Frjáls verslun - 01.08.1953, Blaðsíða 13

1. Notkun sements hefur lengst af naumast verið
svo mikil, að framleiðsla á því magni einu gæti
svarað kostnaði.
2. Hráefni hafa ekki verið liltæk á heppilegum
stöðum.
Á fjórða tug aldarinnar var notkun sements orðin
það mikil, að réttlætt hefði innlenda framleiðslu, enda
var unnið að því af alefli þá að koma þessari fram-
leiðslu á laggirnar. En áætlanir, sem gerðar voru um
þetla leyti af mikilli kostgæfni, háru það með sér, að
sement framleilt hér á landi myndi verða nokkru dýr-
ara en innflutt sement. Var ástæðan fyrir því einkum
sú, að hráefni þau, sem nota átt' til framleiðslunnar
og talin voru þau hentugustu, sem völ væri á. voru
mjög langt hvert frá öðru, svo að flutningur þeirra
á einn stað var ærið koslnaðarsamur og framleiðsl-
unni ofviða.
í lok síðustu heimsstvrjaldar, er notkun sements
hafði enn vaxið verulega, var enn unnið að því öllum
árum að koma áætlunum um framleiðslu sements á-
leiðis. Samþykkti Alþingi þá (1947) lög um heimild
handa ríkisstjórninni til byggingar sementsverksmiðju,
er framleiddi 75 þús. tonn af sementi á ári. Verksmiðj-
unni var fyrirhugaður staður á Vestfjörðum, „en
afkomuhorfurnar voru ekki glæsilegri en svo, að talið
var, að í járnum stæði, hvort verðlag á íslenzku sem-
enti yrði samkeppnisfært við aðflutt sement“, eins og
Ölafur Thors, forsætisráðherra, tók lil orða í útvarps-
ávarj)i sínu um semenlsverksmiðjuna 14. júní s.l.
Af þeim sökum var athugunum haldið áfram, eink-
um hugað að hráefnum, er hentugri væru eða betur í
sveit sett, hvað flutninga snerti. Báru þær athuganir
þann árangur, að horfið var frá öllum ráðagerðum um
sementsverksmiðju á Vestfjörðum, en þess í stað á-
kveðið að byggja sementsverksmiðju á Akranesi, er
nota skyldi hin nýfundnu hráefni í sement í Faxaflóa
og í Hvalfirði.
★
Aðalhráefnið í sement er einhvers konar kalk eða
kalsíumkarbónat. Erlendis er algengast að nota krít
cða annan kalkstein. Því verður ekki við komið hér, því
að kalksteinn er varla lil hér á landi. En skeljar eða
skeljasandur geta komið að sömu notum, því að skel-
in er mestmegnis mynduð úr kalsíumkarbónati. Skelj-
ar, sem vaxa í hafinu umhverfis landið, molna í sund-
ur fyrir áhrif hrims. Skeljabrotin safnast fvrir á
ýmsum stöðum, einkum með ströndum fram. Að jafn-
aði blandast þau öðrum sandi, basaltsandi, og er hann
oftast yfirgnæfandi. Á stöku stað eru skeljabrotin,
skeljasandurinn, þó svo lítt blönduð basaltinu. að
Viðleftustaður sanddæluskipHÍns. Verksmiðjusvæðið í baksýn.
Ljósm.: Jóhannes Vestdal.
hægt er að nota þau í sement. Fram til síðustu ára
var álitið, að slíkur skeljasandur væri hvergi til hér
á landi nema á Vestfjörðum. En fyrir fáum árum kom
í Ijós, að skeljasandur væri einnig víða á fjörum um-
hverfis Faxaflóa og á víðáttumiklum svæðum á botni
Elóans. Sá sandur var sums staðar allmiklu hreinni
en skeljasandurinn á Vestfjörðum.
Álitlegasta svæðið lil skeljasandsnáms er svonefnl
Akurnesinga-Svið í Faxaflóa, lítið eitt hallandi
brekka milli Syðra-Hrauns í Faxaflóa og Akurnes-
inga-Fora. Þar hefur mikill sandur safnazt fyrir í
hléi af hrauninu svonefnda, mót suðaustan stórbrim-
unum, sem oft eru svo mikil, að brýtur á hrauninu.
Brotsjóirnir þyrla upp öllu lausu á hrauninu, en svo
vill til, að þar er óvenjumikill skeljagróður. Lausir
smásteinar botnsins fara á hreyfingu i brimrótinu og
mala skeljarnar í sundur. Hafið hefur sett 5 stað
feiknamikla kúlumyllu.
Fyrir hreyfingu hafsins berst möluð skelin í sömu
átt og aldan fellur, berst nær landi, en þar fer að
dýpka lítið eitt. Þar nær öldurótið síður til botns,
hreyfing hafsins við botninn minnkar, og skeljasand-
urinn sezt til.
Gera má ráð fyrir, að þannig hafi hinir víðáttu-
miklu skeljasandskaflar í Faxaflóa myndazt.
Auk kalks er erlendis notaður leir í sement. Slíkur
leir inniheldur járn- og alúminíumoxyd í tilteknum
hlutföllum, enn fremur kísilsýru, og þarf hann að inni-
halda rúmlega tvöfalt meira magn af kísilsýru en af
járn- og alúminíumoxydi samanlagt.
Þess konar leir hefur hvergi fundizt hér á landi. í
slað hans má nota basalt (blágrýli eða grágrýti) eða
venjulegan íslenzkan leir, sem er svipaður að samsetn-
ingu og basaltið.
I basaltinu er járn- og alúminíumoxyd í réttum hlut-
föllum, einnig kísilsýra, en of lítið til þess að hægt sé
PRJÁILS VERZLUN
69