Dagblaðið - 23.07.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1981.
samlega bent á 1 leiðara Dagblaðsins
17. júli sl. Ætti iðnaðarráðuneytið að
styrkja ungan háskólamann til náms i
þessum fræðum i þvi skyni að hafa
þessa þekkingu innan stokks f ráðu-
neytinu.
Tímamót til góðs
Þegar allt kemur til alls, getur súr-
álsmálið orðið islenzkum hagsmun-
um til góðs. Þótt erlendu áhættufjár-
magni sé hleypt inn i landið, á aldrei
að gera það, nema tryggt sé jafn-
framt, að fyrirtækin færist i
áföngum yfir á íslenzkar hendur i
öllum greinum. Semja mætti t.d. um
að 2% færðust sem eignaraðild
árlega yfír á íslenzka ríkið, og kæmi
sú yfiifærsla sem endurgjald fyrir
aðstöðu. Þá tæki það íslendinga 26
ár að eignast meirihlutaeignaraðild
að fyrirtæki, sem upphaflega væri al-
gjörlega fjármagnaðaf útlendingum.
Súrálsmálið gefur islenzkum
stjórnvöldum tækifæri til að fá leið-
réttingu þeirra ákvæða álsamnings-
ins, sem nú eru orðin okkur óhag-
stæð, svo sem raforkuverð og ýmis-
legt fleira, sem á daginn hefur komið
og reynslan eða breyttar forsendur
leitt í ljós.
Fyrir nokkrum mánuðum orðaði
einn ráðherra þá hugsun, að leggja
ætti álverið niður í Straumsvík til að
afla okkur rafmagns. Slíkt hefði ekki
getað gerzt án samningsrofa. Súráls-
málið gefur okkur hins vegar tæki-
færi til að gerast eignaraðilar að
þessu risavaxna fyrirtæki, stofnsetja
sjálfir rafskautaverksmiðju o.s.frv.
Veðsetjum ekki landið
milli fjalls og fjöru
f þeirri orðadeiglu, sem nú brwðir
röksemdir um virkjun fallvatna, stór-
iðju og samvinnu við útlendinga um
tækniþróun, er gjarnan skírskotað til
þjóðarhagsmuna. Ýmist sjá menn
okkur háska búinn af því, að út-
lendinear nái töglum og högldum 1
íslenzku efnahagslifí, eða að við
förum okkur að voða i lántökum
erlendis. Hvorugur sá kostur er
góður. Óttinn í sjálfu sér er hins
vegar- léiegur ráðgjafi um framtíðar-
ákvarðanir. f framfara- og atvinnu-
málum verður ávallt að taka
einhverja áhættu. Annars vinnst ekki
neitt. Þekkingin ein þrengir hins
vegar svið áhættunnar og gerir
likindi auðreiknaðri. Við þurfum að
læra af reynslu annarra þjóða á þessu
sviði, eins og t.d. frænda okkar,
Norðmanna, sem þegar eru orðnir
vel sjóaðir.
Markmiðið er full yfirráð
fslendinga yfir atvinnulífi sínu, þar á
meðal stóriðjufyrirtækjum. Hvort
stefnt er að því markmiði með þvi að
leyfa útlendingum að fjárfesta hér á
landi eða beinlínis að laða slikar fjár-
festingar til landsins, er spurning um,
hversu hratt eða hægt við viljum fara
i sakirnar. Hvort við viljum strax í
upphafi öðlast aðgang að erlendri
tækniþekkingu eða fremur feta
sjálfir torfærur dýrkeyptrar reynslu
og öðlast þekkinguna þannig.
f sjálfu sér er ekkert athugavert við
að leyfa útlendingum að fjármagna
slík fyrirtæki og reisa algjörlega upp
á eigin spýtur i upphafi, ef svo er um
hnúta búið, að árlega færist siðan
ákveðinn hundraðshluti eignar-
aðildar yfir á íslenzkar hendur. Sú
stefna er ólíkt þjóðhollari en að vera
eins og grár köttur á alþjóðlegum
lánamarkaði, leggjandi hvert erlenda
lánið eftir annað á þjóðarherðar —
lán, sem ef til vill ekki skal greiða fyrr
en eftir áratugi. Ábyrgð okkar gagn-
vart komandi kynslóðum er mikii.
Varast hljótumviðþví að skila fóstur-
jörðinni til sona og dætra, til sonar-
sona og dótturdætra, veðsettri með
skuldum við útlendinga, láni á lán
ofan, frá fjöru og upp til hæstu
fjallatinda.
Sigurður Gizurarson
sýslumaður.
Ragnar Halldórsson forstjórí ræðir við starfsfólk álversins.
og Alusuisse notað tækifærið til að
fleyta rjómann ofan af.
