Helgarpósturinn - 18.01.1996, Side 22

22
FIMMTUDAGUR18. JANUAR1996
Margrét Pála Ólafsdóttir, formaður Samtakanna
‘78, í samtali við Helgarpóstinn um hvernig lífs-
reynsla það er að vera „annars flokks þegn“. Hún
kveður lögin ganga mjög skammt og aðeins vera
fyrsta skrefið að fullum þegnrétti og auknum
mannréttindum í samfélagi sem sé fordómafullt
og oft skrambi erfitt: „Það er annars alvarlegt að
ekki skuli vera fjallað um barnarétt og kirkjulega
vígslu í lögunum. Mikið af samkynhneigðu fólki á
börn sem það hefur skaffað sér á einhvern
máta.“
Embættismenn
segja eins og aular að
við megum ekki eiga böm!“
Á undanförnum árum hefur réttindabarátta samkyn-
hneigöra hlotiö aukinn hljómgrunn meöal almennings
og yfirvalda. í Danmörku, Svíþjóð og Noregi hefur ríkis-
valdiö þannig viðurkennt vígða sambúö homma og
lesbía. Slíkt fólk hefur því svipaða réttarstööu og hjón. í
öörum vestrænum löndum hefur barátta samkyn-
hneigöra skilaö sér í auknum rétti þeim til handa. Sam-
kynhneigðir hafa þó þurft aö heyja langa og stranga bar-
áttu viö yfirvöld til aö öðlast lágmarksréttindi. Til aö
mynda leyfir ekkert ríki í Bandaríkjunum giftingar sam-
kynhneigöra. Þéir sem vilja gifta sig þurfa aö búa sig
undir nokkurra ára baráttu í réttarsölum. Réttindi eru
þeim því ekki sjálfgefin.
Hér á landi hefur þróunin ekki verið eins hröö og í flest-
um Vesturlöndum. Ekki er langt síöan samkynhneigöir
uröu að flýja land fyrir þaö eitt aö koma út úr skápnum.
Fordómar og skilningsleysi gagnvart hommum og lesbí-
um eru þó á undanhaldi, en þetta er samt réttindalaus
hópur. Samkynhneigðir hafa því sett fram kröfu um lág-
marksmannréttindi. Má þar nefna réttindi til aö ætt-
leiða börn og búa saman í vígöri sambúö. Nú virðist
vera aö rofa til í málefnum þeirra.
Þaö er þó ekki víst aö allir sem aö málinu koma sam-
þykki lögin. Þjóðkirkjan þarf aö taka ákveöna afstööu til
málefna samkynhneigöra, en ekki er víst aö allir klerkar
veröi á eitt sáttir þar um. Margir þeirra eru tregir til
breytinga og bera fyrir sig orö Biblíunnar, sem fjallar á
nokkrum stööum um samkynhneigð. í fyrsta Korintu-
bréfi, kafla fimm, segir meöal annars: „En nú rita ég yð-
ur, aö þér skulið engin mök eiga viö nokkurn þann, er
nefnir sig bróöur, en er saurlífismaður, eöa ásælinn,
eöa skurðgoðadýrkari, eöa lastmáll, eöa ofdrykkjumað-
ur, eöa ræningi: slíkum manni skuluð þér jafnvel ekki
samneyta." Um túlkun slíkra setninga deila kirkjunnar
menn.
Þrátt fyrir varnaðarorð Biblíunnar verður ekki litið fram-
hjá samkynhneigðum, sem veröa æ sýnilegri í íslensku
samfélagi og munu krefjast enn meiri réttinda á næstu
árum.
Isamræmi við ályktun Alþing-
is í maí 1992 var skipuð
nefnd sem fjallaði um laga-
breytingar um að misrétti
gagnvart samkynhneigðum
hyrfi. Nefndin skilaði áliti sínu
tæpu ári síðar og nú liggur fyr-
ir umsögn um málið í dóms-
málaráðuneytinu. Stefnt er að
því að málið verði lagt fyrir
sem frumvarp til laga um sam-
búð samkynhneigðra á þessu
þingi. Lög þessi eiga sennilega
eftir að breyta miklu fyrir sam-
kynhneigða, sem lengi hafa
verið hornreka í þjóðfélaginu.
