Dagblaðið - 04.06.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 4. JÚNl 1981.
ÓRJÚFANLEG
TENGSL Mllll
EFNAHAGSMÁLA
OG
ORKUMÁLA
Það verður æ útbreiddarí skoðun
að ekki sé unnt að móta stefnu i efna-
hagsmálum án þess að leggja skýrar
linur i framvindu orkumála. Reynsla
áratugarins milli 1970 og ’80 sýnir svo
ekki verður um villzt, gifurleg áhrif
orkuverðs á helztu þætti efnahags-
mála. Að visu brugðust hin ýmsú fiki
mismunandi við oliuverðsprenging-
unum tveim 1973—74 og 1979—80,
þ.e. á annan hátt við þeirri seinni en
þeirri fyrri .þannig að áhrifin á efna-
hagskerfm eru ekki með sama hætti.
Áhrifin eru þó feiknarleg á viðskipta-
jöfnuð, verðbólgu, hagvöxt og at-
vinnustig.
Tvœr olíuverð-
sprengingar
Á árunum 1973—74 fjórfaldaöist
oííuverð. Oliuinnflutningur OECD
landanna hækkaði úr 33 billjón $
1973 í yfir 100 biUjón $ 1974.
Á árunum 1979—80 hækkaði olíu-
innflutningur þessara rikja úr 140
billjón $ 1979 í um 290 biUjón $ 1980.
Verðbólga nær þrefaldaðist í
OECD löndunum á árunum 1972—
74 og náði hámarki 13,5% 1974.
Árið 1980 var verðbólgan 5% hærri
en 1978 eða 13%. Reiknað er með aö
á þessu tímabili stafi um 3% af þess-
um 5% frá oUuverðhækkuninni. 1
kjölfar fyrri oliukreppunnar minnk-
aði hagvðxtur OECD landanna
1975 og var mjög lítill 1980 og áætl-
aðurlitiU 1981.
Þetta stafar fyrst og fremst af
auknum viðskiptaafgangi OPEC
landanna og aðhaldsstefnu i peninga-
málum og rlkisfjármálum OECD
landanna i því skyni að halda niðri
verðbólgu. Áætlað er að þjóðarfram-
leiðsla OECD landanna verði um
6,5% eða um 550 biUjón $ lægri
1981 en hún hefði orðið ef seinni
oliuverðsprengingin 1979—80 hefði
ekki komið tU. Atvinnuleysi jókst í
OECD löndum i kjölfar fyrri oliu-
kreppunnar og fór yfir 5%. Sam-
dráttur vegna seinni olíukreppunnar
er tilfinnanlegur og er áætlað að at-
vinnuleysi muni aukast enn og verða
um 7.5% eða um 25.5 milljónir at-
vinnulausra á fyrri helmingi ársins
1982. Tengsl oliuverðsins við helztu
þætti efnahagsmála eru þvi ótvíræð.
islendingar flytja inn i formi olíu nær
helming þeirrar orku sem þeir nota.
Reynsla síðasta
áratugar
Reynsla OECD landanna af við-
brögðunum við olíuverðsprenging-
unum er engan veginn nógu góð.
Eftir olíukreppuna 1973—74 reyndu
sum lönd að mæta samdrættinum
er varð af oliuverðhækkunum og
peningastreyminu til OPEC landanna
með þenslu i ríkisfjármálum. Árang-
urinn varð gifurlegur viðskiptahalli
og óviðráðanleg verðbólga. Ljóst var
að breyta varð stefnunni og þegar
sfðari oliuverðhækkunin dundi yfir
beittu þessi lönd miklu aðhaldi í pen-
ingamálum og rikisfjármálum.
Með þessum aðferðum tókst að
koma i veg fyrir slíka verðbólguaukn-
ingu sem varð í fyrri oliukreppunni.
