmörkunum var
félag 210 starfsmanna fyrirtækis,
sem sér um varahlutaframleiðslu i ís-
skápa. Er það fyrirtæki í eigu mikils
fjármálaveldis. Eftir fimmtíu og
tveggja daga baráttu gáfust starfs-
mennirnir upp og gengu að tilboði
forráðamanna fyrirtækisins, sem
buðu óbreytt laun vegna samdráttar á
erlendum mörkuðum.
Verkamennirnir sögðust aðeins
hafa haldið út í svo langan tíma
vegna þess að mikill fjöldi annarra
verkamanna og almennings í Chile
sýndi þeim stuðning í orði og verki.
Þó voru nokkrir verkamannanna
handteknir er þeir söfnuðu í verk-
fallssjóð á götum Santiago,
höfuðborgar Chile. Einnig fengu
verkfallsmennirnir nokkurn stuðning
frá kaþólsku kirkjunni. Eins og áður
sagði eru meðallaun í Chile líklegast
um það bil jafnvirði eitt hundrað
þúsund í^Ienzkra króna. Námamenn í
koparnámunum, eins og E1 Teniente
námunum, sem minnzt var á í byrjun
greinarinnar, eru nokkru kauphærri.
Þeir eru sagðir geta náð allt að eitl
hundrað og tuttugu þúsundum á
mánuði, þegar kaupauki vegna góðra
afkasta hefur verið tekinn með í
reikninginn.
Sovét-ísland i 45 ár. Ég hélt i sann-
leika sagt, að þeir hefðu gleymt þess-
um hugarburði sínum, cn nei, hér
kemur hann aftur. Það verður ekki
annað sagt en þeir séu frumlegir hinir
ungu frjálshyggjumenn, sem nú birt-
ast okkur í sifellu, i öllum gerðum
mannlegs yndisþokka.
Hin fleygu orð um Sovét-ísland
hafa lengst af verið talin kontin frá
.lóhannesi úr Kötlum, samanber sant-
nefnt Ijóð hans, sent birtist I Santt
ntun ég vaka árið 1935. Fyrsta
erindi kvæðisinser eftirfarandi:
Sovét-island,
óskalandið,
— hvenær kemur þú?
Er nóttin ekki orðin nógu löng,
þögnin nógu þung,
þorstinn nógtt sár,
hungrið nógu hræðilegt,
hatrið nógu grimntt?
Hvenær ...'.•?
Um þetta Ijóð segir Jón Óskar
skáld: ..Sövét merkir ráð, þ.e. ráð
verkantanna sent ætlast var til sant-
kvæmt hugsjóninni að stjórnuðu i
verkalýðsriki sósíalismans. Það var
þess konai ísland sent skáldið var að
vonast eftir, það var ísland vinnandi
alþýðu sem leysl hefur verið undan
áþján fáta.'ktarinnar og misréttarins”
(Jón Óskar, Týndir snillingar, bls.
130—131). Það er von ntin og ósk, að
nteð þessunt orðunt Jóns Óskars, séu
viðkontandi rangtúlkendur leiddir í
sannleikann unt nterkingu hins um-
deilda orðs.
Hitt er svo önnur saga, að þjónkun
Kommúnistaflokksins, og siðar
Sósialistaflokksins, við Sovétrikin er
grátlegur þáttur i sögu sósialista-
hreyfingar á íslandi. Þvi tintabili
hafa ntargir lýst og hefur það orðið
okkur, sem yngri erum, mikill lær-
dóntur. Lærdóntur um hættur i
ókyrrum heimi. Hættan á að missa
sjálfstæði sins eigin huga. Hættan á
þvi að telja sig hafa fundið hinn eina
og sanna jarðneska sannleika, í stór-
velda liki.
En hvaðolli þessum eltingarleik við
Sovétrikin? Hér verður aðeins
nefndur einn punktur af mörgum
þeim, sem gætu gefið skýringu þar á.
Þessi punktur er um þau áhrif, sem
ofstækisfull skrif hægri blaða gegn
Sovétrikjunum höfðu á þá sem
kannski voru i vafa eða jafnyel þá,
sent gegndu forystuhlutvérki r
Kommúnisratlokknum. Einar Ol-
geirsson segir svo: ,,Óg hið endaláusa
og skefjalausa nið svartasta aftur-
haldsins um þessi riki, þjappaði eðli-
lega vinum þeirra og yelunnurum
santan lil varnar þeim, — lika til að
verja í góðri trú það sem siðar sýndi
sig að óverjandi var” (Einar Olgeirs-
son, Uppreisn alþýðu, bls. 155).
Þannig segir einn af frumherjunum
Starfsaldur opinberra starfsmanna:
FÓLK MQ> FULLT
STARFSÞREK
SKYLDAÐ
TILAÐHÆTTA
Nýlega var samþykkt i borgar-
sljórn tillaga þess efnis, að borgar-
starfsmönnum eldri en 71 árs skuli
óheimilt að halda áfram störfum.