Blaðamanni Helgarpóstsins
fannst af þessu tilefni kjörið að
hafa tal af Margréti Pálu Ólafs-
dóttur, formanni Samtakanna
‘78, og grennslast fyrir um álit
hennar á nýja lagafrumvarp-
inu, afstöðu kirkjunnar og trú-
arhópa til þeirra og hvernig
það sé að vera „gay“ í íslensku
samfélagi. Við mæltum okkur
mót í íbúð hennar á Egilsgötu
um nónbil á mánudegi, komum
okkur þægilega fyrir í stofunni
og ræddum málin.
Allt breyttist
á einni nóttu
Hvað olli því að samkyn-
hneigðir fóru að krefjast
aukinna réttinda hér á ís-
landi?
„Samtökin ‘78 eru mjög ung
samtök. Ég er til dæmis ekki
nema fertug en hef lengi verið
meðal þeirra elstu í samtökun-
um. Þegar ég byrjaði að starfa
innan samtakana skiptu rétt-
indamál okkur litlu máli. Allir
voru bara „glad to be gay“. Síð-
an kom alnæmi til sögunnar og
við urðum allt í einu dauðleg.
Fjöldi vina minna hefur fengið
þennan hræðilega sjúkdóm og
þurft að leggjast inn á sjúkra-
hús. Margir maka þeirra hafa
átt í miklum erfiðleikum með
að fá upplýsingar um líðan
þeirra á sjúkrahúsum, því heil-
brigðiskerfið viðurkennir ekki
sambúð samkynhneigðra. Nú
kárnaði gamanið og það rann
upp fyrir okkur hve réttinda-
laus við vorum. Réttindaleysið
er einnig á fleiri sviðum. Ein-
staklingur, sem að lokum miss-
ir maka sinn eftir margra ára
sambúð, getur til dæmis ekki
gert neinar kröfur til eigna
hins látna. Alnæmi hefur því
haft gríðarleg áhrif á okkar
samkynhneigða samfélag.
Þetta er álíka og 40% allra karl-
manna í Kópavoginum á aldr-
inum 25-45 ára hefðu banvæn-
an sjúkdóm.“
Hvaða réttindi öðluðust
samkynhneigðir í Dan-
mörku, Noregi og í Svíþjóð?
„í þessum löndum voru sam-
þykkt lög sem leyfa giftingu
samkynhneigðra para. Skand-
inavíska módelið veitir homm-
um og lesbíum sama rétt og
hjúskapur veitir gagnkyn-
hneigðum. Þó eru nokkrar
undantekningar í lögunum.
Vígslan verður að vera borg-
araleg athöfn. Kirkjuvígsla er
ekki heimil á meðan aðrir
þegnar ríkisins geta valið um
borgaralega eða kirkjulega
vígslu. Sameiginleg forsjá yfir
börnum eða ættleiðingar eru
heldur ekki leyfðar. Ágreining-
ur er innan sænsku kirkjunnar
um hvort veita skuli samkyn-
hneigðum kirkjulega blessun.
Sænska kirkjan komst hins
vegar að ákveðinni málamiðl-
un og nú er hommum og lesbí-
um veitt nokkurs konar fyrir-
bæn eða blessun. Það stendur
til að setja skýrari reglur um
slíka athöfn. Hún má víst ekki
vera of lík almennri vígslu og
ekki vera í opinberri athöfn.
