Helgarpósturinn - 30.04.1997, Qupperneq 11

MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL1997
11
Verkalýdshreyffingin á
timamótum
Á 38. þingi BSRB sem haldið var um síðustu helgi
lagði Ogmundur Jónasson, formaður bandalags-
ins, til að boðað yrði til allsherjarþings verkalýðs-
hreyfingarinnar á íslandi, þar sem skipulag henn-
ar og baráttumarkmið yrðu tekin til skoðunar og
endurmats. í máli Ögmundar kom fram að nauð-
synlegt væri að hefja undirbúning að víðtæku
samstarfi um hin breiðu þjóðfélagsmál. Markmið-
ið með slíku samstarfi væri að verkalýðshreyfing-
in yrði sem öflugast vopn í þágu launafólks, sem
hann sagði eiga undir högg að sækja vegna vax-
andi valda atvinnurekenda.
Formaður ASÍ, Grétar Þorsteinsson, sem einnig
sat þingið, tók undir það að æskilegt væri að
verkalýðshreyfingin samhæfði krafta sína betur.
Samkvæmt frétt Morgunblaðsins 26. apríl si. lét
Grétar þau orð falla á þinginu að meginvettvangur
verkalýðshreyfingarinnar væri að færast í tvær
áttir samtímis. Hann yrði annars vegar almennari,
þar sem átakalínur þjóðfélagsins í heild liggja
hverju sinni. Hins vegar yrði hann sértækari, nær
hverjum einstökum félagsmanni, inni á hverjum
vinnustað þar sem trúnaðarmenn og fulltrúar
stéttarfélaga starfa maður á mann í því að efla
starf stéttarfélaganna og tryggja almenna virkni
og þátttöku. Undir þetta þarf íslensk verkalýðs-
hreyfing að búa sig.
Meiri sveigjanleiki
Orð þeirra Ögmundar og Grétars endurspegla
þann breytta veruleika sem verkalýðshreyfingin
býr við í dag. Á Islandi líkt og í öðrum nágranna-
löndum okkar blasir við að vilji til þess að gera út
hið hefðbundna velferðarkerfi er ekki til staðar í
sama mæli og áður. Það er orðin viðtekin skoðun
allt í kringum okkur að háir skattar og mikil opin:
ber útgjöld standi atvinnurekstri fyrir þrifum. í
sömu andránni er því einnig slegið fram að verka-
lýðshreyfingin sé alltof valdamikil. Þá er því hald-
ið fram að við þessar aðstæður hafi atvinnurek-
endur ekki þann sveigjanleika sem þeir þurfa til
þess að geta keppt í sívaxandi samkeppni við
aðra framleiðendur. Þessi skortur á sveigjanleika
valdi því að fyrirtæki draga saman seglin, eða
komast aldrei á legg, með þeim afleiðingum að at-
vinnuleysi eykst. Samkvæmt þessum rökum er
lausnin á þessum vanda meiri sveigjanleiki.
Sífellt strangari kröfur eru gerðar til launþega
um að þeir séu sveigjanlegjr, hvort sem um færni,
tíma eða laun er að ræða. í huga þeirra sem hvað
harðast hafa beitt sér fyrir auknum sveigjanleika í
atvinnulífinu er sveigjanleiki nátengdur því mark-
miði að minnka áhrif verkalýðshreyfingarinnar,
enda er það talsvert minna mál að semja við ein-
staklinginn einan sér heldur en við heila hreyf-
ingu sem hefur hagsmuni allra félagsmanna sinna
að leiðarljósi. Margir talsmenn sveigjanleika hafa
því lagt til að réttast væri að sniðganga verkalýðs-
hreyfinguna.
Lítill munur á Margréti Thatcher og
Tony Blair!
