Dagblaðið - 31.07.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 31. JÚLÍ 1980.
slefnuskrár repúblikana að þessu
sinni. Sést það bezt á yfirlýstri stefnu
flokksins í kvenréttindamálum.
Fyrir nokkrum dögum var það
helzta fréttin i blöðum hér, að
Reagan lýsti yfir andstöðu sinni gegn
stjórnarskrárbreytingu sem leiddi til
fulls réttar kvenna gagnvart körlum,
svonefndri ERA (Equal Rights
Amendment). Þessi afstaða olli mik-
illi óánaegju, og varð m.a. til þess að
Mary nokkur Crips, einn helzti fuij-
trúi kvenna i flokknum, lagði niður
störf við undirbúning stefnuskrár
flokksins og yfirgaf fundarstaðinn.
Þess má geta, að hún fékk umsvifa-
laust tilboð frá stuðningsmönnum
þakkað einhuga stuðningi flokks-
manna við Reagan í efnahags- og
varnarmálum.
í lokaræðu sinni var Reagan mjög
harður i garð Carters og stjórnar
hans Sagði hann m.a. (eins og hann
hefur reyndar áður sagt) að reikul
stefna Bandaríkjanna i utanríkis- og
varnarmálum væri orsök þess, að
Bandaríkin væru nú á barmi styrj-
aldar sem þau gætu ekki unnið.
Meðal helztu atriða á stefnuskrá
má annars nefna minnkun ríkisum-
svifa, lækkun skatta, fulla atvinnu án
verðbólgu og stóraukið framlag til
varnarmáia.
Siðast en ekki sízt má nefna, að

Jón Skaptason skrifar
frá Bandaríkjunum

Andersons um að ganga í lið með
þeim, sem hún reyndar ekki þáði.
Reagan hefur einnig hlotið nokkra
gagnrýni fyrir andstöðu sína gegn
rýmkun fóstureyðingalaga. Þykir lík-
legt að sú afstaða verði honum fjötur
um fót i kosningunum í nóvember.
Þrátt fyrir þessi mál hefur Repú-
blikanaflokkurinn þó ekki klofnað
eins og óttazt var i upphafi aðal-
fundar flokksins. Er það aðallega
Reagan talar gjarnan um hið tak-
markaða álit sem Bandarikin njóti á
alþjóðavettvangi. Segist hann ekki
munu láta útlendinga troða sér um
tær nái hann kjöri. Mega íslendingar
gjarnan hugsa til þess, að næst þegar
til tals kemur að losna við NATO
herinn í Keflavik, þá verði e.t.v. við
stjórn Reagans aðeiga. Er ólíklegt að
þar verði á ferðinni liprir samninga-
menn.

ÍÍIÍSÍ
K:ii
mm
íissswi
isíiiáía

| : 1;
h
f; • .

að vísu heldur traujtari í sessi þvi
hann situr ævilangt. Stjórn Eimskips
gæti hins vegar tekið upp á þvi að
vikja hinum. En að öðru leyti: Af
góðu eða af illu þá er þetla sama
fyrirbærið. Og þó við bætum Erlendi
,i SÍS við, það breytir engu.
Allir hafa þeir góð laun, bílastyrki,
risnu, friðindi, dagpeninga. Allir
gætu þeir rekið fyrirtæki sin með ná-
kvæmlega sama hætti. Pólitisk sam-
bönd skipta þáalla máli.
Og hinir sem fyrir utan þetta kerfi
standa, þeir vita að það breytir afar
litlu hvort þeir eru þjóðnýtingarmenn
eða einkaframtaksmenn. Hegðunar-
munstrið er alltaf eins.
Gegn valdi
Það verður að brjóta niður þá goð-
sögn, að skilin milli íhaldssemi og
róttækni, milli hægri og vinstri, séu
skörpust að því er varðar einka-
rekstur og rikisrekstur. Þessi goðsögn
er einfaldlega fölsk. Reglan er sú að
þegar fyrirtækin hafa náð ákveðinni
stærð, þá er hegðun nánast nákvæm-
lega sú sama, hvert sem rekstrar-
formið er. Hagsmunirnir eru þeir
sömu, og hegðunin sú sama.
