Alþýðublaðið - 25.08.1976, Qupperneq 5

skím'
AAiðvikudagur 25. ágúst 1976
OTLðND 5
MIKIL SPENNA RÍKIR í INNAN-
RÍKISMÁLUM í PÓLLANDI
- og átök eiga sér stað bak við tjöldin
Yfirleitt er ágúst'
pólitikst „dauður”
mánuður i Póllandi.
Eftir þjóðhátiðardag-
inn 22. júli > fara leið-
togarnir i sumarleyfi
og fátt markvert ber til
tiðinda á hinu pólitiska
sviði, allt fram i
september. Eins og
fyrr gat um er þetta hið
vanalega ástand, en i
ár er aðra sögu að
segja. óeirðirnar sem
fylgdu i kjölfar hinna ó-
væntu verðhækkana i
júni hafa hlaðið and-
rúmsloftið spennu og ó-
róleika.
Réttarhöld I málum þeirra
sem tóku þátt i óeirðunum i
bænum Radom og Ursus verk-
smiðjunum rétt fyrir utan Var-
sjá hafa vakiö nýja mótmæia-
öldu innanlands og utan. Einna
mesta athygli hefur vakið yfir-
lýsing ítalska kommúnista-
flokksins, sem undanfarin ár
hefur stutt pólverja með ráöum
og dáö.
Þeir sem hlutu harðasta dóma
vegna óeiröanna i júni siöast-
liðnum eru að sögn yfirvalda
kunnir óbótamenn, sem not-
færðu sér upplausnarástandiö
til þess að ræna og rupla. Þessir
dómar hljóðuðu upp á allt að 10
ára fangelsi. Þetta er efalaust
aö einhverju leyti rétt, þvi ljóst
er að margir sem dóm hafa
hlotið fyrir þátttöku I óeirðunum
voru handteknir viö iðju sem
ekki samræmist baráttuaðferð-
um verkamanna i launabaráttu.
Samt sem áður voru viðbrögð
stjórnarinnar vegna óeirðanna I
Radom móðursýkiskenndari en
vegna sams konar aðgerða
annars staöar í landinu.
Stjórnin efndi til fjöldafundar
þar sem harðorð ræöa borgar-
stjórans var hápunkturinn. Allt
útlit er fyrir aö öryggislögreglan
hafi fengiö fyrirskipanir þess
efnis að gripa þar haröar I
taumana en annars staðar.
Astæðan kann að vera sú að i
Radom er stór og mikilvæg
vopiaverksmiðja.
óljós viðbrögð
Þrátt fyrir þá fangelsisdóma
sem hér hefur verið minnst á er
afstaða stjórnarinnar til þeirra
sem tóku þátt I óeirðunum aö
mörgu leyti óljós. Talsmaður
stjórnarinnar hefur látið hafa
það eftir sér aö þeir verkfalls-
menn sem „misskildu” ástand-
ið verði látnir sleppa með
skrekkinn. En ljóst er að ekki
verða júniaðgerðirnar látnar á-
tölulausar með öllu og margir
þátttakendanna mega buast við
þvl að missa vinnu sina hafi það
ekki þegar gerzt.
Menn eru heldur ekki á eitt
sáttir um hvað ætla má um
stefnu stjórnarinnar af ræöum
stjórnmálamanna. í ræðum
margra forystumanna hefur
komiö fram mjög neikvæð af-
staða gagnvart þeim sem þátt
tóku i óeirðunum. Aðrir hafa
látið að þvi liggja aö verö-
hækkanirnar sem voru upphaf
ólátanna hafi verið illa undir-
búnar og þvi hafi farið sem fór.
Allt bendir til þess að nú eigi
sér staö mikil umræða innan
flokksins um framtíöarstefnu-
mörkun i innanrikismálum.
Flokksleiðtoginn Edward Gie-
rek kaus að halda sig við fyrri
stefnu sina, aö vera opinn fyrir
hreyfingum meðal landsmanna,
sérstaklega þeirra sem starfa i
þungaiðnaöi.
Aðrir kusu aö fylgja haröari
og einbeittari stefnu. Hugmynd-
ir þeirra hafa aö visu ekki notið
almenns fylgis, en þeir skipa
ýmsar valdastöður innan
flokksins og þeir kunna þá list
að koma fram áformum sinum,
með brögðum ef ekki á annan
hátt.
Margir menntamenn úr röð-
um þeirra sem þátt tóku I að-
gerðunum I júni hafa mótmælt
dómunum I Radom og Ursus og
bent á að rikisstjórnin eigi
vissa sök á þvi sem skeði.