Sú krafa heyrist nú æ oftar að verkalýðshreyf-
ingin verði að hverfa frá heildarlausnum og sam-
floti því annað samrýmist ekki kröfum ný-
sköpunar og sveigjanleika. Þá eru einnig
áberandi raddir sem telja að verkalýðs
hreyfingin sé of áhrifamikil og þar að
auki ólýðræðisleg. Úrbætur eru m.a.
taldar felast í því að ríkisvaldið og
löggjafinn þvingi upp á verkalýðs-
hreyfinguna leikreglum sem sagð-
ar eru eiga að auka lýðræði innan
verkalýðshreyfingarinnar. Gott
dæmi um þetta er að finna í
breytingum á lögum um stéttar-
félög og vinnudeilur sem sam-
þykkt voru í trássi við vilja
verkalýðshreyfingarinnar í
fyrravor. í þeim lögum er t.d. að
finna ákvæði sem ganga í þá átt
að að minnka áhrif forystu-
manna verkalýðsfélaga á ákvarð-
anatöku um verkfallsboðun.
Þessi þrýstingur á verkalýðs-
hreyfinguna er ekki séríslenskt fyr-
irbæri, heldur er hann innflutt úr-
ræði. Breski íhaldsflokkurinn, undir
stjórn Margrétar Thatcher, fór ein-
mitt þessa sömu leið í byrjun níunda
áratugarins. Barátta breska Ihaldsflokks-
ins gegn verkalýðsfélögum hefur haft þau
áhrif að á tímabilinu 1979-1996 fækkaði fé-
lögum í stéttarfélögum um næstum helming.
Það er tímanna tákn að breski Verkamannaflokk-
urinn, sem allt fram á þennan dag hefur verið pól-
itískur málsvari verkalýðshreyfingarinnar, virðist
nú undir forystu Tonys Blair samþykkur því að
gera verði markaðsöflum hátt undir höfði í nafni
sveigjanleika og aukinnar atvinnu. Segja margir
að það sé einmitt mesti sigur Thatcher að hafa
tekist að færa breska Verkamannaflokkinn svo
mjög til hægri að harla lítill munur er á baráttu-
málum hans og íhaldsflokksins.
Fjármálavaldið á stöðugt færri hendur
Annað dæmi um þrýsting þann sem íslensk
verkalýðshreyfing er undir um að láta af völdum
sínum er krafan um minni áhrif verkalýðsfélag-
anna yfir lífeyrissjóðum landsmanna. Hins vegar
hefur lítið borið á kröfum um að afnema skylc^uað-
ild að stéttarfélögum en hún hefur hins vegar
lengi verið sumum þyrnir í augum. Ef fram heldur
sem horfir má samt búast við að skylduaðild að
stéttarfélögum verði deiluefni á allra næstu árum.
Á sama tíma og sú krafa er gerð til samtaka
launþega að þau dreifi valdinu til einstaklinganna
er sú tilhneiging sterk í viðskiptalífinu, hvort sem
það er hér á íslandi eða erlendis, að álíta stórar
fyrirtækjaeiningar öflugri en litlar. Fyrirtæki kepp-
ast við að stækka og bæta við sig verkefnum til að
styrkja stöðu sína á markaðinum. Þess sjást nú
merki á íslandi t.d. að fjármálavaldið sé að færast
á stöðugt færri hendur, hvort sem það er í sjávar-
útvegi, í samgöngum eða í fjölmiðlageiranum.
Hagsmunabarátta inn í fyrirtækin
Það er í þessu andrúmslofti sem verkalýðs-
Þjóðmál
Stefanía Oskarsdóttir
skrifar
hreyfingin háir sína varnarbaráttu. Ögmundur
Jónasson, formaður BSRB, telur að verkalýðs-
hreyfingin verði að snúa bökum saman og tryggja
með samstöðunni að velferðarkerfið verði ekki
meira og minna aflagt. Grétar Þorsteinsson, for-
maður ASÍ, tekur undir þessi sjónarmið eins og
fyrr sagði. Eins og fram kom í máli hans á þingi
BSRB virðist hann einnig gera ráð fyrir að hags-
munabarátta stéttarfélaganna færist meira inn í
fyrirtækin í formi hins svokallaða fyrirtækjaþátt-
ar. Reyndar barðist verkalýðshreyfingin í fyrravor
gegn því að ákvæði um vinnustaðasamninga yrðu
sett inn í lögin um stéttarfélög og vinnudeilur. En
þrátt fyrir að ríkisstjórnin hyrfi frá því hefur kom-
ið á daginn í yfirstandandi kjarasamningum að
það er mikill vilji fyrir því, bæði innan verkalýðs-
hreyfingarinnar sem utan, að kanna þá möguleika
sem felast í samningum við einstök fyrirtæki.
