Dagblaðið - 31.07.1980, Page 10

UMSBIAÐW
fíiálst, úháð dagblað
(Jtgefondi: Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Ritstjórnarf ulltrúi: Haukur Helgason. Fróttastjóri: Ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjórí ritstjómar: Jóhannes Reykdal.
íþróttir: Hallur Símonarson. Monning: Aðalsteinn Ingólfsson. Aðstoðarfróttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Asgrimur Pálsson. Hönnun: Hilmar Karlsson.
Blaðamenn: Anna Bjarnason, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Stoinarsson, Asgeir Tómasson, Bragi
Sigurðsson, Dóra Stefánsdóttir, Elin Albertsdóttir, Erna V. Ingolfsuóttir, Gunnlaugur A. Jónsson,
Ólafur Geirsson, Sigurður Sverrisson.
Ljósmyndir: Árni Páll Jóhannsson, Bjarnleifur Bjarnleifsson, Hörður Vilhjálmsson, Ragnar Th. Sigurðs-
son, Sveinn Pormóðsson. Safn: Jón Sævar Baldvinsson.
Skrif itofustjóri: Ólafur Eyjólfsson. Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson. Sölustjóri: Ingvar Sveinsson. Dreifing-
orstjóri: Mar E.M. Halldórsson.
Ritstjórn Siðumúla 12. Afgreiðsla, áskriftadeild, auglýsingar og skrifstofur Þverholti 11.
Aðalsimi blaðsins er 27022 (10 linur).
Setning og umbrot: Dagblaðið hf., Siðumúla 12. Mynda og plötugerð: Hilmir hf., Siðumúla 12. Prentun
Árvakur hf., Skeifunni 10.
Áskriftarverð á mánuði kr. 5.000. Verð i lausasölu kr. 250 eintakið.
Slæmarhorfur
Dökkt er framundan í íslenzkum
efnahagsmálum.
Vandkvæði steðja að í sölu afurða
okkar erlendis. Gert er ráð fyrir minnk-
andi kaupmætti hjá launþegum og
minnkun einkaneyzlu í landinu. Óða-
verðbólgan geisar áfram.
Þunglega þykir nú horfa um framvindu efnahags-
mála í heiminum næstu misseri, segir Þjóðhagsstofn-
un. Andstreymið i efnahagsmálum umheimsins kemur
á tvennan hátt niður á islenzkum þjóðarbúskap.
Annars vegar eru líkur til, að viðskiptakjör okkar við
útlönd versni enn í ár um sex prósent til viðbótar tíu
prósent rýrnun í fvrra. Meginástæðan er sem fyrr
hækkun oliuverðs, en nú bætist við, að verð á innflutt-
um vörum almennt virðist einnig munu hækka meira
en verð á útflutningsvörum okkar. Ennfremur veldur
samdráttur í efnahag Bandaríkjanna þvi, að markaður
fyrir Treðfisk hefur dregizt saman og sölutregðu gætir í
fyrsta skipti í mörg ár. Samkeppni við fiskafurðir Kan-
adamanna fer jafnframt harðnandi á Bandaríkjamark-
aði.
Meira verður framleitt af blokkfrystum þorskflök-
um á næstunni, þar sem betur hefur gengið að selja
þau en tlök í neytendaumbúðum. Blokkin er seld mun
lægra verði, þannig að þetta felur í sér lækkun á út-
flutningsverði i dollurum.
Útlitið er verra en verið hefur vegna óðaverðbólg-
urinar hér heima, á sama tíma og verð á freðfiski á
Bandaríkjamarkaði stendur í stað eða fer jafnvel lækk-
andi.
Niðurstaða Þjóðhagsstofnunar er sú, að framleiðsla
þjóðarinnar vaxi um eitt til eitt og hálft prósent á
þessu ári. Þetta kemur ekki fram í auknum þjóðar-
tekjum, vegna þess að viðskiptakjörin við útlönd
versna.
Því má búast við, að þjóðartekjurnar minnki um
hálft til eitt prósent, sem þýðir, að þjóðartekjur á
hvern iandsmann minnka uin eitt og hálft til tvö og
hálft prósent, að raunverulegu verðgildi.
Minna en áður verður til skiptanna.
Hætt er við. að halli á viðskiptum við útlönd vaxi og
verði þrju prósent af heildarframleiðslu þjóðarinnar.
Kaupmáttur launa var orðinn þrem prósentum lægri
á fyrsta fjórðungi ársins en hann var að meðaltali á
fvrra ári.
