Dagblaðið - 02.02.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 1980.
læka tíð. Olympíuleikarnir skipa ein-
siæðan og alveg ákveðinn sess i
nútíma þjóðfélagi. Þeir eru ekki
aðeins stærsta og fjölsóttasta íþrólta-
mót heims, sem laðar til sín beztu
iþróttamenn allra landa og örvar
framtíðarhróun iþrótta. Í nútíma-
formi skapa ólympiuleikarnir gott
tækifæri til persónulegra kynna ungs
fólks frá hinum ýmsu löndum og til
þess að bæta andrúmsloftið i heimin-
um og treysta vináttutengsl hjóða i
milli. Það er að segja, þeir stuðla að
framkvæmd áskorunar ólympiu-
stofnskrárinnar um frið, vináttu,
gagnkvæma virðingu og samvinnu
þjóða í milli. Við trúum því, að þessi
þáttur ólympíuleikanna sé sérstak-
lega áhugaverður og mikilvægur eins
og ástandið er í heiminum í dag.
Ólympíureglurnar
framar öðru
Sovétrikin gerðust aðili að
ólympíuhreyfingunni árið 1951. Þau
30 ár, sem siðan eru liðin, hafa
sovézk íþróttasamtök og sovézka
ólympíunefndin aldrei brotið nein
ákvæði eða reglur ólympíustofn-
skrárinnar. Við höfum alltaf borið
dýpstu virðingu fyrir meginreglum
ólympíuhreyfingarinnar. Af þessum
sökum mun allt ólympiulið okkar
taka þátt i ólympiuleikunum i Lake
Placid og stefna að þátttöku í leikun-
um i Los Angeles, eins og þegar hefur
verið tilkynnt af hálfu ólympiulands-
nefndar okkar. Afstaða núverandi
stjórnvalda i Washington skiptir ekki
máli fyrir okkur. Það sem skiptir
máli er, að keppnin fer fram á vegum
Alþjóða ólympíunefndarinnar. Ef
leikarnir eru haldnir i fullu samræmi
við ólympíustofnskrána, munu
sovézkir íþróttamenn taka þátt í þeim
undanbragðalaust. Sama á við um
aðra alþjóðlega samkeppni.
Talsmenn hunds-
unar munu bíða
ósigur
Það þjónar engum tilgangi að
reikna út hugsanlegt tjón, sem hin
svokallaða hundsun kann að hafa i
för með sér, jafnvel þólt til hennar
komi aðeinhverju leyti.
Að mínu áliti ættu þeir, sem ekki
ætla að koma á ólympíuleikana, fyrst
af öllu að gera slíka útreikninga. Sér-
stök atriði í undirbúningi ólympiu-
Ieikanna i Moskvu gera það kleift að
nota öll mannvirki, sem byggð eru
fyrir leikana, um mörg ókomin ár til
þess að fullnægja þörfum sovézku
þjóðarinnar. En ég vil leggja áherzlu
á, að ólympiuleikarnir verða vissu-
lega haldnir. Það er sannfæring
okkar, að þeir sem vilja halda fast við
þá stefnu að hundsa ólympíuleikana,
muni biða ósigur, siðferðilega, fjár-
hagslega og iþróttalega.
alntennt eru taldar meðal bcztu kvik-
myndaverka heimsins, myndum eftir
Welles, Kurosawa, Renoir, Bunuel,
Dreyer, Mizoguehi, Antonioni,
lchikawa. Þannig mætti lengi telja.
Ólík reynsla
Það er mikill nuinur á myndavali
kvikmyndaklúbbsHÍs og almcnnra
kvikmyndahúsa. Satt bezt að segja
lók það mig nokkurn tíma að venjasl
myndavalinu.
Sjálfsagl gildir um mig cins og
aðra kvikmyndahúsgesti hcr á landi
að hafa alizl upp við bandarískar
kvikmyndir. En þessi einhæfa neyzla
hefur i för með sér að með árunum
þrengist sjóndeildarhringurinn. Fólk
verður forpokað og talar gjarnan um
að fara ekki í bió ef franskar, italskar
eða spánskar myndir eru sýndar, svo
ekki sé minnzt á kvikmyndir frá
Tékkóslóvakiu, Ungverjalandi eða
Júgóslavíu.
