Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1975, Blaðsíða 106

106
LYSING VESTMANNAEYJA FRA 1704-1705
Hér á eftir verða handritin tekin til athugunar eftir aldursröð samkvæmt niðurstöð-
um mínum.
1. UB. 1528 4to (Háskólabókasafnið í Ósló).
Descriptio Vestm.eya. Auctor síra Gissur Pétursson.
Litel Tilvísun um Vestmannaeya Hattalag og Bygging.
I handritaskrá er talið líklegt, að handritið sé eiginhandarrit höfundar. Ferill þess
er óviss.
Eg hef komizt að þeirri niðurstöðu, að þetta handrit sé skrifað af Styr Þorvaldssyni
prentara og bónda á Suður-Reykjum í Biskupstungum. 1 Skálholti var prentsmiðja á
árabilinu 1685-1703. Árið 1703, þegar manntalið var tekið, bjó Styr á stólsjörðinni
Suður-Reykjum og var þá 48 ára að aldri, og þar bjó hann enn 1729.
Það var kunnugt, að Styr hafði um 1703 gert afrit af lýsingu Ölfushrepps eftir Hálf-
dán Jónsson bónda á Reykjum í Olfusi fyrir Árna Magnússon. Beindist því athyglin
að honum. I Landsbókasafni eru til nokkur handrit, sem Styr hefur skrifað. Við sam-
anburð á Óslóarhandritinu og ÍB. 45 4to var ég ekki í vafa um, að þessi handrit væru
skrifuð af sama manni. En til þess að taka af allan vafa bar ég handritið saman við
manntal úr Biskupstungum 1703, sem Styr hefur ritað og undirskrifað.
Styrshandritinu fylgja sex teikningar til skýringar á efninu: 1. Uppdráttur af Heima-
ey með árituðum nokkrum örnefnum og bæjanöfnum. 2. Sig ofan af Súlnaskeri. 3.
Snörun á svartfugli. 4. Súlnasker. 5. Hnoðaburður. 6. Tólfæringur undir seglum.
Þessar myndir eru að sjálfsögðu eftirmyndir eftir frumgerð séra Gissurar. Það er
ekki kunnugt, að Styr hafi verið svo kunnugur í Vestmannaeyjum, að hann hafi getað
gert þessar myndir. Þær gefa góða hugmynd um það, sem þeim er ætlað að sýna, þó
að þær séu viðvaningslega dregnar. Heimaeyjarmyndin hefur sérstöðu, því að þar
kemur til kortagerð, og var varla annars að vænta en þar skakkaði allmiklu, sakir
þess að byggt hefur verið á sjónhending, en ekki mælingum. Fylgir hér með mynd af
uppdrætti séra Gissurar og til samanburðar útlínur uppdráttar Landmælinganna frá
20. öld. Hin latnesku heiti á lengd og breidd o. s. frv. benda ótvírætt til þess, að latínu-
lærður maður hafi gert uppdráttinn, en hvorum á um að kenna, séra Gissuri eða Styr,
að áletranirnar „standa á haus“, skal ósagt látið. Það virðist einkum hafa valdið rugl-
ingi hjá teiknaranum, að Helgafell er alltof sunnarlega á eynni, og furðar mann á því,
að séra Gissur skyldi flaska á þessu, því að hann segir í lýsingunni, að það sé nokkru
austar en á miðri eynni. Sama máli gegnir um fjallgarðinn vestan við Herjólfsdal,
hann nær alltof langt í suður.
Mestar líkur eru til þess, að UB. 1528 4to hafi verið ritað 1705, strax eftir að lýsing
séra Gisurar kom í hendur Árna Magnússonar. Þó hefði það getað verið ritað á ára-
bilinu 1705-1712. Árni var hér á landi á því tímabili, en árið 1712 fór hann alfarinn
til Danmerkur. Áður hjó hann um handrit sín í kistum til flutnings til Danmerkur, er
betra færi gæfist. Það var þó ekki fyrri en 1720, að þau voru flutt til Danmerkur.
Ókunnugt er, hvenær frumrit séra Gissurar af Vestmannaeyjalýsingunni og Frásögn