Alþýðublaðið - 27.01.1976, Blaðsíða 3

Q\
Stefnuliós
Bjarni Sigtryggsson skrifar
Samvinna kommúnista
og jafnaðarmanna?
SO MIKLA ATHYGLI, sem fjöl-
miðlar um heim allan sýndu leið-
togafundi jafnaðarmannaflokka
Evrópu á Helsingjaeyri í Dan-
mörku um f yrri helgi er til marks
um það mikilvæga hlutverk sem
jafnaðarmenn og jafnaðar-
stefnan gegnir í heimspólitíkinni
i dag.
Þegar kommúnismi moskvu-
linunnar slitnar frá yngri kynslóð
vinstri manna og stórkapítalismi
bandarísks efnahagslífs reynist
innistæðulaus ávísun á hagvaxt-
arkenningar, sem ekki fást stað-
ist, þá er ekki að furða að numið
sé staðar og athyglinni beint að
þeim ríkjum, þar sem jafnaðar-
stefnan hefur um árabil verið
ríkjandi stjórnarstefna.
Brezka vikuritið „The Economist”
gerði fyrir skömmu úttekt á áhrifum jafn-
aðarstefnunnar i vestur-evrópskum
stjórnmálum, og samkvæmt athugun
blaðsins komi i ljós, að af 231 ráðherra i
stjórnum allra rikja Vestur-Evrópu eru
125, eða liðlega helmingur þeirra, jafnað-
armenn.
Hinn lýðræðislegi sósialismi, jafnaðar-
stefnan, hefur um langt árabil verið, eins
og fyrr segir, rikjandi stjórnarstefna i
velflestum rikjum Norður-Evrópu, eink-
um á Norðurlöndunum. Viðar um lönd og
álfur beinist nú athygli manna i æ rikara
mæli að þessari stjórnarstefnu, sem virð-
ist hinn ákjósanlegi valkostur rikja, sem
kjósa sjálfstæði i utanrikismálum og virkt
lýðræði i eigin málum innanlands.
Hin ósveigjanlega harðræðisstefna
kremlarkommúnistanna þykir ekki höfða
til hins almenna upplýsta vinstri manns,
og i þeim nýfrjálsu rikjum þar sem hún
hefur orðið ofan á er það fyrst og fremst
vegna ósjálfstæðis þeirra leiðtoga, sem
telja sig þurfa aö eiga föðurland utan
heimahaganna til að geta verið vissir um
að halda stjórnartaumunum i eigin landi.
Á sama hátt hefur veraldargengi
kapitalismans fengið hvern skellinn á fæt-
ur öðrum, og er nærri lá að efnahagslegt
hrun yrði á vesturiöndum á siðustu árum
komu glögglega i ljós þeir veikleikar, sem
það hagkerfi byggist á. Burðarveggir
þessefnahagskerfis, sem treystir á sivax-
andi hagvöxt hafa, eins og glöggt hefur
komið i ljós á siðustu árum, staðið utan
iðnrikjanna sjálfra, — i nýlendunum og
þeim hægþróuðu löndum, sem lagt hafa
fram ódýrt vinnuafl og hráefni á gjaf-
verði.
Það er þvi engin furða, þótt athyglin
beinist nú að þeirri reynslu, sem fengist
hefur af stjórn jafnaðarmanna i Norður-
Evrópu. Sviþjóð, Noregur og Danmörk
eru þau þrjú riki, þar sem við getum með
beztu móti skoðað hugmyndina i reynd.
Þar hefur verið mótuð stefna, sem
kommúnistar hafa lengst af kallað henti-
stefnu, en segja má að sé fyllilega i eðli
hins lýðræðislega sósialisma. Til að ná
þeim markmiðum sem jafnaðarmenn
hafa stefnt að, að byggja upp manneskju-
legt samfélag samfara efnahagslegri vel-
ferð, hafa jafnaðarmenn með stuðningi
verkalýðshreyfingarinnar gert atvinnu-
rekendavaldinu tilboð, sem það gat ekki
hafnað. Þannig má segja að þeir hafi
mjólkað auðvaldið hægt en ákveðið, án
þess að ganga af mjólkurkúnni dauðri.
