Helgarpósturinn - 09.01.1995, Side 21

MÁNUDAGUR 9. JANÚAR 1995
MORGUNPÓSTURINN MENNING
21
Páll Baldvin Baldvinsson
„Ég var að vísu það
heppinn að þeir sem
égþekkti ífaginu
voru það stórir menn
að þeirgátu tekið
því. “
Ég veit ekki hvort einhver hefur
nennt að setja mælistiku við dálk-
sentimetra dagblaða og fengið út
einhverja statistík þar að lútandi: í
hvað er mesta plássinu eytt? Það
væri ekki vitlausara en hvað annað
og það kæmi mér ekki á óvart þó að
þrætur um það hvort þau orð sem
leikhúsgagnrýnendur kjósa að nota
um leiksýningar séu forsvaranleg
eða ekki lentu þar ofarlega á blaði.
Og einhvern veginn fær maður það
á tilfinninguna að leikhúsfólk telji
almennt að þeir gagnrýnendur séu
góðir sem fjalla á „lofsamlegan“
hátt um sýningar en hinir sem leyfa
sér að benda á eitthvað sem betur
mætti fara séu óalandi, óferjandi og
séu hreinlega á launum við það að
koma einhverjum forpokuðum og
jafnvel pervertískum duldum sín-
um á framfæri við blásaklaust fólk.
Einhver ágætur maður kom með þá
ágætu líkingu að sá sem skifaði um
sprengjuregn í Beirút ætti sælli
daga en sá sem legði það fyrir sig að
skrifa gagnrýni um íslenskar leik-
sýningar. Allaveganna hafa hinir og
þessir risið upp til handa og fóta og
ritað langar gagnmerkar greinar
um ófaglega gagnrýni en þá ein-
ungis að gagnrýnin hafi verið á ein-
hvern hátt neikvæð. Hins vegar
hefur engum dottið það til hugar
að setja punkt á blað um lofsamlega
umfjöllun um leiksýningu, jafnvel
þó að sú gagnrýni sé í eðli sínu
miklu gagnrýniverðari en sú „nei-
kvæða“ — til að mynda fyrir slugs-
aralega framsetningu og þekkingar-
leysi á viðfangsefninu. Leiklist er í
eðli sínu krefjandi starf en getur
verið að leikhúsfólk sé að loka sig af
í fílabeinsturni vegna barnalegs
viðhorfs á borð við það að enginn
sé hæfur til að fjalla um það sem
það er að gera? MORGUNPÓSTUR-
INN hafði samband við þrjú sem
hafa fengist við að skrifa leikhús-
gagnrýni en er hætt því núna til að
velta þessu fyrir sér. Þau voru ekk-
ert endilega á því en voru öll sam-
mála um að hafa fengið ónotaleg
viðbrögð leikhúsfólks í þessu starfi.
Þórðarcjteði
á ritstjornum
þegar„vondur"
dómur gkemur
Páll Baldvin Baldvinsson starf-
ar sem leiklistarráðunautur við
Borgarleikhúsið og sem leikstjóri,
en hann hefur verið beggja vegna
borðsins því hann skrifaði leiklist-
argagnrýni fyrir Þjóðviljatm og fleiri
fjölmiðla á sínum tíma, oft nokkuð
harkalega. Hann vill ekki taka und-
ir það að sá gagnrýnandi sem skrif-
ar „vel“ um leikhús sé endilega
góður gagnrýnandi. „Ekkert endi-
lega. Þetta er náttúrlega eins fjöl-
breytilegt og mennirnir eru margir
sem urn er fjallað og eins fjölbreyti-
legt og um er fjallað, hvað er sagt og
hverjir segja það. Þetta er náttúr-
lega ákaflega flókið mál að taka á.“
Hann segir það orðum aukið að
margir hafi hrakist úr starfinu. „Ein
af ástæðum fyrir því að umskipti
eru mikil í gagnrýnendastétt er sú
að þetta er illa íaunað starf og álags-
starf. Menn þurfa að fara á leiksýn-
ingar og síðan að skrifa um þær,
helst að næturlagi eða þá daginn
eftir. Þeim er sett takmarkað rými. í
útvarpi er þetta komið niður í þrjár
mínútur, ég nefni nú ekki Dagsljós,
þar fara ekki fram málefnalegar
