Helgarpósturinn - 07.11.1996, Side 8

8
FlMIVrnJDAGUR 7. NOVEMBER 199o
X
Langstærstur hluti þeirra sem gangast undir vímuefnameðferð er karlmenn. Eins og gefur að skilja verður meðferðin óneitanlega byggð svolítið
upp með reynsluheim karlmannsins í huga og kona í meðferð verður að gera svo vel — ef hún vill öðlast bata af alkóhólismanum — að hlusta á
hvað karlmaðurinn hefur að segja. Birita Olsen áfengisráðgjafi, sem vinnur sérstaklega með konur sem alkóhólista í Svíþjóð, vill breyta þessu.
Blaðamaður HP hitti hana að máli og ræddi við hana um konur sem þurfa að kljást við áfengis- og vímuefnavanda.
Hin kvenlega hlið
alkóhólismans
Eg veit ekki hvernig þetta er
hér á íslandi núna, en þegar
ég var í áfengismeðferð á Stað-
arfelli fyrir fimmtán árum vor-
um við að mig minnir sjö konur
og tuttugu og átta menn í með-
ferð. Það gefur því augaleið að
meðferðin verður óhjákvæmi-
lega byggð svolítið upp með
karlmenn í huga. Þar sem meiri-
hluti þeirra sem fara í meðferð
er karlmenn verður reynslu-
heimur karla í aðalhlutverki.
Það finnst mér ekki réttlátt
gagnvart konum, sem eiga sér
gerólíkan reynsluheim og
hugsa allt öðruvísi," segir Bi-
rita. „Það segir mikið um hvað
konur hugsa öðruvísi en karl-
menn, að í könnun sem gerð
var í Bandaríkjunum viðheldur
einn karl af hverjum tíu sam-
búð sinni við konu sem er virk-
ur alkóhólisti, en níu af hverj-
um tíu konum viðhalda sam-
búð sinni við karlmann sem
drekkur alkóhólískt. Þetta þýð-
ir að maður sem kemur í með-
ferð á oftast konu og fjölskyldu
sem hjálpar honum eftir með-
ferðina, en þetta er miklu erfið-
ara fyrir konurnar. Það hjálpar
til að mynda mikið fyrir einstak-
ling sem er að reyna að hætta
að maki hans hætti drykkju
sinni, þrátt fyrir að hann sé ekki
alkóhólisti, en það er miklu erf-
iðara að fá karla sem kvæntir
eru konum með áfengisvanda-
mál til að hætta að drekka en
konur sem giftar eru körlum
með áfengisvandamál. Þetta
þýðir að konur sem eru að
reyna að vera edrú eru að berj-
ast við allt aðra hluti en karl-
maðurinn og þurfa því á sér-
tækri meðferð að halda.“
Kvenmenn
miklir píslarvottar
Eitt sterkasta einkenni
kvenna sem haldnar eru áfeng-
issýki, og eins kvenna sem eru
aðstandendur alkóhólista, er
Taktur er 10 ára og í
tilefni þess bjóðum við
10-40% af slátt
af öllum vömm,
hljómtækjum og geisladiskum
að sögn Birit það að þær eru
píslarvottar. „Það er svo ríkj-
andi hjá konum að vera píslar-
vottar og svo erfitt fyrir þær að
losna úr því hlutverki," segir
hún. „Eins er það mun meiri
skömm hjá konunni ef hún
drekkur og sektarkenndin mik-
il. Við bara fáum ekki að vera
fullar, það passar ekki við okk-
ur,“ segir Birita og hlær. „Það
fer miklu meira fyrir brjóstið á
fólki að sjá konur fullar. Því er
oft erfiðara fyrir konuna að
horfast í augu við vandamál sitt
vegna sektarkenndarinnar, en
það er einmitt það sem þarf að
gera til að ná einhverjum bata
frá alkóhólismanum; að
tala um vandamálið og
þannig brjótast undan
sýktu mynstri.
