Frjáls verslun - 01.08.1963, Blaðsíða 3

Vilhjálmur Þ. Gíslason:
Upphaf íslenzkrar heildverzlunar
Kæða flutt að Hótel Sögu 21. maí 1963
Það er ekki hversdagslega að maður sér á
einum stað svo glæsilegt úrval úr niðurjöfn-
unarskránni eins og hér í dag. Þegar ég lít yfir
hópinn, minnist ég líka með mikilli ánægju
þeirra mörgu ára, þegar ég var daglega sam-
vistum í Verzlunarskólanum við marga gestina
hér, sem síðan hafa gegnt hlutverki sínu í þjóð-
félaginu með dugnaði og heiðri.
Ég hef verið beðinn að tala hér um upphaf
heildverzlunar á íslandi. Ég ætla að reyna það
á þeim tíma, sem mér er settur. Annars er af
þessu mikil saga. Tilefnið í dag er auðvitað 35
ára afmæli Félags íslenzkra stórkaupmanna. En
íslenzk heildsala er mun eldri — frá því um og
eftir seinustu aldamót. Það er næstum því
furðulegt, að í þessum félagslynda bæ skuli hafa
liðið um aldarfjórðungur áður en þessi stétt
batzt félagsböndum, ekki sízt af því að félags-
andi, bæði til hagsbóta og glaðværðar, var gam-
all í hópi kaupsýslumanna, og af því að hin
nýja stétt heildverzlunarinnar kom þangað með
nýjar athafnir og átti innan vébanda sinna dug-
mikla hugsjónamenn.
Það var 7. febrúar 1927, að 15 stórsöluverzl-
anir ákváðu fyrst að stofna með sér félag. Undir-
búninginn önnuðust John Fenger, Arent Claes-
sen og Björn Ólafsson. Eftir rúmt ár var form-
lega gengið frá stofnun félagsins, 21. maí 1928.
Þá voru 20 stórkaupmenn skráðir í félagið. For-
maður varð Arent Claessen og með honum í
stjórninni: Björn Ólafsson, ritari, Hallgrímur
Benediktsson varaformaður, Ingimar Brynjólfs-
son gjaldkeri og Magnús Th. S. Blöndahl, en í
varastjórn John Fenger og Kristján Ó. Skag-
fjörð. Endurskoðendur Eyjólfur Jóhannsson og
Gísli Guðmundsson.
Ekki virðist hafa farið sérlega mikið fyrir
þessari félagsstofnun í bæjarlífinu og umtali
manna. Ég held hennar sé ekki getið með einu
orði í Verzlunartíðindum. í bæjarfréttum Morg-
unblaðsins er lítil klausa 23. m.aí: Félag ís-
lenzkra stórkaupmanna var stofnað hér í bæn-
um í fyrradag. Aftur á móti er þar þessa dag-
ana allstór grein með þessari fyrirsögn: Nýtt
kaupmannafélag stofnað til þess að uppræta
hverskonar óráðvendni í viðskiptum, óskilvísi
og óheilbrigða samkeppni. Þetta var Félag mat-
vörukaupmanna.
Það er oft bæði skrítið og skemmtilegt að sjá
eftir á hvað samtímanum hefur þótt athyglis-
vert og fréttnæmt, það er ekki einlægt það
sama, sem síðar reynist frjósamast. Annars er
þetta allt undir hælinn lagt og virðist ekki ein-
lægt háð neinu algildu verðmætislögmáli, held-
ur einnig mati þeirrar sagnaritunar, sem um
það fjallar og bjargar því frá gleymsku. Þann-
ig lifa jafnvel smáatriði skemmtilegu lífi í sög-
unni, líka í verzlunarsögunni.
Snorri Sturluson var einu sinni verðlagsstjóri
í Borgarfirði og deildi við kaupmenn, eins og
slíkra er siður. Biskuparnir Ögmundur og Guð-
brandur ráku heildverzlun, höfðu skip í förum.
Jón Sigurðsson forseti afgreiddi í æsku sinni ný-
lenduvörur niðri í Austurstræti, Matthías Joch-
umson var innanbúðar vestur í Flatey. Slíkt
gleymist auðvitað fyrir öðru meiru.
En hvað munum við raunverulega nú frá upp-
hafsárum íslenzkrar heildverzlunar?
Þetta var um þær mundir, þegar Ingvar og
Emilía fórust hér í ofviðri og Iðunn brann,
verkamannafélagið Dagsbrún var stofnað og
síminn opnaður og bíósýningar byrjuðu. Á ár-
unum, þegar íslenzk heildverzlun er að hefjast,
er haldið fyrsta alþjóða verzlunarþingið í Lut-
FBJÁLS VERZLUN
9