Þjóðhagsstofnun gerir ráð fyrir að kaupmáttur
minnki enn og verði í ár að meðaltali sex prósent minni
en hann var árið 1979.
í þeim tölum er ekki gert ráð fyrir almennum grunn-
kaupshækkunum. En grunnkaupshækkanir við
minnkandi þjóðartekjur mundu að líkindum reynast
skammgóður vermir.
Þegar það vex ekki, sem til skiptanna er, eru mestar
líkur til, að krónuhækkanirnar fari út í verðlagið og
brenni í verðbólgunni.
Þjóðhagsstofnun býst við, að þær tekjur, sem fólk
hefur til ráðstöfunar eftir skatta, rýrni að kaupmætti
um þrjú prósent á þessu ári, eða um fjögur prósent á
hvern landsmann.
Einkaneyzlan muni minnka um eitt til tvö prósent á
árinu.
,,Kreppa” er orð, sem heyrist sífellt meira í um-
ræðum.
Útlitið er dekkra, en veríð hefur um langt árabil,
þegar saman fara ný vandkvæði á erlendum mörk-
uðum og linnulaus óðaverðbólga innanlands.
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 31. JÚLÍ 1980.
IHALDSOFLUM
VEX FISKUR
UMHRYGG
— við f orsetaf ramboð Ronalds Reagan hjá repúblikönum
íBandaríkjunum
Aðalfundi repúblikana, sem hald-
inn var i Detroit í Michiganfylki, er
nú nýlokið og ríkir nú meiri bjartsýni
i herbúðum íhaldsmanna en menn
muna til i mörg ár. Bæði hafa
skoðanakannanir sýnt að Carter
njóti lílils stuðnings meðal kjósenda
og auk þess þykir nú gæta mikillar
hægri sveiflu í stjórnmálum hér vest-
an hafs. Virðist það núna fyrst vera
að renna upp fyrir mönnum að
Reagan eigi góða möguleika á að
verða næsti forseti Bandarikjanna.
Seint aðfaranótt 17. júli tilkynnti
Ronald Reagan á flokksfundi repú-
blikana að hann hefði beðið George
Bush, mótframbjóðanda sinn i for-
kosningunum, að bjóða sig fram til
varaforseta fyrir hönd repúblikana.
Nokkur spenna hefur ríkt um þetta
mál þar sem óttazt var að Reagan
myndi velja sér meðframbjóðanda úr
hægri armi flokksins, en það hefði
ekki þótt boða gott um árangur
flokksins i sjálfum forsetakosningun-
um i vetur.
Allt fram á siðustu stundu var sá
orðrómur á kreiki að Gerald Ford
yrði varaforsetaefni Reagans. Hefði
Gegn valdi
Deilur um hægri og vi.is'ri, einka-
framtak eða rikisrekstur, skipta engu
höfuðmáli í islen7kum — og vcstræn-
um — stjórnmálum. Slíkt er einasta
goðsögn, sem frumstæðir menn
reyna að halda líft i, oft til þess að
viðhalda valdakerfi sinu. Alþýðu-
bandalagið leggur ekki til að Hag-
kaup skuli þjóðnýtt, og Sjálfstæðis-
flokkurinn leggur ekki til að Trygg-
ingastofnun rikisins skuli lögð niður.
Menn eru sammála um að hagkerfið
skuli vera blandað, að ríkisrekstur,
samvinnurekstur og einkarekstur
skuli dafna hlið við hlið.
Ef frá eru taldir nokkrir sérvitring-
ar, þá eru menn svo sammála um
þessar staðreyndir, að deilur um þessi
efni verða innantómar og hjákát-
legar. En eru þá pólitískar deilur úr
sögunni? Er allur ágreiningur fyrir
bi? Ekki aldeilis.
Kokkteilpartí
Hugsum okkur kokk t eilpart í.
Verkalýðsforinginn er sjötugur. Þar
standa þeir i einni kös og rabba, for-
stjóri Áfengis- og tóbaksverziunar
rikisins (ríkisreksturinn), forsljóri
Eimskips (einkaframtakið), forstjóri
SÍS (samvinnuhugsjónin). Þar gætu
'einnig verið forseti Alþýðusamtak-
anna og foringi vinnuveitendanna.
Þar úir og grúir af forustufólkinu, til
hægri og vinstri. Þar stirnir á orðurn-
ar sem þetta fólk hefur veitt hvert
öðru.
Og sannleikurinn er sá, að þetta
fólk á meiri sameiginlega hagsmuni
en hitt, sem skilur það að. Hegðunin
er lik . Áhugamálin eru svipuð.