Vinnustaðasamningar eiga að auka sveigjanleika
fyrirtækja með því að minnka áhrif heildarsam-
taka verkalýðshreyfingarinnar á gerð kjarasamn-
inga í fyrirtækjum.
„Á sama tíma og sú krafa er gerð
til samtaka launþega að þau
dreifi valdinu til ein-
staklinganna er sú
tilhneiging sterk í
viðskiptalífinu,
hvort sem það
er hér á ís-
landi eða er-
lendis, að
álíta stórar
fyrirtækjaein-
ingar öflugri
en litlar. Fyrir-
tæki keppast
við að stækka og
bæta við sig verk-
efnum til að styrkja
stöðu sína á markaðin-
um. Þess sjást nú merki á
íslandi t.d. að fjármálavaldið
sé að færast á stöðugt færri hend-
ur, hvort sem það er í sjávarútvegi,
í samgöngum eða í fjölmiðlageiran-
um.“
Þversögn
Vandinn við vinnustaðasamninga er sá að þeg-
ar fyrirtæki ganga inn í VSÍ afsala þau sér samn-
ingsréttinum til heildarsamtakanna. Fyrirtæki inn-
an VSÍ hafa t.d. ekki rétt til að semja um breyting-
ar á vinnutíma né um breytingar á kauptöxtum
sem ná til annarra en einstaklinga, þ.e.a.s. einstök
fyrirtæki innan VSÍ geta ekki samið við stéttarfé-
lög um þessi mál. Hér er því ákeðin þversögn á
ferð sem verkalýðshreyfingunni hefur hingað til
einni verið uppálagt að leysa. Engar kröfur heyr-
ast t.d. um að dregið verði úr hinni miklu miðstýr-
ingu innan VSÍ. Hið sama er upp á teningnum
hvað varðar fyrirtækjasamninga innan ríkisstofn-
ana. Lagalega eru ríkisstofnanir ekki viðsemjend-
ur stéttarfélaga heldur fjármálaráðuneytið. Fjár-
málaráðherra, Friðrik Sophusson, hafur samt lagt
á það mikla áherslu að færa launaákvarðanir til
stofnananna sjálfra. Hins vegar hefur alveg
gleymst að skapa þann lagagrunn sem slíkir
samningar eiga að byggjast á.
Atvinnumiölun námsmanna ertuttugu ára um þessar mundir, en starfsemin hefur veriö vaxandi alvegfrá fyrsta ári. I tilefni af-
mælisins hringdi blaöamaöur HP\ Erlu Hlín Hjálmarsdóttur, framkvæmdastjóra Atvinnumiölunar námsmanna.
Höfum mjög hæfa starfskrafta á skrá
„Starfsemi atvinnumiðlunar-
innar hófst nú eiginlega árið
1951, en þá var sett fram til-
laga í Stúdentaráði Háskóla ís-
lands um að stofnsetja at-
vinnumiðlun,“ segir Erla. „Far-
ið var í gang með litla starf-
semi, sem gekk upp og ofan frá
ári til árs og lognaðist loks út
af. Það var svo árið 1977 sem
Atvinnumiðlun námsmanna
var stofnuð formlega af nokkr-
um námsmannasamtökum
sem tóku höndum saman og í
dag standa fimm námsmanna-
samtök að miðluninni. Þá er-
um við að tala um yfir fimmtíu
skóla og fimmtán hundruð
námsmenn sem stunda nám
erlendis. Um er að ræða há-
skóla, framhaldsskóla, sér-
skóla og svo gekk Iðnnema-
samband íslands til samstarfs
við miðlunina á síðasta ári,
þannig að þetta er orðinn mjög ár en síðustu ár. Störfin eru
fjölbreyttur hópur. Draumur- svona í kringum fimm hundruð
inn er að ná öllum náms-
mannasamtökum á íslandi í
starfsemina."