Hrópað seint
og um sfðir
Svo gripið sé til grófrar samlíkingar
verður kona vist seint látin sæta
refsingu fyrir að sýna sig líklega og
hrópa síðan seint og um sfðir
„nauðgun”. Íslenzkum stjórnvöld-
um má þó vissulega telja til áfellis, að
þau horfðu i aðra átt og hrópuðu
seint og um siðir „þjófnaður”. 1
stjórn islenzka álfélagsins hf. eiga
fslendingar sæti. Mál þetta vekur
spurningar um hlutverk þeirra og
starf, þ.á m. hvort þeir sitji þar til að
gæta islenzkra eða svissneskra hags-
muna.
Stöðugt eftirlit er nauðsyn með
viðskiptum þessara fyrirtækja, eins
og Haukur Helgason hefur svo skyn-
ájk „Þótt erlendu áhættufjármagni sé hleypt
inn í landið, á aldrei aö gera það, nema
tryggt sé jafnframt, að fyrirtækin færist í
áföngum yfír á íslenzkar hendur í öllum
greinum.”
komið í hug undir þeim lestri hin
fleyga setning fjölhyggjuhugsuðarins
Wittgenstein „Það sem maður getur
ekki útskýrt — um það ætti maður að
vera þögull” (Wherof one cannot
speak, therof one must be silent).
Guðdómurinn verður nefnilega ekki
útskýrður, heldur skynjaður og það
er einmitt þar sem þeir Bach og
Hándel koma til sögunnar.
Prestar íslensku þjóðkirkjunnar
eru tiltölulega fámennir og hafa
raunverulega margvíslegum störfum
að gegna. Eitt aðalstarf þeirra og
það sem e.t.v. tekur mestan þeirra
tíma er i bókstaflegum skilningi að
koma þjóðinni ofan í gröfina og það
held ég að megi segja að þeir
framkvæmi af nærgætni og skilningi.
Sennilega komast prestarnir í
nánust tengsl við tilfinningar fólks í
sambandi við útfarir og þar flytja
þeir kannske sínar bestu ræður. Það
gera þeir án þess að stíga upp í
predikunarstólinn — þeir predika
ekki en taka þátt i hluttekningu
viðstaddra og söknuði þeirra sem sjá
á bak ástvinum sínum. Flestir prestar
landsins eru í þessu starfsins vegna en
ekki af neinum trúarlegum innblæstri
og eins og góðum embættismönnum
sæmir vilja þeir taka þetta allt rólega
og eru manna óliklegastirtil að fara
að stofna til neinna trúarátaka.
En svo eru nokkrir innan presta-
stéttarinnar sem lýsa á með
jressum frægu orðum úr
dæmisögunni: „Guð, ég þakka þér
að ég er ekki eins og aðrir menn.”
Þessi hópur bregst oft einkennilega
við þegar farið er að ræða mál
kirkjunnar að fornu og nýju. Mætti
helst álíta að þeir teldu þá kirkju, sem
þeir eru fulltrúar fyrir, hafna yfir alla
gagnrýni — hún eigi að vera heilög og
ósnertanleg. Sérstaklega virðast þeir
viðkvæmir fyrir ýmsum atriðum sem
varða kirkjusöguna og upphaf
svokallaðrar siðbótar, sem nefnd
hefir verið hinn lúterski siður.
Siðbótin —
Lúter og Hitler
Tveir eru þeir menn sem orðið
hafa miklir örlagavaldar í sögu þýsku
þjóðarinnar og valdið henni mestum
hörmungum og reyndar Evrópu og
nær heiminum öllum. Það eru þeir
Marteinn Lúter og Adolf Hitler. Við
ræðum hér aðeins um hinn fyrr-
nefnda. Það tók Þýzkaland tvær
aldir að ná sér eftir þann hildarleik —
þrjátíu ára stríðið — sem siðbót
Lúters leiddi af sér. Karl keisari V
hafði í lengstu lög af sanngirni og
hófsemd reynt að stilla til friðar og
sætta hina andstæðu hópa. Það
sýnir frjálslyndi hans að um tíma
hafði hann sem pólitískan ráðgjafa
sinn Erasmus frá Rotterdam,
siðbótarmann og húmanista, en
nafni þess manns mætti kirkjan
gjarnan halda á lofti. En Lúter var
ósveigjanlegur eins og Hitler í
Múnchen 1938. Bakkaður upp af
þýsku kjörfurstunum, sem sáu feitan
gölt í eignum kaþólsku kirkjunnar,
neitaði Lúter að ganga til neinna
samninga. Á hinni hlið náðu
harðlínumenn yfirhendinni í Páfa-
garði. Frakkar léku tveim skjöldum
— Þrjátíu ára stríðið hófst og hin
kristna kirkja klofnaði í annað sinn.