Með samstarfi launþegastjórnar við
fjármagnseigendur og atvinnurekendur
hefur á Norðurlöndunum tekizt að ná
fram meiri mannréttindum, virkara lýð-
ræði og aukinni þátttöku almennings i
stjórn atvinnutækjanna samfara sivax-
andi velmegun.
Samstarfið við ihaldið hefur gengið vel
—• og nú var á fundinum á Helsingjaeyri
komið að hinni stóru spurningunni:
Hvernig gæti nú tekizt til með samstarf
við kommana?
Þessi spurning var að sjálfsögðu brenn-
andi vegr.a þróunar mála i Suður-Evrópu,
þar sem áhrifa kommúnista gætir öllu
meira en norðar i álfunni, þar sem efna-
hagsleg velferð er lengra komin.
En afstaða jafnaðarmanna var skýr og
ákveðin, og þótt liflega hafi verið rætt og
hugmyndum varpað af eldmóði á fundin-
um, þá var það alveg á hreinu, að jafnað-
armenn telja sig fyllilega reiðubúna til
samstarfs við kommúnista. En skilyrðin
eru lika á hreinu. Séu kommúnistar reiðu-
búnir að hlita leikreglum lýðræðisins, þá
erekkert sem mælir gegn þvi að stjórnar-
samstarf við þá gæti orðið.
Jafnaðarmenn leyna þvi ekkert að við-
horf þeirra i garð kommúnista hafa löng-
um verið kuldaleg. Og þau verða það
væntanlega enn um sinn. Það hefur verið
eitt af megin pólitisku baráttumiðum
jafnaðarmanna að berjast gegn stjórn-
málaflokkum, sem standa Moskvu nær en
sinu eigin föðurlandi.
En með kynslóðaskiptum i kommún-
istarikjum Evrópu eiga ný viðhorf vax-
andi fylgi að fagna. Unga fólkið leitar sins
eigin sósialisma, og þá verða kommún-
istaflokkarnir væntanlega þjóðernislegri.
Það verður fróðlegt að fylgjast með
þróuninni á Italiu og Portúgal, og likt og
vinstri sinnar þar beina nú athyglinni að
Norðurlöndum, þá beina Norðurlöndin nú
athyglinni að stjórnmálum miðjarðar-
hafslandanna. Þar læra nú báðir.
I HREINSKILNI SAGT
manna að þvi, að varla verður lengur
undan þvi vikizt að koma einhverju skyn-
samlegu skipulagi á um nýtingu lands-
réttinda til almannaþarfa.
1 fljótu bragði virðast leiðir til þess ekki
vera svo ýkja margar. Framhjá þvi
verður ekki gengið, að eignarréttur er
lögverndaður i stjórnarskránni. A hinn
bóginn er næsta öröugt að horfa á, að ein-
stakir menn geti staðið i vegi fyrir þvi að
náttúrugæði landsins séu nýtt, nema þá
getur kastað eign sinni á heil landflæmi,
hagnvtt þau að geðþótta oa jafnvel fram-
kværht þar örgustu rányrkju, ef svo vill
verkast, vitalitið. Hér er misskipt réttind-
um landsmanna svo, að varla verður
lengi við það unað. Milli þessa tvenns
hljóta að vera leiðir, sem verður að finna
og fara hispurslaust. Það, sem beinast
virðist liggja við, er að islendingar eigi
sem heild sitt eigið land með gögnum þess
og gæðum. Við höfum nú helgað okkur 200
„Dýr myndi Hafliði allur...”
Þröskuldur úr vegi.
Nýlega kvað gerðardómur
um hitaréttindi i Svartsengi
við Grindavik upp úrskurð
sinn. Bæði seljendur og kaup-
endur hafa fallizt á að hlita
dómnum og væntanlega
verður bráðlega unnt að hefj-
ast handa við að leggja hita-
veitu um Suðurnes. Þegar
hingað er komið sýnist vera
mörkuð tiltölulega bein braut i
þessu mikla hagsmunamáli
Suðurnesjabúa, þó ekki verði
sagt að átakalaust gengi.