Þvi hefur verið haldið fram að
stjórnvöld verði að taka upp
viðræöur viö verkalýðsstéttina I
þeim tilgangi að efla áhrif
stéttarfélaganna og verka-
mannaráðanna (sem stofnuð
voru árið 1956, en misstu fljót-
lega öll áhrif). Þetta eru sjónar-
mið sem njóta talsvert mikils
fylgis, þvi mótmælendurnir eru
alls ekki hópur fólks sem lent
hefur I andstöðu við kerfið
svipað og i Sovétrikjunum.
Eitthvað verður að ske
Eitthvað verður að gerast.
Fyrst og fremst á efnahags-
sviðinu, en ekki kæmi það á ó-
vart að hinn dramatíski föstu-
dagur, júniföstudagur, hefði ekki
einnig einhverjar pólitiskar
breytingar i för með sér.
Það er samt sem áður erfitt
að átta sig á þvi hvað gerist
næst, en vist er um það að ýmis-
legt er á seyði bak við tjöldin I
Varsjá. — ES
Allt bendir til þess aö harðvitugar deilur eigi sér nú staö, innan
pólska kommúnistaflokksins, um hvaða lærdóma draga megi af
júnióeirðunum þar I landi. Edward Gierek (aðalritari flokksins
sjötta árið I röð) er talsmaöur þeirra sem vilja fara hægt I sakirnar,
en þeir sem taka vilja á málum af meiri hörku eru einnig valda-
miklir og gætu haft mikil áhrif á stefnumörkun stjórnarinnar.
ÞORNANDI BRUNNAR!
EFTIR BRUCE STOKES
Sérhver einstaklingur þarf lágmarksskammt af vatni til þess að
Sérhver einstaklingur, sem
bætist Ihópinn, þarf einhvern lág-
marksskammt af vatni, tii þess
að geta haldiö lifi.
Það þarf hvorki meira né
minna en 400 litra af vatni, til
þess að framleiða einn brauð-
hleif!
Haldi mannkyninu áfram að
fjölga með sama hraða og veriö
hefur undanfarið mun vatnsþörf
þess hafa þrefaldast frá þvi sem
nú er, þegar i upphafi 21. aldar.
Þetta þýðir beiniinis, að hætt er
við að menn verði að fara hægar I
en áður, að rækta land með áveit-
um, og afleiðingin af þvi verður
óhjákvæmilega þverrandi geta á
fæðuöflun.
Hér við bætist svo stóraukin
vatnsþörf til iðju og iönaöar og
orkuframleiðslu. Þetta mun
koma harkalega niöur á þróunar-
þjóðfélögúnum. Brooklyn I New
York var aðeins fámennt þorp á
nitjándu öldinni og aflaði sér
neyzluvatns á sama hátt og þá
tiðkaðist, með þvi að grafa
brunna og sækja vatnið i skaut
jarðarinnar.
En með stóraukinni mannfjölg-
un kom að þvi, að hinn „ótæm-
andi” forði vatns, sem menn
höfðu treyst á aö jörðin geymdi —
þraut, og eftir þvi sem
grunnvatnið lækkaði, slaðist salt
vatn inn i gömiu vatnsbólin, svo
leita varð nýrra leiöa til vatnsöfl-
unar.
Vatnið var sótt til strjálbýlli
héraða i New York fylki, sem enn
voru aflögufær, og siðan hefur
Queens County fetað I þá slóð
einnig. Sýnt er, að Nassau verður
brátt að bætast I þennan hóp, og
vafalaust ekki siðar en um 1990,
haldi ibúafjölgun áfram.einsog
horfir.
Allt frá Filipseyjum, þar sem
likur benda til að mannfólkiö tvö-
faldist að tölunni til á næstu 15 ár-
um, og til gresjanna á hálendi
Eþlópiu, grefur vatnsskorturinn
nú þegar undan heilbrigði fólks-
ins, hamlar gegn aukinni ræktun
og þar með fæðuöflun, og beinlin-
is stefnir á vonleysi I aukinni vel-
ferö.
Sérhver einstaklingur, sem
bætist I hóp mannkynsins, þarf
sinn skammt af vatni, til þess að
geta lifað og þroskast. Drykkjar-
vatn er vitanlega ekki nema
óverulegur hluti daglegra þarfa.
En þegar þess er gætt, að það
þarf hvorki meira né minna en
um 400 litra af vatni, til þess að
framleiöa einn brauðhleif og
framleiðsla eins pund af kjöti
kostar um 400 sinnum meira vatn
en það, sést bezt hve vandamáliö
er risavaxið.
Orkuframleiðsla er oft mjög
háð gnægð vatns og flestar nytja-
vörur allt frá plasti til stáls þarfn-
ast mikils vatns til framleiösl-
unnar, þá sést best að það er ekki
maöurinn einn, sem keppir um
vatnsforöa jarðarinnar.