Þessi tillaga er samþykkt til bráða-
birgða, þ.e. þar til nefnd, er fjallar
um þessi mái, hefur lokið störfum.
Árið 1935 voru samþykkt á
Alþingi lög unt að opinberum starfs-
mönnum væri skylt að hætta
störfum við 70 ára aldur. Um gildi
þeirrar lagaselningar á þeim tima
skal ég ekki tjá mig, þó ég viti þess
dæmi, að þá voru menn með fullu
starfsþreki skyldaðir til að hætta og
hafði það miður heppileg áhrif á lífs-
þrek þeirra.
En ástæðan til að ég drep á þetta
hér er sú, að jafnvel þó þetta hafi
þótt réttlætanlegt fyrir 45 árum
siðan, þá er allt annað viðhorf nú.
Samkvæmt tölum frá Hagstofu
fslands var meðalaldur karlmanna á
árunum 1931-40 60,9 ár og kvenna
65,6 ár. Til samanburðar er meðal-
aldur karlmanna árin 1975—1976
(73,0 ár og kvenna 79,2 ár (nýrri
tölur eru ekki til hjá Hagstofu). .
Þéssar tölur sýna mikla hækkun á
nteðalaldri l'ólks, en þær segja samt
ekki alll. Hin stórbætta heilbrigðis-
þjónusta siðan 1935 hlýtur jafnfrantt
að vera visbending um, að fólk lifi
ekki aðeins lcngur núna, heldur lifi
það lika við betri heilsu.
Svipting
mannréttinda
Það er vissulega timabært að taka
þessi mál til gaumgæfilegrar endur-
skoðunar á þeim grundvelli að svipta
ntenn ekki þeim sjálfsögðu
mannréttindum að fá að halda vinnu
sinni meðan heilsa leyfir. Vissulega er
það svo, að sunit fólk um sjötugt er
orðið lasburða og getur ekki unnið
lengur. Ég tel, að það óski þá sjálft
eftir þvi að fá að draga sig i hlé. Hitt
er staðreynd, að fjöldi fólks á þeini
aldri er við bestu heilsu og hefur
ágætt starfsþrek. Þeim er það nrikið
kviðaefni að þurfa að hætta störfum.
Kjallarinn
María Louisa
Einarsdóttir
f þvi felst einhvers konar útskúfun
frá samfélaginu og eru margir, sem
brotna uridan þvi fargi.
Að niinti nrati hefur islenskt
þjóðfélag tæplega efni á því að nrissa
góða og stöðuga starfskrafta frá
vinnu vegna aldurs. Það er vitað mál,
að fáir þola aðgerðarlcysi og
einangrun lengi — ekki heldur ungt
fólk — án þess að brotna saman and-
lega eða likamlega. Á þann hátt
vcrður þetta l'ólk baggi á sam-
lclaginu i stað þess að vera áfram
virkir þjóðfélagsþegnar.
Ég tcl, að einmitt á efri áriinr hal i
fólk minni þörf og löngun í þann
rnikla frítima, sem skyndilega blasir
við hjá þeim sem verða að hætta að
vinna. Það væri þá nærtækara, að
yngra fólki — i hlutverki uppalenda
og yfirleitt með miklar fjárhagslegar
skuldbindingar á herðum — væri
með einhverju móti gerl kleift að
minnka alla þá yfirvinnu, sem það
þarf að leggja á sig.
Hvernig á fólk um sjötugt, sem
alla ævi hefur verið önnum kafið við
sin störf og litinn tima haft aflögu til
að sinna áhugamáltim, allt í einu að
fara að læra að hafa sér áhugamál,
sem geta „drepið” allan þann lima,
sem það heftir nu til umráða. Ólíkl
nærtækara væri að nýta krafla
þeirra, sem hafa áhuga á að vinna
áfram og eru einmitt mjög nýtir
starfskraftar vegna reynslu sinnar.
Það eru líka færri þæltir, sem trtilla
fólk á þessum aldri í að geta stundað
vinnu sina vel, heldur en yngra fólk,
sem er á kafi i lifsbaráttunni.
Siðgæðisstigið
Réttlátast væri að brcyta lögum
um hámarksaldur til vinmi á þann
veg, að fólki sé i sjálfsvald sett, hvort
,það vill vinna lengur en til sjötngs.
Það ciga þá líka að vera opnir
möguleikar fyrir flutning i slarli, ef
fólk óskar þess — þannig að það geti
farið i léttari störf innan sönni
stofnunar, þar sem minna álag er.
Breyling á þennan veg yrði ölltiin
til góðs og væri þá frekar í samræmi
við kapp okkar að bæta heilsttna og
anka lifslíkur. Þjóðfélag okkar gæti
orðið miklii betra, þar sem meiri
virðing væri borin fyrir þeim cldri og
þeirra reynslu. Nú á siðustii árnni
hafa einmitt slóraukist möguleikar
fullorðinna til náms og endtir-
menntunar. Hvers vegna er þá þelta
hróplega ósamræmi i möguleikum á
lengd starfsævi?