Vantar mörg?
„Nei, það eru einstaka skólar
eins og Háskólinn á Akureyri
og Sjóvinnsluskólinn í Vest-
mannaeyjum, svo dæmi séu
tekin. Ég er nú ekki búin að
kortleggja þetta nákvæmlega.“
Erla segir að allt frá stofnár-
inu hafi starfsemi atvinnumiðl-
unarinnar aukist ár frá ári og
síðustu ár hafa um 1.500 náms-
menn skráð sig hjá miðluninni
í von um starf. „Þetta árið hafa
um níu hundruð nemar þegar
skráð sig,“ segir hún. „Þeir eru
að skrá sig langt fram eftir
sumri þannig að starfsemin
hefur verið lífleg það sem af er
og trúlega verða fleiri skráðir í
sem hafa náðst í gegnum miðl-
unina á hverju ári. Við von-
umst til að rífa það upp líka.“
Þriðjungur námsmanna
sem sóttu um hefur þá getað
fengið vinnu í gegnum miðl-
unina?
„Já, það má segja það. Aftur
á móti voru ekki nema um tutt-
ugu nemar af þessum fimmtán
hundruð atvinnulausir um
haustið síðustu tvö ár. Mjög
margir eru þegar með vinnu en
eru að leita sér að sértækri
vinnu sem tengist náminu. Til
dæmis viðskiptafræðinemar
sem vilja komast í bókhald eða
líffræðinemar sem vilja komast
á rannsóknarstofur. Þeir halda
sínum störfum og reyna um
leið að fá sér nýja vinnu í gegn-
um okkur þar sem þekking
þeirra og nám nýtist betur. Nú
er atvinnuástandið að batna
og við vonumst til að geta
þjónustað sem flesta.“
Eruð þið báin að tala við
atvinnurekendur?
„Já, við höfum sent frétta-
bréf til atvinnurekenda og eins
auglýsum við. Sendum bréf til
mjög margra í ákveðnum geir-
um atvinnulífsins, en við höf-
um mikið af nemum sem hafa
góða sérþekkingu. Ég get full-
yrt að við erum með fólk sem
bókstaflega er sérhæft á öllum
sviðum atvinnulífsins — fyrir
utan alla þá sem stunda nám
erlendis eða eru í framhalds-
námi.“
Viðbrögð atvinnurekenda?
„Þau hafa verið mjög góð og
þeir tekið vel við sér og í raun
fyrr en venjulega. Það er ef til
vill merki þess að atvinnu-
ástandið sé að batna.“
Ertu eini starfsmaður at-
vinnumiðlunarinnar?
„Nei, við erum tvær í fullu
starfi, en miðlunin miðar að
því að afla nemendum sumar-
starfs, þannig að starfsemin
hefst formlega um 1. apríl, en
skráning nema hófst þá. Síðan
er starfsemin á fullu út ágúst.
Það eru svo uppi hugmyndir
um að gera þetta jafnvel að
heilsársstarfsemi á komandi
árum og breyta þjónustunni
e.t.v. aðeins í kjölfarið, gera
hana víðtækari. Til dæmis eru
hugmyndir um að hefja sam-
starf við erlenda háskóla um
vinnuskipti. Við gætum þá út-
vegað erlendum nemum vinnu
hér á landi, en það eru margir
sem skrifa okkur árlega. Við
höfum því miður ekki getað
sinnt þeim sem skyldi, því ís-
lensku stúdentarnir ganga fyr-
ir,“ segir Erla að lokum.