En hins vegar leiddu þessar aðgerðir
af sér aðra erfiðleika. Minnkandi
eftirspurn vegna þessa stranga að-
halds hafði i för með sér minnkandi
hagvöxt og geigvænlegt atvinnuleysi.
Menn getur greint á um hvort árang-
ur seinni viðbragðanna sé betri en
þeirra fyrri. En menn greinir vafa-
laust ekki á um það, að báðar aðferð-
irnar leiða til ófullnægjandi niður-
stöðu.
Margir segja að atvinnuleysi sé nú
ekki sama böl og áður var. Nú fái
menn atvinnuleysisbætur og þjóðfé-
lagið sjái þeim fyrir nauðsynlegu lifs-
viðurværi. í þessu sambandi verða
menn að hafa i huga að atvinnulausa
fólkið í OECD löndunum, 25.5 millj-
ónir manna 1982, er mest ungt fólk,
sem er að koma út á vinnumarkað-
inn. Þetta er fólkið sem á að erfa
, .heiminn” eins og sagt er á tylli-
dögum. Hvers konar heimur skyldi
það verða? Skyldu vera einhver
tengsl milli atvinnuleysis unga fólks-
Kjallarinn
GuðmundurG.
Þórarinsson
ins og þess hversu ýmsum öfgahóp-
um virðist vaxa fiskur um hrygg?
Spurningarnar verða margar en svör-
in fá, eins og gengur.
Hvað skal gera?
Sérfræðingar leggja nú hausinn í
bleyti. Fyrri leiðir hafa ekki reynzt
haldgóðar. Enginn vafi er á þvi, að
við stöndum að ýmsu leyti á tima-
mótum.
í vaxandi mæli verður leitað ann-
arra orkugjafa en oliu og orkusparn-
aður verður aukinn svo sem framast
er kostur. Meginmarkmið verður að
minnka orkunotkun á framleidda
einingu. í einhverjum mæli mun það
breyta hlutfalii framleiðsluþáttanna,
orka, vinna, fjármagn i framleiðslu-
rásum.
Fleiri og fleiri eru að komast á þá
skoöun að verölagning orkunnar sé
áhrifarikasta tækið til aö fiýta þess-
ari þróun. Hættulegt muni reynast að
niðurgreiða olíu. Hærra orkuverð
mun leiða til ýmiss konar breytinga.
Eftirspurnin mun færast frá vöruteg-
undum sem mikla orku þarf til aö
framleiða yfir á vörur sem litla orku
þarf til að framleiða. Orkufrekur
iðnaður getur átt i vændum flutninga
milli landa eöa landsvæða.
Nú segja margir spekingar: „Bar-
„25,5 milljónir manna atvinnulausir í
löndum OECD á næsta ári.”
áttan við verðbólguna verður að fara
fram með framleiðniaukningu”.
Áthyglisvert. i stórum dráttum
höfum við þvi þrjár kenningar um
hversu skuli berjast gegn verðbólgu.
1. Strangt aðhald í peningamálum
og rikisfjármálum og markaðs-
lögmálin virkjuð.
2. Aðhald i verðlags- og launamál-
um ásamt hóflegu aðhaldi i pen-
inga- og rlkisfjármálum.
3. Halda i horfinu en leysa málið
með framleiðniaukningu 1 þjóð-
félaginu.
Þrjár leíðir
Fyrsta leiðin er sú, sem frjáls-
hyggjumenn hérlendis predika.
Stjórnarandstaðan, bæði Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðuflokkur
virðast aðhyllast þessa leið, þó lfklega
sé Alþýðuflokkurinn tilbúinn að
beita aðhaldi í verðlags- og launamál-
um og fara þannig leið tvö.