Þetta skiptir máli, þegar við hug-
leiðum hugmyndafræði islenzkra
stjórnmálaflokka. Þvi miður er það
svo, að hinir hefðbundnu íslenzku
stjórnmálaflokkar eru þátttakendur i
þessum leik, varðhundar þessa kerfis.
Þetta gildir um þá alla, að vími citt-
hvað i mismunandi mæli, en megin-
reglan er sú sama. Þegarþeirkomasti
stjórn eru fyrirmenn þeirra setlir á
oddinn, framan við þetta kerli, en
kerfið sjálft breytist ekki. Það er búin
til goðsögn um Sjálfstæðisflokk, sem
berjist fyrir einkaframtaki, Alþýðu-
bandalag sem berjist fyrir ríkisrekstri
(eða eitthvað i þá áttina), Alþýðu-
flokk og Framsóknarflokk, sem
aðhyllist mismunandi blandaðan
rekstur. Það eru búin til orð eins og
sérhyggja eða félagshyggja.
En þetta skiptir hinn venjulega
mann engu máli. Einkafyrirtækið
nýtur rikisverndar og pólitískrar
ívilnunar. Á hinn bóginn er rikisfor-
stjórinn gjarnan íhaldsmaður. Og
hugmyndafræðin verður eitt alls-
herjar moð.
Mikið vald er alltaf hættulegt og
býður heim misnotkun, alveg sama
hvort það er til orðið i nafni einka-
framtakseða ríkisframtaks. Morgun-
blaðið hafði til skamms tíma ein-
okunaraðstöðu á íslenzkum fjöl-
miðlamarkaði, vegna þess að það
naut fjársterkra auglýsenda. Það var
hættulegt vald í skjóli einkaframtaks.
Forstjórar áfengisverzlunar eða
Framkvæmdastofnunar hafa
óhemjulegt vald í nafni rikisrekstrar
og einokunar. Þeir geta hyglað við-
skiptavinum, umboðsmönnum eða
lántakendum. Sambandið, í nafni
samvinnunnar, hefur óhemjulegt
vald yfir framleiðendum landbún-
aðarafurða. Allir þessir forstjórar
hegða sér eins. Allir hafa þeir svipaða
hagsmuni að verja.
Við eigum að vera tortryggin
gagnvart valdi, i hvaða mynd sem
það birtist, og hver svo sem hug-
myndafræðin er, sem sögð er vera að
baki þvi. Hugmyndafræði umbóta á
að miðast við það að bjóta niður vald
einokunar, i hvaða mynd sem það
birtist. Það er ekki sjálfgefið að einn(
eða örfáir einstaklingar fái ráðið þvi,
hvaða víntegundir eru seldar i rikis-
verzlunum, eða hverjir fá lán. En ein-
okun í nafni samvinnu og einokun i
nafni einkaframtaks getur verið jafn-
hættuleg.
Smátt er fagurt
Nútimalegir jafnaðarntenn eru
gjarnan gagnrýnir á vald, i hvaða
mynd sem það birtist. Það er sagt:
Þið eruð á móti samvinnuhreyfing-
unni. Þið eruð á móti landbúnaðar-
stefnunni. Þið gagnrýnið ríkisfyrir-
tækin. Þið gagnrýnið Framkvæmda-
stofnun og lánakerfið. Þið gagnrýnið
rikisforstjórana. Þið gagnrýnið
einkaframtakið. Þið eruð á móti. Þið
eruð niðurrifsmenn.
En er það svo? Allur fjöldinn, allt
venjulegt fólk, stendur í raun utan
við þetta kerfi. Það er öðru hverju
skipt um ríkisstjórnir í landinu. Þær
titla sig ýmist til hægri eða vinstri. En
það breytist ekkert. Kertlð, hvort
sem það er i nafni einkafranttaks,
rikisreksturs eða samvinnuhug-
sjónar, er nákvæmlega óbreylt og
ósnertanlegt. Einkaframtakið hcldur
áfram að njóta ríkisverndar, rikisfor-
stjórarnir eru áfram æviráðnir og
ósnertanlegir.