Þýskir bændur og sveitaalþýða
ætluðu að hlýða kalli siðbótarinnar
og varpa af sér oki aðals og kirkju —
risu upp gegn kúgurum sínum. En
það var aldrei meining Lúters að
þetta yrði neitt frelsisstríð. „Drepið
þá niður eins og óða hunda” var hinn
„kristni” boðskapur siðbótar-
mannsins Lúters til þýsku
kjörfurstanna. Talið er að um eitt
hundrað og þrjátíu þúsund manns,
bændur og búalið, konur og börn,
hafi verið brytjuð niður á hinn
hryllilegasta hátt í Suður- og
Suðvestur-Þýskalandi i þessari
siðbót.
Eftir þessi fjöldamorð var Lúter
ekkert annað en leppur í höndum
þýsku kjörfurstanna.,’í þeim
löndum, þar sem hinn lúterski siður
náði yfirhöndinni, eins og i
Skandinavíu, varð hin efnahagslega
breyting sú að eignir kirkju og
klaustra gengu til krúnunnar — það
urðu aðeins innlend eigendaskipti.
Svokölluð siðaskipti hér á íslandi,
' 'A ' 1 .......
eignaupptaka konungs og stuldur á
efnislegum verðmætum þjóðarinnar
úr landi, urðu þess hins vegar vald-
andi að þessi þjóð varð hin aumasta
og fátækasta um næstu aldir. Ég er
því þess vegna andvígur að svo
viðkvæmur sögustaður sem Skálholt
skyldi afhentur þeirri kirkjudeild sem
var umboðsaðili þess _ valds sem
leiddi land og lýð út í þessa eymd og
sem leiddi Jón Arason og syni hans á
höggstokkinn í Skálholti. Sérstaklega
vegna þess að innan arftaka þessara
umboðsaðila virðast enn vera menn
með það hugarfar „Að öxin og
jörðin geymi þá best”, menn sem
ekki virðast vilja sögulegar sættir. Ég
er á móti því að lúterska þjóðkirkjan
ráði ein Skálholti á sama hátt og ég
er á móti því að ísraelsmenn ráði
einir Jerúsalem, sem er helgistaður
fieiri en þeirra einna, þ.á m. annar
eða þriðji mesti helgistaður
múhameðstrúarmanna.
Einn er sá þjóðhöfðingi sem mér
hefir ávallt fundist skera sig úr í þeim
hrikalegu átökum sem gengu yfir
Evrópu í trúarbragðastríðunum. Það
er Hinrik fjórði Frakkakonungur
sem Fransmenn enn í dag kalla „hinn
góða konung Hinrik IV (Le bon roi
Henri IV). Til að forðast frekari
bræðravígi vigðist hann til kaþólsks
siðar en tryggði jafnframt
mótmælendum í Frakklandi
hugenottum full trúarréttindi. Þessi
samningur var seinna svikinn af
Richelieu kardinála.
Þegar Henrik kom út úr Notre
Dame kirkjunni eftir að hafa gengist
undir kaþólskan sið mælti hann þessi
frægu orð „París er þó einnar messu
virði.” Konungur sté síðan á bak
hesti sínum og reið ásamt fylgdarliði
upp á Montmartre hæðina — sneri
hestinum við og horfði yfir París —
þar sem nú ríkti friður og mælti:
„Þeir sem af einlægni fylgja
samvisku sinni eru mínir trúbræður
— Hvað mig snertir tilheyri ég þeirri
trú sem virðir drenglyndi og bróður-
kærleik.” Einn stjórnmálaleiðtogi í
nútímanum, Anwar Sadat, virðist
vinna í þessum anda.
Kirkja á krossgötum
Kirkjan er i eðli sínu íhaldssöm
stofnun og virðist hafa litinn
sveigjanleik til að túleinka sér ný
viðhorf. Hvað íslensku þjóð-
kirkjunni viðkemur er hún á vissan
hátt utan við sjálft kerfið, þ.e.a.s.
ríkisapparatið, en samt virðist hún
ekki kæra sig um eða ekki nenna að
nota sér þá sérstöðu að vera utan
þess. Vegna þessa verður hún að
mestu utanveltu við það sem er að
gerast í þjóðfélaginu. Stundum
virðist kirkjan minna á nautshöfuðið
á þeirri frægu mynd Picassos,
Guernica, þar sem það starir sljótt
og afskiptalaust á atburðarásina^ í
kringum sig. Fróðlegt var að fylgjast
með hinu svokallaða Gervasonimáli
síðasta vetur. Þar virtust það vera
hinir trúlausu sem komu fram í hlut-
verki „miskunnsama Samverjans”
gagnvart þessum franska umkomu-
leysingja en prestar og biskupar
gengu fram hjá eins og fariseinn og
levítinn forðum. Kirkjumálaráðherr-
ann sem gengur þó í sömu buxna-
skálmum og dómsmálaráðherrann lét
ekki í sér heyra. „Það sem þér gerið
minum minnsta bróður — það gerið
þér mér,” sagði einhver einhvern
timann.