Reikningurinn, sem fram er
lagður til ibúa þessa lands-
hluta fyrir réttindin til jarðhit-
ans, 87,7 milljónir, er engan
veginn neinn smápeningur,
þótt milljónin i kotungskrón-
um okkar sé auðvitað ekki
stórvaxin.
En bæði þetta mál og fjölmörg önnur
viðsvegar um landið hljóta að leiða huga
gegn afarkostum. Hér við bætist svo, að
allar tafir á framkvæmdum, sem spretta
af deilum um réttindi, eru venjulega bæði
dýrar og langvinnar.
Alþýðuflokkurinn hefur þing eftir þing
flutt tillögur um varanlegt skipulag á
þessum málum. Og enda þótt þær tillögur
hafi ekki hlotið fylgi á löggjafarsamkund-
unni enn sem komið er, hlýtur að þvi að
reka fyrr en siðar, að þessum málum
verði skipaðsvoviðunandisé. Sjálfsagt er
að játa, að þetta er engan veginn vanda-
laust. En það breytir ekki þvi, að þann
vanda verður að leysa áður en mikið
lengra er haldið. Allur þorri þjóðarinnar
er i þeirri aðstöðu, að vera aðeins leigulið-
ar á nokkrum fótmálum eigin lands og
þarf að greiða ærið fé árlega, til þess að
hafa rétt til að snúa sér við.
Svo er aftur sáralitill minnihluti, sem
milna hafsvæði umhverfis landið og allir
landsmenn eiga þar jafnan aðgang að til
nytja. Nú ereign á landinu að visu ekki al-
veg hliðstæð með öllu, en jaðrar þó við i
mörgum tilfellum. Engin ástæða er til að
amast við einkaeign á bújörðum, sem
menn viljasitja ognytja. En öllu eru tak-
mörk sett.
Það er þegar orðið ýmsum forkólfum
bænda verulegt áhyggjuefni, að sóma-
samlegar bújarðir leggjast i eyði við
brottflutning, og sá sem burtu flytur neit-
ar að selja eignina, jafnvel til framhald-
andi bús'etu annarra. Eignarréttur af
þessu tagi er ekki á neinn hátt æskilegur
frá sjónarhóli þjóðfélagsins. En oftast er
slik afstaða reist á þvi, að „eigendur”
vilja njóta hlunninda. sem jörðin hafði að
bjóða, og káfa úr þeim um stundarsakir.
en jafnframt lfklegt að þau drabbist niður
á skömmum tima.
Eftir Odd A. Sigurjónsson
—------------— -
Þegar vikið er svo að auðlindum. sem
fólgnar eru i fallvötnum og hitaorku i iðr-
um jarðar, sýnist það furðulegt, að þessir
„eigendur” landssvæðanna geti sett fætur
fyrir að slikt sé nýtt til almannaheilla.
nema ófafégjald komi fyrir. Vitaskuld er
eðlilegt, að bætt sé jarðrask og þess gætt
að landið biði ekki hnekki eða tjón af. En
eðlilegt væri einnig. að það. sem þar yrði
framyfir greitt, kæmi þá jörðinni til góða.
fremuren þeim.sem i augnablikinu hefðu
eignarhaldið. Þau tilfelli munu vera fá,
að „eigendurnir” að náttúrugæðum hafi
nokkru til kostað. Fégjald fyrir þau birtist
þá i þvi ljósi. að verið er að uppskera það.
sem menn hafa ekki sáð til. og tina saman
það sem þeir hafa ekki stráð.
Liklegt er. að hér eigi eftir að koma upp
fleiri „Svartsengismál” i náinni framtið.
ef ekki verður undinn bráður bugur að þvi
að koma þessum málum öllum i réttlát-
ara horf. Þessi svokölluðu eignarréttar-
mál er þvi sannarlega komin svo i sviðs-
ljósið. að þau verða ekki hálsuð af með þvi
einu að stinga höfði i sandinn. En dýr
mundi Hafliði allur. ef svo skyldi hver
limur. sem þessi litlifingur. Svartsengið.
Þriðjudagur 27. janúar 1976.
©