Alþýðublaðið - 20.08.1976, Side 6

Föstudagur 20. ágúst 1976
6:
Segir Júlíana
drottning af
sér eins og
móðir hennar?
1830 rofnaði hið mis-
heppnaða nauðungar-
samband milli Belgíu og
Hollands fyrir fullt og
allt. Stórveldaráðstefnan
i Vín hafði ákveðið þetta
samband eftir fall
Napóleons 1814-15, og
hvorugt landið kærði sig
um það. Það leiddi líka
sifellt til deilna, sem
sumar hverjar voru mjög
bitrar.
Frá og með 1831 urðu þvi tvö
ný konungsriki til i Norður-
Evrópu. 1 Hollandi hafði Vil-
hjálmur II af hinni fornu
konungsætt Oraniu ráðið rikjum
frá 1815. Hann og sonur hans,
Vilhjálmur III, breyttu stjórn-
arskránni, þannig að dóttir hins
siðarnefnda, Vilhelmina, varð
drottning, þegar konungurinn
lézt 1890. Hún var þá aðeins 10
ára, en hún varð myndug 1898.
Vilhelmina drottning hefur i
endurminningum sinum „Ein-
mana, en ekki ein”, lýst fyrstu
fundum hennar og prins Hein-
rich af Mecklenburg-Schwerin,
sem fjölskyldurnar stóðu
fyrir.bau giftust 1901. Þá var
drottningarmaðurinn 25 ára og
hún 21 árs. Þau eignuðust dótt-
urina Júliönu, sem varð krúnu-
erfingi. Prins Heinrich lézt 1934.
Júliana gekk árið 1937 að eiga
prins Bernhard af Lippe-
Biesterfeld, sem þá var 26 ára.
Hann lærði lögfræði við háskól-
ana i Berlin, Lausanne og
MÖnchen. 1936 hóf hann að
starfa hjá þýzka risafyrirtækinu
I.G. Farben, og hann var full-
trúi fyrirtækisins i Paris og
Amsterdam.
Þegar Þjóðverjar réðust inn i
Holland árið 1940, fór ekkju-
drottning, Vilhelmína fyrst til
Englands, siðan til Kanada.
Hún hefur lýst þessum viðburð-
um lifandi og oft spennandi I
endurminningum sinum. í aug-
um Hollendinga á striðsárunum
var hún sama þjóðartáknið og
Hákon VII I Noregi, og henni
var tekið með hrifningu og fögn-
uði. þegar hún kom aftur til Hol-
lands 1945. 1948 sagði hún af sér
og dóttir hennar, Júliana,tók
hennar sess, en hún hefur nú
verið drottning i 18 ár. Dóttir
hennar, Beatrix, er krúnuerf-
ingi og gift þýska prinsinum
Claus.
Það sem virðist hafa mótað
skapgerð Vilhelminu drottning-
ar mest er heit og einlæg
trúrækni hennar. Sjálf lýsir hún
þessu m.a. svo i endurminning-
um sinum: „Ég var lengi að öðl-
ast innri frið eftir að ég sagði af
mér. Allur veturinn 1949 leið áð-
ur en ég varð viss um, að enn
biði min kall, og þá hvað? Ég var
snortin af þeirri ást til alls
Júliana drottning —t.v. ásamt móður sinni, Viihelminu drottn-
ingu.
mannkysnins, sem kemur frá
Kristi sjálfum. Frá þeirri
stundu skildi ég, að ég varð að
nota mína veiku krafta til að
vinna fyrir hann. ,,Að færa alla
menn til Krists”. Undirbúning-
ur undir það hlutverk hafði haf-
izt löngu áður.
Þetta, ,,að færa alla menn til
Krists” á við menn af öllum
þjóðum og kynstofnum eins og
Kristur meinti orðin og hefur
mælt fyrir um, ekki eftir ein-
hverju mynstri, sem menn hafa
ofið, heldur með þvi að fram-
kvæma fyrirmæli hans. Hér er
um það að ræða að vekja lifandi
trú, þannig að menn öðlist per-
sónulegt og mikilvægt samband
við hann. Til að það megi verða
þurfa menn, að brjótast út úr
innri hrörnun og tilhneigingu til
hins jarðneska, sem hvilir yfir
mannslifunum eins og þrúgandi
byrði.
Það er til tómarúm, guösaf-
neitun að baki hinum ótrúlegu
og óróavekjandi atburðum, sem
við verðum vitni að. Ég fann, að
Kristur kallaði mig til að vinna i
þessu tómarúmi. — Lesendur
minir, áður en ég legg frá mér
pennann, langar mig til að segja
ykkur, að allt það, sem ég hef
skrifað i þessum kafla hefur
verið mér sem opinberun.”