Það er ærið verkefni að brjóta ein-
okunina á bak aftur. Hugmvnda-
Iræðin um það að smátt sé l'agurt, að
samansafnað vald sé hættulegt, það
spilli, og rekendur þess séu i raun allir
eins, slik hugmyndafræði getur vcrið
ærið flókin. Þá er þess krafizt, að
lögmál markaðar gildi um frarn-
leiðslu, en þar við hliðina sé hreyfan-
legt velferðarkerfi. Slik hugmvnda-
fræði gerir ckki ráð fyrir visindalegu
þjóðfélagi, enda er visindalegt þjóð-
lelag ekki til. Með slíkri hugmynda-
Iræði er afneitað moðinu um að
rikisrekstur og einkarekstur setji
menn i fylkingar. i slikri hugmynda-
fræði er gert ráð fyrir þvi að brjóta
valdið niður i smærri einingar, hvort
sem valdið er sprottið júr hugmynda-
Iræði rikisrekstrar, cinkarekstrar eða
santvinnurekstrar.
Vilmundur Gylfason
,Þaö veröur aö brjóta niöur þá goðsögn,
w að skilin milli íhaldssemi og róttækni,
milli hægri og vinstri, séu skörpust að því er
varðar einkarekstur og ríkisrekstur.”
Láta mun nærri að fyrir þetta fé, sem
brennt hefur verið út i loftið síðan
farþegaflug hófst frá íslandi yfir At-
latnshafið hefði verið hægt að byggja
varavöll á Norðurlandi.
Þessu var hent á haugana vegna fá-
visku.
Hvalfjarðarvegur
Snemnta á árum varnarliðsins á ís-
landi óskaði það leyfi islenskra
stjórnvalda til að byggja varanlegan
veg frá Keflavík til Hvalfjarðar, þar
sem þeir geymdu sínar aðalolíubirgð-
ir.
Það fór með þá framkvæmd eins
og varavöllinn að slíkt leyfi var ekki
veitt. Sá vegur átti að liggja ofan
Reykjavikur, til að valda borginni
sem minnstri truflun. Hefði þáaðeins
kostnað smáafleggjara af þeim vegi
til Reykjavíkur. Með ærnum kostn-
aði, á islenzkan mælikvarða, eru ís-
lendingar sjálfir komnir með þennan
veg tæplega hálfa leið og meiri hluti
hans nú þegar illa fær vegna slits.
Þessu var hent á haugana vegna fá-
visku.
Landshöfn
í Njarðvík
Á árunum 1953—56 var á íslandi
samstjórn Sjálfstæðis- og Framsókn-
arflokksins. Bandaríkjamenn höfðu
boðizt til að byggja höfn í Njarðvík. í
febrúar 1956 stóð utanríkisráðherra
dr. Kristinn Guðmundsson í ræðu-
stóli á Alþingi og hélt þar eftirminni-
lega ræðu, sennilega sína einu ráð-
herraræðu, enda utanþingsmaður.
Tilkynnti hann þar að hann væri ný-
búinn að undirrita samning við
Bandarikjastjórn um byggingu lands-
hafnar í Njarðvík. Væri hún byggð
íslendingum að kostnaðarlausu, fjár-
veiting til hennar þegar samþykkt af
Bandaríkjaþingi og verkfræðingar á
leið til landsins að hefja verkið. Sem
blóm i hnappagatið tilkynnti hann
um leið að hann hefði tryggt að þegar
verkinu væri lokið yrði höfnin til
fullra afnota fyrir íslendinga jafnt
varnarliðinu.
Nú er það svo, að með tilkomu
varnarliðsins hófust umfangsmiklar
framkvæmdir á Keflavíkurflugvelli.
Leiddi það til þess að íbúum Kefla-
vikur og nágrennis fjölgaði að mun.