umræður fyrir fimmaura. Auði Ey-
dal er búið að klemma niður í
kringum 30 dálksentimetra og þetta
þýðir það að fólki eru skapaðar
mjög erfiðar aðstæður til að rækta
þetta starf vel. Ef svo vill til að
gagnrýnandi talar illa um leiksýn-
ingu þá ríkir Þórðargleði á rit-
stjórnum. Ég hef orðið var við það
á hvorki meira né minna en fjórum
ritstjórnum sem ég hef starfað á,
jafn ólíkum og Stöð 2 yfir í Þjóðvilj-
ann með DV, og Ríkisútvarpið þar á
milli, að ritstjórnirnar verða glað-
astar ef þær fá hvöss skrif, grimm
og neikvæð. Ég tel þetta eina af
ástæðum þess að fólk staðnæmist
ekki lengi í þessu starfi. Ég kaupi
ekki mýtuna um það að gagnrýn-
endur séu alltaf hraktir úr starfi af
leikhúsfólki. Annars var ég reyndar
bæði laminn í einkasamkvæmum,
tuttugu „öpperkött“, það var hent í
mann glösum og látið öllum illum
látum af fólki sem var undir áhrif-
um áfengis á börum og í boðum.
Málefnaleg rökræða hafði ríka til-
hneigingu til að fara mestan part
fram þegar maður var að skemmta
sér og viðkomandi undir áhrifum
áfengis, þannig að hún varð aldrei
Framhald á nœstu opnu >
Lista
Það er alltaf gjóstursamt um leiklistargagnrýnanda
og hér er þeirri spurningu velt upp hvort
leikhúsfólk sé að loka sig af vegna
ofurviðkvæmni og
talað við þrjá
fyrrum krítíkera
Fjan
í leikhúsunim
★ ★★★★ FRÁBÆRT
★ ★★★ ÁGÆTT
★ ★★ GOTT
★ ★ LALA
★ SLÆMT
0 VONT
® HÆTTULEGT
Rauður
HáskólabIOi
★ ★★★★
„Kieslowski kann að segja sögur
sem enginn annarkann að segja,
fullar af skringilega hversdagslegri
dulúð. “
2001
FiíVgð
★★★
Kol
Klæðskeiu keisarans
★★
Tímarit Máls og menningar
4. HEFTI 1994
★ ★ ★ ★
TMM á ágœtu róli
Tímarit Máls og menningar
4. HEFTI 1994
Tímarit Máls og menningar er að
þessu sinni helgað íslenska lýðveld-
inu. Birtar eru fimm greinar effir
rithöfund, sagnfræðing, heimspek-
ing og bókmenntafræðinga.
Árni Bergmann er rithöfund-
urinn og hann á lengstu grein tíma-
ritsins sem hann nefnir Minnis-
punkta um tilverurök smáþjóðar.
Það er langur lestur um það böl
sem okkar bíður gerist litla Island
hluti af „yfirþjóðlegri Evrópu“. I
heimsþorpinu eru „tvö hundruð
tegundir af ostum og fimmtíu teg-
undir af viskí, en fjölbreytni í
mannlífi er lygilega lítil — allir á
þeirri leið að samsama sig banda-
rískum meðaljóni í viðhorfum.“ í
einangrun uppi á íslandi er væn-
legra að halda sig, þar ríkir fegurðin
eins og sprottin úr nýársávarpi for-
seta íslands: „Jökullinn er ókeypis,
íslenska er okkur gefin, sjóður bóka
og minninga stendur opinn, fá-
mennið er heillandi brýning í til-
veruna.“
I stuttu máli finnst mér þessi
TIMARIT
M\LSOB MENNINCAR 4-94
„Það er orðið áberandi
hversu mikið rými aðrar
listgreinar en bókmennt-
irfá í TMM. Mér sýnist
þetta stafa afbreyttri rit-
stjórastefnu og ég tel
hana ánœgjulega. “
grein dæmi um ömurlega íhalds-
semi og það jafnvel þótt höfundur
vitni í Milan Kundera máli sínu til
stuðnings. Ég er reyndar nokkuð
viss um að ef Kundera hefði skrifað
greinina þá hefðu viðbrögðin verið
í öðrum tón. Mér hefði líklega þótt
hann nokkuð íhaldssamur, verið
ósammála honum í grundvallarat-
riðum en ég hefði dáðst að rökfimi
hans og sannfæringarkrafti. Þá eig-
inleika skortir í grein Árna, og hún
er of löng og heldur leiðinleg af-
lestrar.