Gagnvart konunni hefur kirkjan
ávallt verið ósveigjanlegri en
gagnvart karlmönnum enda kirkjan
ávallt verið mesta karlaveldi
samtímans. „Synd” konunnar hefir
ávallt verið talin meiri og alvarlegri
en synd karlmannsins. Þó að flestar
alþjóðaráðstefnur kvenna hafi
venjulega lent i upplausn þá held ég
að þær ættu að halda eina í viðbót
undir heitinu „Konan og trúar-
brögðin” vegna þess að trúarbrögðin
halda fleiri konum sem sam-
viskuföngum heldur en Amnesty
International gæti komið tölu á.
Annars má heldur ekki gleyma því að
margar konur vilja láta kúga sig —
finnst það tilheyra — og með því séu
þær að framkvæma Guðs vilja.
í viðtölum við presta nú undan-
farið telja þeir að áhugi fólks á
safnaðarstarfi fari vaxandi. Ég held
að þessi hreyfing sé ekki beint trúar-
legs eðlis heldur tilkomin af félags-
legri þörf til að komast út fyrir hina
oft svo þröngu og einangrandi veggi
kjarnafjölskyldunnar.
Einn þátt í kirkjulegu starfi og
trúarlegri miðlun er vert að minnast
á, sérstaklega vegna þess að það er
það jákvæðasta sem hefir verið að
gerast innan kirkjunnar, en það er á
sviði tónlistar og söngs. Sá miðill
nálgast sennilega mest guðdóminn
allra miðla sem völ er á.
Það mun hafa verið tónskáldið
Cherubini hinn ítalski, einn af stór-
meisturum tónfræðinnar, sem sagði
að mannsröddin væri fullkomnasta
hljóðfærið. Margir ágætir menn hafa
komið hér við sögu á undanförnum
árum við uppbyggingu kirkjutónlist-
ar og tónlistar yfirleitt. Þó held ég að
í dag hafi einn maður á þessu sviði
nokkra sérstöðu. Það er Ingólfur
Guðbrandsson söngstjóri og forstjóri
í Útsýn. Með uppbyggingu og starf-
semi Pólyfónkórsins um áraraðir
hefir hann unnið stórvirki í flutningi
á fremstu kórverkum meistaranna,
beint upp úr dýpstu uppsprettum
tónbókmenntanna. Eins og ítalskur
fursti á endurreisnartímanum eða
einn af Esterhasyunum hefir hann
lagt fram stórfé úr eigin vasa til að
byggja hér upp háan standard í
flutningi kirkjulegra kórverka.
Ég sá fyrir nokkru í frétt að
Ingólfur hefði boðið fram fyrirtæki
sitt, Útsýn, sem sjálfseignastofnun
sem ætlað væri að stuðla að á-
framhaldandi uppbyggingu á tónlist-
arstarfsemi og annarri menningar-
starfsemi í landinu. Eftir því sem ég
sá í frétt hafði þessu stórmannlega
tilboði ekki verið ansað. Kannski að
hinn nýi biskup láti málið til sín taka.
Kannske myndast þíða innan
íslensku þjóðkirkjunnar eins og í
þeirri kaþólsku þegar Jóhannes
XXIII tókvið af Píusi páfaXII.
Fyrir nokkru las ég persónulegt
viðtal við stjórnmálaleiðtoga þar sem
hann kvað það hugsjón sína að sjá
fólkið frjálst efnalega og andlega. Ég
met mikils menn sem hafa hugsjónir
aðrar en að eta og sofa og nenna að
berjast fyrir þeim. Vonandi fer
kirkjan undir leiðsögn hins nýja
biskups að taka meiri og jákvæðari
þátt i þeirri frelsisbaráttu. Þá er
Iíklega hægt að taka í sameiningu
undir með þeim Páli postula um
trúna og Þorvaldi í Síld og fiski um
skattskrána „Að sannleikurinn mun
gera yður frjálsa”.
Björn Jakobsson,
framkvæmdastjóri.
£ „Ég er á móti því aö lúterska kirkjan ráði
ein Skálholti á sama hátt og ég er á móti
því að ísraelsmenn ráöi einir Jerúsalem....”