1 Bretlandi er þess freistaö að fara
leið eitt að þvi er virðist með tvi-
sýnum árangri, svo ekki sé meira
sagt. Hætt er við að Islendingar ættu
erfitt með að sætta sig við það ástand
sem rikir í efnahagsmálum i Bret-
landi i dag. Mjög vafasamt er aö
þessi leið virki yfir höfuð. Leiðin
byggir meðal annars á „frjálsri
álagningu” og „frjálsum samningum
á vinnumarkaði”. Margir hagfræð-
ingar telja að við slíkar aðstæður
tækju samtök atvinnurekendanna
fremur á sig verulegar launahækk-
anir en að lenda í löngum vinnu-
deilum', þar sem álagning væri frjáls
og þeir gætu því jafnóðum velt byrð-
inni út i verðlagið. Galbraith telur
t.d. að þetta mundi leiða af sér skriðu
verðhækkana. Atvinnuleysi virðist
óhjákvæmilegur fylgifiskur þessarar
leiðar.
önnur leiðin er næst þvi sem rikis-
stjórnir hafa reynt á íslandi og núver-
andi rikisstjórn er augljóslega að
glima við. Árangur verður væntan-
lega talsverður á þessu ári. Vérðbólga
gæti orðið um 40% frá upphafi til
loka árs 1981 miðað við nær 60%
árið 1980.
En ýmsar blikur eru á lofti. Nokkr-
ir launahópar eru orðnir mjög
óþolinmóðir með kjör sin og eru
læknar augljósasta dæmið. Margt
bendir til þess að kaupkröfur verði
háar í haust og enginn sér fyrir afleið-
ingar þeirra.
Það þarf enga spekinga til að sjá
að erfitt verður um vik i baráttunni
gegn verðbólgunni ef stefna stjórn-
valda um aðhald í verðlags- og launa-
málum verður brotin niður nú. Það
sem meira er, það er sennilega auð-
velt að brjóta hana niður' Lækna-
deilan, hverjar verða afleiöingar
hennar?
Mun samkeppni hinna ýmsu stétta
og mismunandi hagsmunahópa við-
halda endalausri togstreitu, þar sem
skammtimasigrar eins og eins hóps
munu knýja aðra hópa til aögerða og
þannig markvisst viðhalda verð-
hækkunum?
Er árangur stjórnvalda i bezta falli
að hamla á móti og reyna að halda i
horfinu, vinna við og við skamm-
tímasigra lika? Sigur gegn veröbólg-
unni næst ekki eftir þessari leið nema
samstaða náist um hana meðal þjóð-
arinnar eða fjöldinn að minnsta kosti
umberi hana. öðrum kosti verður í
bezta falli um að ræða aö halda í
horfinu. Þjóðfélag okkar er þannig
uppbyggt, að einn einasti hagsmuna-
hópur getur brotið viðkvæmt jafn-
vægisástand og framkallað nýja tog-
streitu.
En þriðja leiðin. Aukin framleiðni.
Hún er ekkert áhlaupaverk og árang-
ur e.t.v. óviss lika. Vafalitið má þó
gera mikið á þessu sviði. Ekki bara
með því að auka framleiðni einstakra
fyrirtækja, heldur einnig með því aö
auka framleiöni þjóðarbúsins i heild.
Hér þarf að fjölga framleiðslufyrir-
tækjum og auka framleiðni i opin-
berum þjónustufyrirtækjum.
Nýting orkulinda okkar er mikil-
vægur þáttur i að auka framleiöni
þjóöarbúsins. E.t.v. er nýting orku-
lindanna þannig eina varanlega að-
gerðin i baráttunni gegn verðbólgunni.
En menn mega heldur ekki gleyma
þvi, að sá mikli hraði sem menn al-
mennt eru sammála um að hafa í
uppbyggingu virkjana og iðnfyrir-
tækja, mun kalla á mikla fjárfestingu
og mikla þenslu. Þenslan er að mati
spekinganna eldur á verðbólgubálið.
Eitt hljóta menn aö geta orðið
sammála um. Engin er leiðin einföld.
Guðmundur G. Þórarinsson,
alþtnglsmaöur.
s