Flestir þeirra, sem taka á-
kvarðanir nm þessi mál, eru töluvert
yngri að ártim, og þeim finnst
kannski óratimi þangað lil þeir
komast sjálfir i þessa aðstöðu. En ég
held, að þeir ættn ••' ■i-lt t r
við og hiigst iil þess. hversu njoii
ævin líður og þati -u vð,. ...»,i,,
þeir eiga eltu at .sintii .starisævi,
verða áreiðanlega eins ótrúlega lljót
að liða og það sem ttndan er gengið.
Einn af virtuslti þjóðhöfðingum
Afrikti sagði eitt sinn, að siðgæðis-
stig þjóðfélagsins megi meta eftir því,
hvernig það meðhöndlar eldra fólkið.
María I.ouisa Einarsdótlir
lyfjafræðingtir.

frá árið 1970, þegar hann litur til
baka og ril'jar upp glefsur úr sögu
Kommúnistaflokksins.
Samviska og
hugsjón
Og hvert áttu menn svo sem að
leita, ekki var hinn kapítaliski heimur
svo manneskjulegur. Þar blasti við
misréttið og fátæktin, og kalda
striðið, sem var tilbúinn leikur þeirra,
sem helst virðast hafa frið í sálu
sinni, þegar þeir geta borið andskot-
ann upp á pólitiskan andstæðing
sinn, og gert hann í hugarheimi sín-
tim og annarra að hættulegum óvini
samfélagsins. Óvini sem þarf að
losna við og besta leiðin til þess er að
gera hann á einhvern hátt óvirkan í
samfélaginu. Áhrifamesta leiðin er.
hins vegar að loka hann inni eða
hreinlega drepa hann og þá jafnvel
samkvæmt einhverjum lögum (sem i
reynd eru ólög), sem valdhafar hafa
komið sér upp i sina eigin þágu. Óll
stórveldi nútímans hafa notað þessa
aðferð, og gera enn, og svo á reyndar
við um flest önnur riki þessa heims.
Dauðarefsing er ómannúðleg og
ekkert getur gefið öðrum opinbera
ii.'imild til þess að taka lif annars
manns. Kannski hefði það eitt, að
dauöarefsing var framkvæmd i
Sovélrikiunum á uppvaxtarárum
þess, átt að vekja með mönnum efa-
scmdir, því hvernig er hægl að rétt-
læta dauðadóm i anda frelsis, jafn-
réttis og bræðralags, þ.e. sósialisma?
Mér er spurn, þvi ég get ekki séð nær-
lækl svar, og veil raunar að það er
ekki til.
Jón Óskar skáld er einn þeirra
manna sem yngri kynslóðir standa i
þakkarskuld við, vegna uppgjörs
hans við Stalíntímabilið. En bækur
sinar skrifaði hann ekki lil að svara
spurningum sjálfs sin eða sinnar kvn-
slóðar, heldtir: ,,Eg skrifaði það
niiklu freniur tii að-vekja forviini
nýrrar kynslóðar sem ég fann að
hal'ði slitnað úr tengslum við na'stu
kynslóðir á undan og um leið við alla
íslandssöguna. svo hraðfleygt og ill-
skeylt hafði lífið verið siðan erlemlur
her steig hér á land árið 1940”
(Týndir snillingar, bls. 296). Þakkir
vil ég færa honum um leið og ég vitna
til lians, i síðasla sinn i þessari grein.
Hann hafði hitt gamlari skólabróður
sinn, sem sagði við hann: „Heldurðu
ekki samt, að það þnrfi einhvers
konar sósíalisma? Jú, sagði ég. og
hann bætti við: Það verður aldrei
ráðin hót á hungrinu i heiminum
nieðan auðvaldið ræður rikjum. Það
hcld ég lika, sagði ég . . .” (Týndir
snillingar, bls. 295—296).
Mörgum var sannleikurinn tim
Sovétríkin þung raun. Þeir gcngu
burt með kalið hjarta. Þeir voru cinx
og í sporum manns, sem hafði logið
að samviskú sinni ng urðu nú að cig-
ast við hana i einrúmi. Samvisku sina
á hver maðtir fyrir sig, liiin verður
ekki af hönum tekin. En hún er
leiðarvisir' hugsjónarinnar, þeirrar,
sem leitar fegurra og manneskjulegra
lifs, Og hvaða orð fá slíkri leit betur
lýsl en frelsi, jarnrctti og bræðralag,
þ.e. sósíalismi?
Ri'inar Geir Signrðsson
læknanemi.
^ „Þeir voru eins og í sporum manns, sem
haföi logið ad samvisku sinni, og uröu nú
aö eigast við hana í einrúmi.”