Frjáls verslun - 01.05.1975, Blaðsíða 33

Greinar 03 viðlSI
Hagstjórn og tímatafir
— eftir dr. Guftmund Magnússon, prófessor
Menn furða sig oft á því hve seint brugðist er við ýmsum vanda á sviði efnahagsmála, svo og
hve seint menn sjá, að eitthvað' þarf að gera. Stundum virðist einnig gripið til aðgerða á röng-
um tíma og jafnvel efnahagsástand orðið allt annað þegar áhrif þeirra fara að segja til sín.
Skal reynt að gera þessum málum nokkur skil.
Tafirnar geta verið mismun-
andi eðlis. Mikilvægastar eru
sennilega þessar fjórar:
1. Eftirtektartöf.
Tími getur liðið frá því eitt-
hvað skeður, þar til eftir því
er tekið.
2. Aðgerðartöf.
Tími líður yfirleitt frá því að
bi’eytingar verður vart þar
til gripið er til aðgerða til
mótvægis.
3. Áhrifatöf.
Mislangur tími líður frá því
ráðstafanir eru gerðar þar til
þær fara að segja til sín.
4- Aðgcrða-afleiðingatöf.
Þrjár fyrstu tafirnar mætti
nefna stjórnmála- eða hag-
stjórnartafir. Það fer síðan
eftir gerð hagkerfisins hve-
nær breytingin og mótaðr
gerðir hafa „spilað út“.
Timaskeiðið frá því að við
vanda er brugðist þar til
honum hefur verið eytt eða
hann eyðist af sjálfu sér
mætti nefna aðgerða- afleið-
ingatöf.
FÁDÆMA LÖNG
AÐGERÐATÖF
Ekki þarf að leita langt til að
finna dæmi um framangreindar
tafir. í upphafi síðastliðins árs
var ljóst af samningum að verð
fór lækkandi á mikilvægum
fiskafurðum á ei’lendum mark-
aði. Hve sólarmerki þurfa að
vera skýr til þess að móta af-
stöðu er erfitt að segja en eftir-
tektartöfin er sennilega ekki
sérlega löng. Hitt er svo annað
mál að menn eru alltaf að vona
að um svo afbrigðilegt og
skammvinnt fyrirbæri sé að
ræða að ekki sé vert að veita
því athygli.
Hins vegar var aðgerðatöfin
fádæma löng. Stjórnmálaá-
stæðiur réðu ferðinni og mót-
vægisaðgerðir komu bæði of
seint og urðu að sumu leyti
sársaukafyllri en ella. Inn í
þetta spinnst að efnahagsmálin
eru á sífelldri hreyfingu, nýjar
hræringar eiga sér stöðugt stað
og sífellt þarf að huga að nýj-
um málum og breyta til sam-
ræmis við það sem úrskeiðis
fer hverju sinni, sbr. síðar.
Vegna þess að ytri aðstæður
hafa haldið áfram að breytast
(til hins verra í þetta skipti)
hafa áhrif aðgerðanna orðið ó-
skýr og máðst út. Grípa hefur
orðið til enn nýrra aðgerða og
óvíst jafnvel á þessu stigi hvaða
áhrif þær hafa haft að öllu
leyti. Enn óvissara er hvenær
jafnvægi næst á ný, þ. e. hve-
nær orsaka-afleiðingatöfin er á
enda.
GENGISFELLINGAR
YFIRLEITT TVÆR í SENN
Ef litið er yfir liðna tíð virð-
ast ákvarðanatafirnar og áhrifa-
tafirnar birtast í þeirri mynd
að gengisfellingar koma yfir-
leitt tvær í senn með skömmu
millibili, en síðan er lengri tími
milli hverra tveggja. Af þessu
vii’ðist mega draga þær al-
mennu ályktanir, að yfii’leitt sé
beðið í lengstu lög með að
bregðast við vanda og að fyrstu
aðgerðir hrökkvi of skammt til
að leysa hann, hvort sem þetta
stafar af því að vandinn er van-
metinn eða gengið er skemmra
en nauðsynlegt er. Fleiri dæmi
mætti taka. Oft eru verkefni
þess eðlis að erfitt er að hætta
við þau þegar hafist er handa.
Gildir þetta í ríkum mæli um
ýmsar opinberar framkvæmdir
en þetta gerir aftur niðurskurð
á fjárlögum erfiðan, ekki síst er
líða tekur á árið- Þetta á einnig
við um ýmsar aðgerðir í pen-
ingamálum og atvinnumálum.
Þess eru dæmi að atvinnuá-
stand hafi snúist við þegar að-
gerðir hafa farið aði segja til sín
og þannig haft öfug áhrif við
upphaflega fyrirætlun. Síðan
eru að sjálfsögðu dæmi um
hreina óstjórn frá sveiflujöfn-
unarsjónarmiði, eins og þegar
verði er haldið niðri á fram-
leiðslu opinberra fyrirtækja og
þau rekin með síauknum halla
í góðæri, sem síðan þarf að
FV 5 1975
33