Ég hef þá trú að konur
eigi að vera einar saman í
meðferð, það er að segja
án karlmanna. Þetta hef ég
prófað með góðum ár-
f angri úti í Svíþjóð. Konum
líður miklu betur ef karl-
mennirnir eru ekki að
trufla þær. Þær hætta
samkeppninni og verða
meira þær sjálfar. Einar
geta þær einbeitt sér að sínum
reynsluheimi, sem er gerólíkur
reynsluheimi karla. Konur og
karlar sem fara í meðferð eru
oftast nær mjög veik tilfinninga-
lega. í meðferðinni geta brotist
út alls kyns tilfinningar, jafnvel
gagnvart hinu kyninu og fólk
verður „ástfangið", en tilfinn-
ingarugl milli sjúklinga I með-
ferð er mjög algengt og það get-
ur hreinlega eyðilagt meðferð-
ina.“
Erfitt að komast í
meðferð í Svíþjóð
Birita, sem er færeysk en ólst
upp í Vestmannaeyjum, segir
að ástæðan fyrir því að hún
vinnur í Svíþjóð sé sú að mikill
skortur sé á góðum áfengisráð-
gjöfum þar í landi. „Svíar eru
langt á eftir íslendingum hvað
varðar þróunina í áfengismeð-
ferð. Það er mjög erfitt fyrir
Svía að komast í meðferð, sér-
staklega eftir kreppuna sem
skall á Svíþjóð fyrir nokkrum
Áfengismeðferð í dag
er að miklu leyti byggð
upp á reynsluheimi
karla og konurnar
verða útundan," segir
Birita Olsen áfengisráð-
gjafi.
árum. Meðferðarheimilin eru til
en peningana vantar til að
koma sjúklingum í meðferð.
Kerfið er einnig þungt í vöfum í
Svíþjóð og erfitt að sleppa
gegnum nálarauga kerfisins og í
meðferð. Eins er lítið til af af-
vötnunarstöðvum í Svíþjóð og
mörg meðferðarheimili bjóða
hreinlega ekki upp á slíkt. Alkó-
hólisti verður að koma edrú í
meðferð, en eins og gefur að
skjlja getur það oft reynst erfitt.
íslendingar eru mjög heppnir
með hversu vel er tekið á mál-
um alkóhólista, en mjög auð-
velt er að komast í meðferð
hérna og hugarfar almennings
nokkuð jálcvætt gagnvart alkó-
hólistum. íslendingar hafa líka
verið duglegir að flytja út
reynslu sína og þekkingu á
alkóhólisma, að minnsta kosti
til Svíþjóðar, en þó nokkrir ís-
lendingar vinna sem áfengis-
ráðgjafar þarí landi. Nokkrir
hafa jafnvel tekið sig til og sett
upp heilu meðferðarheimilin.
Þetta er allt árangurinn af þeirri
reynslu og þekkingu á alkóhól-
isma sem skapast hefur hér á
landi síðustu áratugi," segir
Birita að Iokum.
Börn á lyfium
A þriöja hundrað sjö
Talið er að allt að tvö
jrúsund og fimm
hundruð börn á aldrin-
um 7-10 ára séu ofvirk á
íslandi og hefur aukn-
ingin síðustu ár á þeim
sem greinast ofvirk ver-
ið allmikil. Þessi börn
eiga það sameiginlegt
að eiga erfitt með að
einbeita sér, þau eru
árásargjörn, tala mikið
og gengur illa í skóla.
Það er ekki hægt að
lækna ofvirkni en með-
ferðin sem erfiðustu
börnin fá við ofvirkni er
lyfið Ritalin. Lyfið er
mjög örvandi, náskylt
amfetamíni, en Ritalin
hefur þveröfug áhrif á
ofvirka einstaklinga
miðað við „venjulegt"
fólk. Ofvirkir róast við
að neyta þess. Eins og
áður segir er Ritalin að-
eins notað í erfiðustu
tilfellum, en 227 börn
neyta um þessar mund-
ir Ritalins á íslandi, flest
þeirra á aldrinum 7-10
ára. Aukning hefur orð-
ið síðustu árin á notkun
lyfsins, en ekki er ná-
kvæmlega vitað hversu
mikil sú aukning er.
Misnotkun á lyfinu er
þekkt í Bandaríkjunum
og sýna rannsóknir að
misnotkun þar í landi
hefur aukist mjög á síð-
ustu árum. Vitað um
eitt dauðsfall vegna
misnotkunar Ritalins í
Bandaríkjunum. HP
grennslaðist fyrir um
notkun og misnotkun á
lyfinu hér á landi.
Er barnið þitt óþægt?
Á það erfitt með að ein-
beita sér, lætur illa að
stjórn og er jafnvel of-
beldishneigt? Á það í
erfiðleikum í skólanum?
Ef þessi einkenni eru
I sterk og úr hömlu er vel
til tíu ára barna á lyfi skyldu amfetamíni
mögulegt að barnið sé ofvirkt.