Hugsum okkut tvo ágætismenn.
forstjóra Áfengis- og tóbaksverzl-
unar ríkisins og forstjóra Eimskips.
Annar er forstjóri fyrir ríkisfyrir-
tæki, sem hefur einokunaraðstöðu
nteð mikið selda vöru. Hinn er for-
stjóri einkafyrirtækis, sent að visu
hefur notið ómældrar vináttu vin-
veitts rikisvalds. Dytti einhverjum i
Röðafleikja
Þegar kosið er til þings eða stjórn-
ar í lýðræðislöndum er von kjósenda
að þeim takist að velja sér hæfa og
farsæla stjórnendur. Vald kjósend-
anna sjálfra varir aðeins meðan kosn-
ing fer fram. Sérhagsmunahópar geta
þó oft haft talsverð völd í gegnum sín
samtök. Á það spila framboðskandi-
datar þegar þeir eru að gera hosur
sínar grænar fyrir kjósendum.
Reynslan af þeim er því miður ekki
Ijós fyrr en þeir eru sestir í valdastóla
og er þá oft tilviljunum háð hvernig
þeir kunna að reynast.
Ég leyfi mér að bregða hér upp
nokkrum sýnishornum af þvi hve is-
lenskir stjórnendur hafa oft reynst-
skammsýnir og ráðvilltir þegar i
valdastóla er komið.
Keflavíkur-
flugvöllur
Þegar Bandaríkjaher leysti Breta af
hólmi við hervarnir á tslandi í siðustu
heimsstyrjöld, var þeirra fyrsta verk
að byggja flugvöll á Suðurnesjum.
Þeir voru glöggskyggnir á hvar væri
Kjallarinn
ÞóröurHalldórsson
besta og varanlegasta flugvallarstæöi
á suðvesturhorni landsins.
Það má segja, að með byggingu
þess flugvallar hafi hornsteinninn
það þá verið í fyrsta skipti sem fyrr-
verandi forseti byði sig fram til vara-
forseta i USA. Úr þessu verður þó
ekki og þá aðallega vegna þess að
Ford hafði lýst því yfir að hann
myndi ekki sætta sig við þau tak-
mörkuðu völd sem varaforseta-
embættið hefði veitt honum.
En þótt frjálslyndir menn í Repú-
blikanaflokknum andi nú léttar,
þegar einn úr þeirra hópi er orðinn
varaforsetaefni Reagans, þá er það
Ijóst að hægri armur flokksins hefur
hafl tögl og hagldir i samningu
Kjallarinn
Vilmundur Gylfason
hug að annar væri tákn vinstri-
mennskunnar í landinu, en hinn tákn
hægrimennskunnar? Er eitthvað i
háttum, fari eða hugmyndum, sem
gefur slikt til kynna? Auðvitað ekki.
Ætli áhugamálin og framgangur allur
séu ekki nauðalík. Rikisforstjórinn er
verið lagður að því utanlandsflugi
sem íslendingar starfrækja með
stórum farþegaflugvélum.
Óhætt er að fullyrða að sá flugvöll-
ur hefði aldrei orðið til fyrir ramm-
leik islendinga sjálfra og þeir þar
með aldrei orðið samkeppnisfærir á
almennum flugleiðum.
Eftir að Atlantshafsbandalagið var
stofnað og íslendingar tóku upp
varnarsamning viö Bandarikin ósk-
aði varnarliðið leyfi islenskra stjórn-
valda til að byggja varavöll á austan-
verðu Norðurlandi. Fyrir tilverknað
þeirra sem harðast stóðu gegn her-
vörnum á Íslandi var slíkt leyfi ekki
veitt.
Hvað hefur þetta kóstað íslend-
inga?
í Atlantshafsflugi með nútima
flugvélum, sem lenda á íslandi,
verður að hafa varavöll fyrir Kefla-
víkurflugvöll. Þar sem enginn slikur
er til á landinu verða vélar á leið milli
Evrópu og Ameríku að fljúga með
auka eldsneyti til að geta komizt til
Skotlands, eða annarra staða, sé
Keflavíkurflugvöllur lokaður vegna
veðurs.
Nú er það svo, að um þriðjungur
af því eldsneyti sem þarna er flutt
aukalega fer í að flytja þennan auka-
þunga. Því sem þá er brennt til einsk-
is (væri varaflugvöllur fyrir hendi)
skiptir milljónatugum króna árlega.