Svo undarlega vill nú til að
sjónvarpið hefur stundum afsannað
þröngsýni af þcssu tagi. Þegar
sænska myndin Veslurfararnir var
sýnd í sjónvarpinu, þá naut þessi
myndaflokkur almennra vinsælda.
Ff kvikmyndin hefði verið sýnd i
kvikmyndahúsi, hefði þorri al-
mennings örugglega farið á mis við
þetta meistaraverk. Svipaða sögu má
sjálfsagt segja um nokkra franska og
italska myndþætti i sjónvarpinu.
Niðurstaðan er þessi: Ef
neyzluvenjur þær, scm bandarisk
sölu- og drei fingar fyrirt æ ki hal'a
skapað, eru einu sinni rol'nar, þá cr
ekkerl þvi lil fyrirslöðti, að al-
menningur kunni að meta kvik-
myndir annarra þjóða.
Fjalakötturinn hefur veitt
áhorfendum sýn til annarra þjóða og
myndavalið hcfur olt sannað, að
kvikmyndalislin er stórkostleg aðl'erð
til þess að segja sögur al' venjulegu
fólki og þcfm heimi scm það bvggir.
Jfc „Ef neyzluvenjur þær, sem bandarísk
W sölu- og dreifíngarfyrirtæki hafa skapað,
eru einu sinni rofnar, þá er ekkert því til fyrir-
stöðu, að almenningur kunni að meta kvik-
myndir annarra þjóða.”
Þessi einfalda
beinagrind
Fljótl á litið virðast ekki nema
tveir möguleikar franntndan i þessu
nýja vandamáli. Annars vegar að
óhefl frelsi einstaklinga með læknina
og fjármagnið skapi algjöra upplausn
og almennt alvinnuleysi og öryggis-
lcysi. Hins vegar er sá ntöguleiki að
þjóðfélagsgerðunum verði breytt
þannig að tæknin verði tekin undir
heildaryfirstjórn og henni styrt
þannig að l'ólkið allt njóti almennt
ávaxtanna af henni. Þessi siðari
möguleiki kallar á gjörbreylt
skipulag á vinnumarkaði, stytlan
vinnutíma eftir þörfum, lengri leyfi
verkáfólks og gjörbreytl launakerfi.
Þessi einfalda beinagrind al'
veruleikanum er það sem hinar
læknivæddu þjóðir standa frammi
l'yrir i dag, líka við íslendingar, þó að
við höfum hingað til búið við nokkra
sérstöðu af ýmsum orsökum. Þeir
aðilar sem leiða höfuðþætti
þjóðfélagsins, verkalýðshreyftngin,
atvinnurekendur og ríkisvaldið,
ætlu ekki að loka augunum l'yrir
þessum staðreyndum.
Sólin kemur
upp að morgni
í örstullri blaðagrein er ekki hægt
að gera meira en drepa á hlulina og
gera tilraun til að vekja athvgli
lcsenda á þeirri þróun, sem cr að
gerasl meðal okkar. Þessi þróun er,
úr þvi sem komið er, jal'n óum-
flýjanleg og viss eins og það að sólin
Kjallarinn
Hrafn Sæmundsson
kenutr upp að morgni. En ég ælla
aðeins að drcpa á þá möguleika sem
einstaklingurinn hel'ur til að mæta
þcssari þróun, el' við gefum okkur
þær forsendur að sá skynsamlegri
koslur scm áður var vikið að verði
valinn.
Ef svo skyldi l'ara verður
einstaklingurinn að breyla gildismati
sinu. Þau ytri verðmæti sem nú er
aðallega sóst eftir munu ekki verða
l'yrir hendi i sivaxandi mæli cins og
verið hefur undanfarið. Hag-
vöxturinn nutn stöðvast þrátt l'yrir
örvænlingarfullar tilraunir lil hins
gagnstæða og maðurinn verður að
aðlaga sig nýjum aðslæðum.
Maðurinn nnm verða ncyddur til að
endurmeta stöðu sina og spyrja
Myndir ólíkra landa
Auðvilað geta menn þráttað um
það, hvort t.d. indversk kvikmynd
jafngildi i cinhverju tilliti ferðlagi til
Indlands. Sjálfsagt má staðhæfa að
kvikmyndin gefi nasasjón al' landinu
og það má einnig færa að þvi rök
að kvikmynd geli sagt samþjappaða
sögu lands i margar aldir.