Kannanir í Bandaríkjunum og
Bretlandi sýna að sífellt fleiri
börn eru rekin úr skólutn vegna
óláta og samkvæmt Áslaugu
Brynjólfsdóttur, umboðsmanni
foreldra og skóla, hefur nokkur
aukning orðið á að börn á íslandi
greinist ofvirk. „Við höfum tekið
eftir því að börn sem eru að
byrja í skóla sex ára eru almennt
mun eirðarlausari og agalausari
en til að mynda fyrir um tuttugu
árum,“ segir Áslaug. „Mörg þess-
ara barna greinast ofvirk. Þau
eiga mjög erfitt með að vera með
öðrum börnum í bekk og eiga al-
mennt erfitt uppdráttar innan
skólakerfisins. Við hér á íslandi
reynum allt hvað við getum að
hjálpa þessum börnum, en aukn-
ingin er mikil og það gæti stefnt í
óefni ef ekki verður eitthvað að
gert.“
Örvandi lyf róar ofvirka
Samkvæmt Ólafl Guðmunds-
syni barnageðlækni er ofvirkni
geðtruflun eða hömlun á geð-
rænum eða þroskalegum grunni.
Hann segir að ofvirkni sé vel
þekkt hér á íslandi en talið er að
allt að tvö þúsund og fimm
hundruð skólabörn hér séu of-
virk. Talið er að ofvirkni eldist af
börnum í um helmingi tilvika,
sem þýðir að þó nokkuð margir
unglingar og fullorðnir þjást af
ofvirkni.
Lengi vel var ekki vitað livern-
ig ætti að hjálpa þessum börn-
um, en á síðustu árum hefur
komið fram lyfið Ritalin, sem
heldur einkennum ofvirkni í
skefjum og hjálpar viðkomandi
til að lifa sæmilega eðlilegu lífi.
„Ritalin er mikið notað hér á
landi gegn ofvirkni barna. Lyfið
er örvandi, skylt amfetamíni,"
segir Ólafur. „Hjá ofvirkum börn-
um minnkar lyfið hreyfióróleika,
flöktandi athygli og hvatvísi,
þannig að krakkarnir eira betur
við og einbeita sér betur. Amfet-
amín er að vísu notað við þessu
líka, en Ritalin er algengasþ,
Þessi örvandi lyf virka ekki æs-
andi á ofvirka einstaklinga; þau
hafa þess í stað þveröfug áhrif á
þá og hjálpa þeim þannig til að
lifa nokkuð eðlilegu lífi.“
Ólafur segist ekki geta tekið
undir að ofvirkni hafi aukist mik-
ið á síðustu árum. Hann segir
þetta vera líffræðilegan sjúkdóm
þar sem erfðafræðilegir þættir
skipti miklu máli. Hins vegar hafi
fólk orðið æ meðvitaðra um
þennan sjúkdóm og eins sé nú
hægt að halda honum í skefjum
með meðferð og lyfjagjöf. „Rital-
in er mikilvægt í meðferð á of-
virkum börnum, en við notum
einnig þunglyndislyf í meðferð-
inni og ekki má gleyma því að
stöðugt er unnið með börnunum
í sérstakri atferlismeðferð. For-
eldrar fá einnig fræðslu og þjálf-
un í að umgangast ofvirk börn,“
segir Ólafur.
Misnotkun á Ritalini
þekkt hér á landi
Ritalin er eins og áður segir
náskylt amfetamíni og fyrir „eðli-
legan“ einstakling gefur lyfið
álíka vímu og amfetamín. Á Vogi
segjast menn þekkja dæmi þess
að Ritalin sé misnotað, þó ekki í
miklu magni: „Ætli menn haldi
sig ekki meira við amfetamínið
því það er auðveldara að nálgast
það,“ segir Þórarinn Hannes-
son, læknir á Vogi. „Lyfið er eftir-
ritunarskylt, svipað og amfetam-
ín. En það eru náttúrulega okkar
ágætu dópsalar í læknastéttinni
sem skrifa þetta út fyrir misnot-
endur."
„Við höfum ekki orðið varir
við að einstaklingar misnoti Ri-
talin, að minnsta kosti ekki í
tengslum við gjöf til barnanna,
en það er hægt að velta fyrir sér
hvort við notum lyfið í óeðlileg-
um mæli. Nú eru 227 börn og ör-
fáir fullorðnir á Ritalini og hefur
aukningin verið einhver á síð-
ustu árum, þannig að það er full
ástæða til að fylgjast með þróun-
inni,“ segir Haraldur Briem,
settur!a,ðsj;oðarlan,dlæknir.l ( ,,