Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1975, Side 119

HORFUR í AMERÍSKUM BÓKASAFNAMÁLUM
119
unglingafræðslu og æðri menntun, þar sem jafnframt var gert ráð fyrir stuðningi við
bókasöfn eftir því sem við átti í hverjum þætti, auk annarrar lagasetningar, er fól í sér
viðurkenningu á skyldum alríkisvaldsins til að styðja ýmiss konar bókasafnaþjónustu.
Amerískir bókaverðir lifðu þarna 15 ára skeið óvenjulegs opinbers stuðnings, óvenju-
legs frá amerísku sjónarmiði, því að venjan hafði verið sú, að einstök ríki höfðu að
mestu sjálf kostað þess háttar menningarstarfsemi, en ekki notið til hennar styrks af
alþjóðarfé.
Nauðsynlegt er, að mönnum sé ljóst, við hvað er átt, þegar svo er tekið til orða.
Þegar ég tala um ríkisstjórn, ríkiseftirlit eða ríkisstyrk, á ég við hvert einstakt hinna
50 Bandaríkja, en ekki alríkisstjórnina. I Bandaríkjunum er staðinn mjög strangur
vörður um rétt og sjálfstjórnarréttindi einstakra ríkja: alríkisstjórnin annast hins veg-
ar ýmiss konar eftirlit og umsjón mála, sem geta ekki verið á færi eða í valdi einstakra
ríkja, svo sem landvarnir, sameiginleg mál einstakra ríkja eða alþjóðamál, svo sem
samgöngur og verzlun; veitingu ríkisborgararéttar í Bandaríkjunum. Fræðslumál heyra
hins vegar undir hvert einstakt ríki, og jafnvel þegar um alríkisstyrk til fræðslumála
eða hókasafna er að ræða, hafa einstök ríki rétt til að hafna honum, ef þau vilja ekki
fullnægja þeim skilyrðum, sem slíkur styrkur er bundinn, og sum ríki höfnuðu honum.
Flest ríkjanna tóku þó við honum fegins hendi bæði til fræðslumála og bókasafna
undanfarin 18 ár, og bókaverðir og þjóðfélagsfræðingar héldu, að þetta mundi halda
áfram að vaxa að eilífu, en síðan skyndilega eftir allt þetta meðlæti urðum við að
horfast i augu við gerbreytt viðhorf til opinberra fjárveitinga eða svo snögg umskipti,
að við liggur, að felldur verði gersamlega niður alríkisstyrkur til hvers konar bóka-
safnamála. Mörg bókasöfn höfðu hafið starfsemi, sem þau nú urðu sjálf að standa
straum af fjárhagslega; mörg höfðu bætt við starfsliði og aukið starfsemi, er þau gátu
ekki veitt sér án utanaðkomandi styrks. Mörg safnanna voru farin að halda, að alríkis-
styrkurinn væri ekki aðeins viðbót við það fé, sem fyrir var til ráðstöfunar, heldur
kæmi það í rauninni í staðinn fyrir það og hægt væri að treysta á það um allan aldur.
Menn hafa orðið að endurskoða viðhorf sín bæði til þess, hvaðan styrks sé að vænta,
og hins, hvaða útgjöld eigi rétt á sér, og þegar samin er fjárhagsáætlun vegna bóka-
safnaþjónustu, er nú jafnan spurt um það, hversu hún muni svara kostnaði.
Þótt hinn opinberi styrkur hafi ekki verið lækkaður jafnmikið og áhorfðist í fyrstu,
verðum við í allri áætlunargerð að fara mjög gætilega í sakir og jafnvel af mikilli
íhaldssemi. Við eigum með öðrum orðum við að etja vanda af völdum dýrtíðar,
vanda, sem þið einnig þekkið.
Áhrif þessarar aðsjálni í fjárveitingum hafa skiljanlega beint athygli bókavarða að
tvennu: annars vegar að notkun véla og þeim sparnaði, er hún kunni að leiða til án
þess að niður komi í nokkru á þjónustu; og hins vegar á þessu tímabili minni fjár-
ráða að starfsliði safnanna og velferð þess. Ekki þarf að koma til átaka milli þessara
tveggja þátta bókasafnaþjónustunnar - vélarinnár og mannsins, þótt það beri stund-
um við.
Tilkoma slíkrar tækni sem ljósritunarvélar (Xerox), hinna nýrri fjölmiðla sem