Rannsókn á meintum afskipt-
um Bernhards prins i hinu sorg-
lega Lockhead-máli hefur nú
staðið i tvo-þrjá mánuði, og þvi
er haldið fram, að drottningin
muni segja af sér, ef niðurstöð-
ur rannsóknarinnar verða
slæmar fyrir eiginmanninn.
Aðrir segja að Bernhard prins,
sem er að verða 65 ára geti sagt
af sér öllum ópinberum skyldu-
störfum og lifað það sem eftir er
sem venjulegur maður. Afleið-
ingar rannsóknarinnar þurfa
alls ekki að bitna á drottning-
unni.
r
Hverra voru Laxárvirkjunarmist
I framhaldi af útvarpsþáttum
Páls Heiðars Jónssonar um
orkumál á Islandi I dag hefur
stjórn Landeigendafélags
Laxár og Mývatns sent frá sér
greinargerð og sent Alþýðu-
blaöinu til birtingar, en sagt var
Itarlega frá umræðum i fyrr-
greindum útvarpsþáttum hér I
blaöinu.
Kvarta þeir undan að hafa
ekki fengið að eiga fulltrúa i
greindum útvarpsþætti, og hafa
þvl skýrt mál sin á svohljóðandi
hátt:
Frá stjórn Landeig-
endafélags Laxár og
Mývatns
Vegna útvarpsþátta um orku-
mál, sem Páll Heiðar Jónsson
hefur stjórnað og fluttir hafa
veriö aö unanförnu telur
stjórnLandeigendafélags Laxár
og Mývatns sig til knúna aö fá
birtar eftirfarandi athuga-
semdir.
Þátturinn 3. ágúst
Þátturinn, sem fluttur var 3ja
ágúst s.l. fjallaöi að langmestu
leyti um Laxárdeiluna svo-
nefndu, þó að önnur yfirskrift
væri höfö á efni hans. 1
þættinum þar á undan var
einnig vikið að þeirri deilu og
hallaö á landeigendur með ein-
hliöa málflutningi.
1 þættinum 3ja ágúst komu
fram þrir fulltrúar Laxár-
virkjunarstjórnar, þeir sem ein-
sýnastir hafa reynzt, sem tals-
menn fullvirkjunar Laxár og
hlifðarleysis við sjónarmið
bænda og þeirra annarra, sem
vernda vilja náttúruverðmæti
Laxár og Mývatns. Auk þeirra
komu fram margir aðrir ein-
hliða talsmenn virkjunar-
sjónarmiðanna en engum
fulltrúa landeigenda- eða
verndunarmanna var gefinn
kostur á andsvörum.
Eftir þessu var efni þáttarins
— þar gekk maöur undir manns
hönd til að úthrópa bændur og
lýsa þeim orkuskorti á Norður-
landi, ógnar fjárhagslegum
vanda og öðrum vandræöum,
sem af þeirra varnarstrlði
leiddi. Allt átti þetta að vera
bændum I Þingeyjarsýslu að
kenna og þvi' að þeir komu I veg
_ fyrir að Laxárvirkjunarstjórn
fengi óáreitt að fullvirkja Laxá.
Svo var á sumum þeim, sem
fram komui þættinum að skilja,
að Laxársamningurinn, sem
gerður var á milli rikisstjórnar-
innar, Laxárvirkjunarstjórnar
og Landeigendafélgasins árið
1973 um lausn deilunnar, væru
stærstu mistökin, sem gerð
heföu verið i raforkumálum
þjóðarinnar síöari ár. Bændum
einum voru kennd þessi ósköp.
Hverra voru mistökin?
Enginn virkjunarmanna vék
að þvi að hugsanlegt væri að
„mistökin” væru virkjunar-
stjórnarinnar, ráögjafa hennar
og þeirra yfirvalda I orku-
málum sem lögðu blessun sina á
áformin um Gljúfurvers-
virkjun. Sú virkjun var hönnuö
og undirbúin án þess að eiga
nokkra stoð I lögum, án þess að
nokkurt samráö væri haft við
alla þá fjölmörgu bændur I 6
hreppum sýslunnar, sem hefðu
fyrir hana orðið að liða skaða á
löndum og verðmætum og án
þessaðnokkur tilraun væri gerð
til að meta tjón á eignum eða
óbætanlegum náttúru-
verðmætum.
I áætluninni um Gljúfurvers-
virkjun batt einn áfangi annan
þannig að með þeim fyrsta, sem
hvað orkuframleiöslu snerti,
gat rúmast innan ramma
laganna, var lagður grundvöllur
að þeim siðari með vatnaflutn-
ingum og stiflugerðum. Þegar
virkjunarstjórnin hafði i orði
dregið þau áform til baka,
reyndist hún samt sem áður
ófáanleg til að breyta hönnun-
inni á vélum og jarðgöngum.