Allir prestar í Svíþjóð verða
því að framkvæma þessa fyrir-
bæn, burtséð frá sinni per-
sónulegu skoðun. Ég tel þetta
nú ekki mikinn sigur fyrir sam-
kynhneigða þar í landi, því ég
veit um ýmsa presta hér á
landi sem væru tilbúnir að
veita slíka blessun. íslendingar
hafa dregið nokkuð lappirnar í
þessum málum, en nú er unnið
að lagafrumvarpi hjá dóms-
málaráðuneytinu um hjúskap-
arrétt sem tekur til allra þátta
nema kirkjulegra brúðkaupa
og ættleiðinga. Þessi tvö atriði
ætla að verða síðustu vígin
sem falla. Lögin verða því ákaf-
lega lík skandinavísku lögun-
um.“
Hafa þessi þrjú Norður-
lönd gengið lengst fram í
réttindum samkynhneigðra í
heiminum?
„Ríkisvaldið hefur sett regl-
urnar á Norðurlöndum, en til
dæmis í Hollandi er samsvist-
arlöggjöf sem rúmar samkyn-
hneigða og á Spáni hafa þeir
sameiginlegan húsnæðisrétt
og verið er að athuga mögu-
leika samkynhneigðra til að
ættleiða, þökk sé páfanum í
Róm og engum getnaðarvörn-
um.“
Loforð
dómsmálaráðherra
Verða íslensku lögin þá
viðbót við hjúskaparlögin?
„Nei, þetta verður sjálfstætt
frumvarp með frekar einföldum
og stuttum lagatexta. Það er
áreiðanlega fullkomin sam-
staða á Alþingi um þetta mál.
Árið 1992 var lögð fram ályktun
um að misrétti gagnvart sam-
kynhneigðum hyrfi. Þetta var
stór yfirlýsing fyrir réttlausan
hóp og tillagan fór mótat-
kvæðalaust í gegnum þingið. Ég
hef því engar áhyggjur af að
lögin verði ekki að veruleika.
Sennilega munu ýmsir þing-
menn telja að lögin gangi of
skammt. Dómsmálaráðherra
hefur reyndar lofað því að
þessi lög verði tekin fyrir á
þessu þingi.“
Málið hefur þó tekið nokk-
uð langan tíma?
„Ég veit nú ekki. Hér á landi
eru samtökin okkar kennd við
árið 1978, en það ár voru þau
stofnuð. Ef við lítum til Dan-
merkur þá eru samtökin þar
kennd við árið 1948. Ég held við
getum því ekki kvartað ef við
lítum á hve stutt er síðan sam-
kynhneigðir urðu sýnilegir í ís-
lensku samfélagi. Skrifræðið
hér á landi er hins vegar mjög
seinvirkt og þreytandi. Við höf-
um lögin frá Norðurlöndunum
sem fyrirmynd en samt hefur
ekkert gerst ennþá þrátt fyrir
langa æfingu í að þýða skand-
inavíska lagatexta.“
Líturðu á þetta lagafrum-
varp sem meiriháttar sigur
fyrir samkynhneigða hér á
landi?
„Þessi lög ganga mjög
skammt og eru aðeins fyrsta
skrefið að fullum þegnrétti og
auknum mannréttindum í sam-
félagi sem er fordómafullt og
oft skrambi erfitt. Það er ann-
ars alvarlegt að ekki skuli vera
fjallað um barnarétt og kirkju-
lega vígslu í lögunum. Mikið af
samkynhneigðu fólki á börn
sem það hefur skaffað sér á ein-
hvern máta. Síðan segja emb-
ættismenn eins og aular að við
megum ekki eiga börn! Það felst
því ákveðin þversögn í þessum
lögum, sem gerir okkur að ann-
ars flokks þegnum í samfélag-
inu.“
En þessi lög eru nú stórt
skref í átt að fullum þegn-
rétti. Meira en það, þetta er
risaskref.
„Ég segi nú eins og ameríski
geimfarinn Armstrong sem
steig fyrstur á tunglið: Þetta er
lítið skref fyrir einn mann, en
risaskref fyrir mannkynið. Það
sama er hægt að segja um þetta
frumvarp, sem dómsmálaráð-
herra mun án efa koma fram
með á þessu þingi.“
Landið betur sett sem
nýlenda Danaveldis
Hafa samkynhneigð pör,
sem láta pússa sig saman á