Bandarikjamenn hafa reiknaö
út, að vatnsneyzla I rlkjunum hafi
aukizt um 75% á slðastliðnum 25
árum, og llkur hafa verið leiddar
aö þvi, aö vatnsneyzla veraldar-
innar hafi aukizt um 200% i upp-
hafi næstu aldar, ef svo fer fram,
sem nú horfir!
Sýnt er, að þrátt fyrir siaukinn
þrýsting I gagnstæða átt mun
talsvert hægja á aukningu rækt-
arlands á næstunni. En á
áratugnum frá 1960-1970 er taliö
að aukningin hafi verið um 3% ár-
lega.
Þetta stafar sumpart af því, aö
þegar er búið aö taka þau svæði
til ræktunar, sem bezt iiggja við
t.d. áveitum en þó er þverrandi
vatnsforði jaröarinnar stórum
viðtækara vandamál.
Þegar hefur komið til alvar-
legra átaka milli ræktunarmanna
og iðnaðarins, sem stöðugt krefst
meira af takmörkuöum vatns-
forða á norðlægum sléttum
Bandarikjanna. Um það bera si-
auknar lögfræðilegar deilur um
vatnsréttingu ljósastan vott.
Þar er m.a. deilt um réttindi til
stofnunar fyrirtækja, sem breyttu
kolum I gas, og myndu þurfa á
gifurlegu vatni að halda til
þeirrar starfsemi.
Fjöldi vatnsbóla um viöa veröld
er nýttur i margskonar mæli og
oft gagnstæðum hverjum öðrum.
Tökum sem dæmi hið nafnkunna
vatn I Kenya, Nakuruvatniö. Þaö
hefur verið fram að þessu eins-
konar Paradis fyrir villt dýr og
fugla.
Nú er það að verða eins og
forarvilpa, vegna ógætilegrar
meðferðar mannfólksins og þar á
meöal áveituframkvæmda.
geta haldiö lifi.
Flamingoarnir, sem einu sinni
gerðu garöinn þar frægan, eru nú
horfnir, hafa beinlinis flúið af
hólmi.
Meðal þróunarþjóðanna munu
árekstrarnir milli vatnsþarfar til
ræktunar fæðu- og fóöurvara og
iðnaðaruppbyggingar, verða
mjög harðir. Framleiösia þunga-
vinnuvéla og þá stáls I þær, er
þessum þjóöum lifsnauðsyn. Þar
gildir sama, hvort unniö yrði af
þeirra eigin frumkvæöi, eða meö
erlendri aðstoð.
Likurnar til þess að mæta si-
aukinni vatnsþörf mannkynsins
þegar til lengdar lætur, eru vissu-
lega ekki bjartar.
Viða lækkar yfirborð grunn-
vatnsins geigvænlega. Það hefur
komiö I ljós i Polk County i
Florida, aö viö geysiöra fólks-
flutninga þangað,* eftir að
skemmtigarður Walt Disneys var
þar geröur, hefur yfirborð grunn-
vatnsins lækkaö um rúma 6
metra!
Staökunnugir visindamenn full-
yrða, að haldi fólksfjölgun þar á
fram og aukist um 50%, eins og
spáð hefur verið, muni það
orsaka gifurleg, næstum óyfir-
stiganleg vandamál um vatns-
öflun.
Aður fyrr var reynt að mæta
vatnsþörfinni með þvi aö grafa
dýpri brunna eöa flytja vatniö aö
— lengri eða skemmri leiöir. En
þær leiðir eru sumsstaðar að
lokast.
Höfuðborg Thailands, Bang-
kok, hefur lengi búið við og treyst
á brunnagröft og ekki síður að-
streymi úr Chao Praya fljótinu.
En nú er stöðugt meira og meira
af þessari lifæö tekið til áveitu
löngu áður en hún nær til borg-
arinnar og brunnarnir eru þegar
ofnýttir. Borgarbúar horfa því
fram á alvarlegan vatnsskort
innan tiöar og eiga enga útgöngu-
leið úr þeim vanda.
Framleiðsla neyzluvatns er
ákaflega kostnaðarsöm og getur
sjáanlega ekki mætt þeim vanda,
sem siaukinn mannfjoldi veldur.
Jafnvel þó mannkynið skipu-
leggi ailan sparnað, sem unnt er
aö framkvæma — og þaö er vissu-
lega unntað spara mikiö, nær það
samt skammt. Við komum alltaf
aftur og aftur að þvi, aö nauð-
synin á þvi aö takmarka mann-
fjölgunina I heiminum verður þvi
meira knýjandi sem lengra liður.