Gunnari Karlssyni sagnfræð-
ingi og Páli Skúlasyni heimspek-
ingi er sjálfstæðið einnig hugleikið í
greinum sínum. Grein Gunnars
fjallar urn áhuga (og áhugaleysi) á
sjáfstæðisbaráttunni og er bráð-
skemmtileg, full af skerpu og fróð-
leik. Góð grein Páls nefnist For-
sendur sjálfstæðis. Niðurstaða hans
er sú að minnimáttarkenndin sé ef
til vill „alvarlegasta ógnunin við
sjálfstæði okkar sem þjóðar og sem
einstaklinga.“
Árni Sigurjónsson og Guðrún
Nordal eiga greinar bókmenntalegs
eðlis. Grein Guðrúnar fjallar um
ættjarðarljóð og hún er nokkuð
sundurlaus og ekki nógu vel samin
þótt innihaldið sé ekki vitlaust.
Árni Sigurjónsson fjallar um tvær
mismunandi persónugerðir í verk-
um nokkurra íslenskra rithöfunda.
Þetta er ágæt grein og hefði jafnvel
mátt vera lengri. Árni er ógurlega
mikið gefinn fyrir að setja niður-
stöður sínar í töflu og sú árátta er
orðin að húmorískri sérvisku þegar
já- og nei-svör þriggja rithöfunda
eru samviskusamlega sett í töflu-
kerfið.
Það er orðið áberandi hversu
mikið rými aðrar listgreinar en
bókmenntir fá í TMM. Mér sýnist
þetta stafa af breyttri ritstjórastefnu
og ég tel hana ánægjulega.
Jórunn Sigurðardóttir skrifar
leikhúsuppgjör ársins og sú grein
hefði mátt vera svo miklu betur
skrifuð. Hún er eins og langur út-
varpspistill, í óvönduðum talmáls-
stíl.
Þorsteinn Gylfason kann að
orða hugsun sína og honum bregst
ekki bogalistin í þönkum sínum Er
tónlistin mál?
TMM er óvenju efnismikið að
þessu sinni og ég hef því aðeins
staldrað við það sem sérstaka at-
hygli rnína vakti. Og það besta er
geymt þar til síðast. Það eru tveir
ritsnillingar sem eru tromp þessa
heftis.
Tómas R. Einarsson tónlistar-
maður og þýðandi tekur sérlega
gott viðtal við Thor Vilhjálmsson.
Það er kúnst að taka viðtöl en það
kann Tómas en viðtalið er þó of
stutt... Ég held að flestir lesendur
hefðu viljað ferðast með þeim fé-
lögum enn lengur því Thor er í
miklu stuði.
Gyrðir Elíasson á skilið marg-
falt hrós og viðurkenningu fyrir
skrif sín unt bókmenntir. Fyrir ekki
löngu skrifaði hann í TMM frábæra
grein um John Cowper Powys og
grein hans um Bruno Schulz er
ekki síðri. Það er vonandi að fram-
hald verði á innihaldsríkum skrif-
um Gyrðis um bókmenntir í TMM.
■ TMM virðist á ágætu róli. Það
er engin ástæða til að skamm-
ast eða nöldra yfir ritstjórnar-
stefnu. Friðrik Rafnsson hefur
sýnt dug í þessu starfi, hleypt
lognmollu út og opnað tímaritið
fyrir hinum ýmsu listgreinum og
ekki sist erlendum heimspeki-
og bókmenntastraumum. Hin
þjóðlega einangrunarstefna er
ekkilenguri hávegum höfð. Það
er lán fyrir okkur lesendur TMM.
-Kolbrún Bergþórsdóttir