Þegar ég minnisl þeirrar rcynslu
að hafa séð kvikmyndir frá
Brasiliu, Indlandi, Japan, Kanada
og Kúbu þá finnst mér ég ekki aðeins
hal'a verið að horl'a á kvikmyndir l'rá
fjarlægum löndum. Áhrifin eru Ijöl-
þætlari. Maður skoðar daglegar lifs-
vcnjur fólks, gamla siði og skynjar
þjóðfélagsásland, þessar hræringar í
þjóðarsálinni scm ákvarða cina þjóð.
Al' kvikmyndum fjarlægra landa
koma i hugann myndir Satyajit Ray
l'rá Indlandi sem hann gcrði á
árunum 1955, 1957 og 1959. Þar
kynnist maður sérstæðu timaskyni
scm Fvrópubúi á ekki að venjast.
Hæg og þung atburðarás hrilur
áhorfandann mcð sér og hann l'ær þá
tilfinningu, að stórfljót lndlands
streymi mcð þcssu lempói um aldir
og ckkert tái rofið vilahringinn sem
fálæktin dregur um þelta sögusvið.
Og hvc ólika aðferð sýna ekki
myndir Glauber Roeha frá Brasiliu.
Tónlistin er óhamin og ofsal'engin,
þar lýstur saman ólikum menningar-
brolum l'rumbyggja og Fvrópuhúa,
Kjallarinn
ÁmiLarsson
hinna kúguðu og drottnaranna og
homim svellur byltiugarmóður.
Ray og Rocha cru tveir gcrólikir
kvikmyndahöfundar þriðja heimsins
scm hal'a söniu sögu að scgja.
Ff einhverjir ættu að kallasl
galdrameistarar kvikmyndasögunnar
tel ég Japani bera þann heiðurstitil
með sóma. Foriieskjulegur andi og
aldagömul frásagnarhcfð hal'a verið
beizluð i myndmáli snillinga á horð
við Kurosawa, Mizoguehi, Ozu og
lchikawa. Aldrci hcf ég heimsón
.lapan cn kvikmyndirnar hala sýnt
mér brol af japanskri þjóðarsögu.
gamalli og nýrri.
Að lokum langar mig að miiinasi
á einn evrópskan kvikmyndahöfund,
Anlonioni, sem lýsl licliii nútima-
l'ólki af mikilli skerpu. Mér linnsi
mvndii liaiis öðrum kvikmyndum
iremur hafa náð þvi að endurspegla
liðarandann hverju sinni.
Myndir hans siðustu 20 árin fjalla
um þær tilfinningar sem ýmist
iðnaðarþjóðfélagið eða stórborgin
eða kjarnorkusprengjan eða Vielnam
cða neyzluþjóðlclagið vckja. Per-
sónur Anlonionis sýna áliorf-
andanunt revnslii Vesiurlandabúans
á greindai legu og öguðu myndmáli.
_ Ney/luþjóðfélagið og andólið
gegn þ\ i er skoðað i mynd lians;
Zabriski l’oini. I lokaalriði mvnd-
arinnar er iburðarmikið skraulhvsi
sprengt i lofl upp og áhorfandinn
\ irðir fyrir sér sprcnginguna l'rá
mörgum sjónarhornum.
Áhorfandinn nálgast sprengju-
mökkinn og l'yrir augu ber á hægu
f'lugi flesta þá hluti neyzlu-
þjóðlclagsins sem núlimamönnum
þvkja al' einhverjum ástæðum eftir-
sóknarverðir.
Ilér er verið að alneila ncyzlu-
þjoðlelagsbi jálæðinu og það eru ein-
mio sprcu1’'ii|i;ir af |sessu laui sem vla
undir þá aráliu að leila nyrra verð-
mæta.
Árni l.arsson
rithöfundur.
sjálfan sig i l'ullri hreinskilni þessarar
spurningar: Hvað eru lífskjör?