Sjá mátti fyrir að atvinna á Suður-
nesjum mundi að einhverju leyti drag-
ast saman að varnarliðsvinnunni lok-
inni og íbúar Keflavíkur mundu
öðrum fremur þurfa að snúa sér að
atvinnu við sjávarsíðuna. Þar sem
fyrirsjáanlegt var að fiskiskipastóll á
þessu svæði mundi aukast, var ekki
ónýtt að vita risna fullkomna, stóra
höfn í Njarðvík.
í næsta mánuði, eða mars 1956
hlupu framsóknarmenn útundan sér,
eins og oft áður og síðar. Slitu þeir
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn og
rottuðu sig saman við krata og
kommúnista til myndunar vinstri
stjórnar, sem stuttu síðar, eða eftir
tæp tvö ár lagði upp laupana við lit-
inn orðstír. Þar með var bygging
landshafnar í Njarðvík endanlega
tekin út af dagskrá.
Þessu var hent á haugana vegna fá-
visku.
Keflavíkur-
sjónvarp
Skömmu eftir komu varnarliðsins
til landsins reistu þeir sjónvarpsstöð á
Keflavikurflugvelli. íslendingar á
þéttbýlissvæðunum við Faxafióa
urðu þess fljótt varir að hægt var að
ná útsendingu þessarar stöðvar.
Keyptu menn sér sjónvarpstæki og
undu glaðir við að horfa á úrvals-
skemmtiefni sem stöð þessi sjónvarp-
aði, án áróðurs eða auglýsinga.
En Adam var ekki lengi i Paradis.
60 menningarvitar með rauða
móðu i augum stormuðu til Alþingis
og sögðu menningu Íslendinga i
slikri hættu af þessum óvætti að við
slíkt yrði ekki lifað. Hófu þeir upp
slíkt ramakvein og óhljóð að þing-
menn sáu sitt ráð vænst að skriða
undir stóla og biðja sér vægðar. Með
uppréttum, skjálfandi höndum sam-
þykktu þeir að ráða niðurlögum
óvættarinnar. Stormsveit menningar-
vitanna hvarf af vettvangi og mátti
vart vatni halda af ,,föðurlandsást".
Þessu var hent á haugana vegna fá-
vis- .u.
Ég vil le> 'a mér að spyrja: Hvar er
statt lýðræði þeirrar þjóðar sem liður
það með opnum augum og eyrum að
60 manna hópur geti tekið völdin af
Alþingi og skipað þvi fyrir verkum?
Er það þá ekki Alþingi götunnar sem
ræður?
Þær framkvæmdir, vegur, flug-
völlur og höfn, sem hér hefur verið
nefnt, en var komið i veg fyrir af is-
lenskum stjórnvöldum, ná ekki
aðeins til þess hagræðis sem íslend-
ingar hefðu af jseim haft, heldur er
andstæðan gegn þeim rothögg á að
varnir landsins komi að þvi gagni sem
jreim er ætlað og það er raunar aðal-
tilgangur þeirra afla sem mest hafa á
móti þeim barist.
Hvernig hin svokölluðu lýðræðis-
öfl í landinu hafa sí og æ látið hlunn-
fara sig á þessu sviði verður eitt af
raunalegum ráðgátum islenskrar
sögu.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru um nokkur atriði. Um mörg
önnur atriði af svipuðu tagi mætti
skrifa stærri grein.
Margar af aðildarþjóðum Atlants-
hafsbandalagsins hafa notfært sér
aðstoð Bandaríkjanna við uppbygg-
ingu varanlegra manmirkja svo sem
vega, hafna og fltig' alla, án þess að
ganga með bogið bak af minnimátt-
arkennd. En íslendingar með alla
sína háklassamenningu telja sig vafa-
laust kjarna hins menntaða heims og
ætla sér einir að standa upp úr þegar
allt annað er komið í rúst. Það sýnist
vera kominn timi til að fólk fari að
rumska. Vera má að ekki sé svo langt
i það að hin rauðu ský sem hanga yfir
Evrópu fari að spúa eldi . e cimyrju.
Þórður Halldórsson.
I.uxemhurg.
^ „t Atlantshafsflugi meö nútíma flugvél-
um, sem lenda á íslandi veröur að hafa
varavöll fyrir Keflavíkurflugvöll.”