Með þvi hefði þó mátt spara
mikla fjármuni og gera virkjun-
ina afkastameiri. Augljóst var
að með þessu vildi Laxár-
virkjunarstjórn halda öllum
leiðum tíl fullvirkjunar eftir
Gljúfurversáætlun opnum.
Einkennileg framkoma
formannsins
Enginn gekk lengra i þessum
málflutningi en formaður
Laxárvirkjunarstjórnar Valur
Arnþórsson. Hann var þó einn af
þeim sem skrifaði undir Laxár-
samninginn um lausn
deilunnar. Þrátt fyrir þetta lýsti
hann þeirri óskhyggju sinni að
með nýjum timum og nýjum
herrum kæmi sú tið aö tekið yröi
til þar sem fyrr var frá horfið
með virkjanir Laxár. -
Er formanni Laxárvirkjunar-
stjórnar virkilega ekki ljóst að
með Laxársamningunum var
bundinn endi á deiluna og fyrir
fullt og allt komið I veg fyrir
áframhaldandi virkjanir i Laxá
án fulls samþykkis landeig-
enda?
Auk þessa hefur Alþingi nú
sett lög um vemdun Laxár og
Mývatnssvæöis. Það eitt ætti að
tryggja það að ekki yrði hugsaö
til frekari virkjana i Laxá, jafii-
vel þó bændur framtiöarinnar
yröu svo blindir að leyfa slikt,
sem engin ástæða er til að ætla.
Hitt er sennilegra að stjórn-
endur orkumála muni f fram-
tiðinni Iita á þessi mál með
meira raunsæi og sanngirni en
núverandi formaður og
framkvæmdastjóri Laxár-
virkjunarstjórnar hafa sýnt.
Hvað með Laxá HI?
Þvi var mjög haldið fram I
þættinum aö orkuskort á
Norðurlandi nú, svo og dýrt raf-
magn, megi rekja til þess að
ekki fékkst að reisa siðari
áfanga Laxár III. (En svo var
virkjunin nefnd eftir að hopaö
var frá vatnaflutningum og háu
stíflunni, þó að hönnun væri I
engu breytt eins og fyrr getur).
Þetta verður furöuleg full-
yrðing, þegar á það er litið að
samkvæmt framkvæmdaáætlun
Laxárvirkjunar á sinum tfina
átti þessi áfangi ekki að koma i
gagnið fyrr en 1977, svo að slikt
hefði engu breytt um ástandið
fram að þessu. Með þessu hefðu
þó aöeins fengist I mesta lagi
10-12 M.W. aukning á raforku
fyrir svæðiö, og dettur nokkrum
i hug að það hefði veriö lausn til
frambúðar fyrir Noröurlandi?
Heföi átt að fórna Laxá fyrir
slikt smáræði?
Er það kannski Gljúfurvers-
virkjun i heild, með 57 m hárri
stiflu og vatnaflutningum, sem
sökkt hefði Laxárdal og unnið
stórfelld spjöll á Mývatnssveit,
sem þessir menn eru að óska
eftir þegar þeir eru að tala um
„mestu mistökin I raf-
orkumálum”?
Enn um mistökin
Aður en virkjunarfram-
kvæmdirnar við Laxá hófust
var ljóst að bændur myndu
aldrei fallast á fyrirhugaða
virkjunartilhögun. Þeir höfðu
réttinn sin megin, og siðar
sýndu liffræðilegar rannsóknir
á Laxá og Mývatni að allar
frekari virkjanir voru tilræði
við náttúruverðmæti svæöisins.
Þrátt fyrir þetta voru fram-
kvæmdir hafnar — án samninga
— og þvi lýst yfir af Laxár-
virkjunarstjórn aö þær væru
landeigendum óviðkomandi!!
Sannleikurinn er sá að mestu
mistökin við siðustu virkjun
Laxáreru þau aðnokkurn tfina
skyldi I hana ráðist. Auövitaö
eru þau mistök fyrst og fremst á
ábyrgð Laxá rvir kjunar-
stjórnar.
Það var snemma ljóst aö
ólöglega var að þessum
virkjunarframkvæmdum stað-
ið, engar rannsóknir lágu til
grundvallar á þvl hver áhrif
þetta hefði á ána og vatna-
svæðiö, hagkvæmnisút-
reikningar voru út í hött, þar
sem ekki var tekið tillit til þess
mikla tjóns, sem af virkjuninni
hefði leitt.
Lögbanniö sem við bændur