Já, hvað eru lifskjör? Þelta er
raunar fróðleg spurning fyrir Ís-
lendinga i dag. Þvi hefur verið haldið
fram að lifskjör meginþorra
íslcndinga hafi verið góð undanfarna
áralugi. Það hefur verið benl á að
ráðstöfunarlekjur heilla stétta hali
vcrið meiri en þar sem besi lætur
erlendis. Fn hvað helur fólkið og
þjóðin öll lagl i sölurnar fyrir þessi
ylri gæði? zlilli við þorum að
viðurkenna það? Ég ætla ekki að
svara þessari spurningu en vikja
hcnni áfram til þeirra sem kynnu að
lesa þesxar linur.
Sá dapurlegi
veruleiki
Hvað okkur íslendinga varðar, þá
er einn hlutur Ijós. Það þarf að koma
lil mikil luigarfarsbreyting frá þvi
scm núer, til þess aðeinstaklingarnir
fari að huga að nýju gildismati. Við
verðum að horl'a á þann dapurlcga
veruleika að liI þess að nokkur lcið sé
að breyta mati fólks á þvi hvað séu
raunvcrulega lifskjör verður að koma
lil ópcrsónuleg skipulagning að olan.
Svo örfá dæmi séu nefnd um
nauðsyn á slerku skipulagi og hreyttu
skipulagi að ofan, þá má nefna að
fólk hættir til að mynda ckki að
djöflast i húsbyggingum með öllum
þcim pinslum sem þvi lylgja, lyrr en
allir fá tækifæri til að búa i eðlilcgu
húsnæði á eðlilegan máta. Fólk
losnar ekki við þær drápsklyfjar sem
reksiur einkabilsins hcfur i l'ör með
sér fyrr en einkabillinn verður ann-
aðhvorl seldur á eðlilegu verði eða
fólk fær þann valkost að komast
milli staða með sæmilegum hætti
mcð almenningsfararlækjum. Og
fyrr en neysluvixillinn verður lagður
niður cða haldið innan skynsamlegra
takmarka verður aldrei friður i hús-
um og i sálum mannanna. Síðast en
ekki síst er það að meðan skatlar og
aðrar skuldbindingar verða ekki
staðgreiddar með cinhverjum hætti
og ákveðinn hluli af tekjum hvers og
eins, þá heldur kapphlaupið áfram og
taugakerfi einstaklinganna verður
fyrir stöðugri áreitni.
Að snúa við
blaði okkar
Hér eru aðeins nelnd örl'á dæmi
um hluti sem hægt væri að brcyta
með sterkri skipulagningu að olán.
Það.að losna úr hinu siððuga el'nn-
hagslega kapplllaupi þýðir úl af l'yrir
sig belri lifskjör og væri það i
mörgum lilvikum besta kjarabólin.
Við íslcndingar gelum ekki öllu
lengur búið við stjórnlilið peninga-
kerfi. Við munum einnig að meira
eða minna leyli dragast mcð þeirri
efnahagslegu heild, sem nú siglir inn i
langvarandi kreppu.viðgæ’ium þó, ef
vel er á haldið. lengi notið nokkurrar
sérstöðu vegna þeirrar sérstöku
gerðar af auðlindum sem hér eru. F n
það verður alltaf dýrt að byggja
landið og til þess þarf miklu meiri
skynsemi cn nú er notuð, þcgar til
lengri tima er litið.
FI' við bærum gæl'u lil þess að
snúa við blaði okkar mcðan timi er
lil. þá verður jafnframl að fylla það
rúm, sem hið skvnlilla neysluæði
hlýtur að skilja cftir sig. í þ\i
sambandi má benda á alla möguleika
sem maðurinn býr yfir og hvað hann
getur gert sjálfum sér og öðrum til
gleði og ánægju með notkun skyn-
færa sinna og greindar.
Hér verður að lokum fullyrt að
þegar einstaklingar lial'a vanistþvi að
lil'a án stöðugs kapphlaups og streiiu,
að þá verði kjarabætut ekki eingöngu
mældar i auknum hagvexii, heldur
mjklu frekar i þvi að lá aðstöðu lil að
njóta andlegs jafnvægis og menning-
ar í margs konar l'ormi. I n áður en
að þvi kennir verður að koma lil nýtt
gildismal.
Ilrafn Sæmundsson
prenlari.
„Framundan viröist vera stórstyrjöld um
skiptingu efnislegra gæöa ...”