Alþýðublaðið - 28.10.1976, Síða 14

14 LISTIR/MENNING
Fimmtudagur 28. október 1976
alþýdu
b!aói
íd
ÞEGAR AUGLÝS-
INGAR RÁÐA GÆÐ-
UM SJÓNVARPSINS
Fyrri hluti
Það er næstum jafnleiðinlegt að
býsnast yfir bandarisku sjón-
varpi og horfa á það. Það er blátt
áfram hroðalegt. Það er áfall að
horfa á það nýkominn heim úr
dvöl erlendis. Það er naumast til
það svertandi lýsingarorð, sem
ekki er hægt að nota i árás á það.
Það er lágkúrulegt, hugmynda-
snautt, innantómt, væmið,
ruddalegt, skrækt. Samt sem
áður er það mjög happasælt. Þvi
getur enginn neitað, og hafa þó
margir gagnrýnendur reynt.
Veik mótmælaóp þeirra týnast i
stormi væmnislegrar aödáunar,
sem stormvélar iðnaðarins blása
frá sér. Fyrir hvern lesanda, sem
gagnrýnendur vekja til ihugunar,
koma hundruö 'ekki-lesanda'’ sem
fórna glaðir fritímum sinum i
það. Sjónvarpsstöðvarkerfið er
furðulegt menningarfyrirbrigði,
sem tengir þessa stóru þjóð
fastari böndum en nokkuð annað,
og gerirtugum milljóna mögulegt
aö verðasömureynsluaðnjótandi
samtimis, elur á hugarfóstrum
þeirra, mótar siðfræði þeirra, fer
kunnáttuhöndum um þá sjáifa
sem manneskjur, þó aö mark-
miðið sé ekki annað en að selja
meiri svitalyktareyði.
Það er hægt að lita á þetta
fyrirbæri frá ýmsum hliðum —
þvi að það er ekki hægt að hunza
þgð, nema af þeim örfáu, sem
hafa aðra tegund af brjálsemi til
að fylía tómarúm lifsins, til að
snúa þeim frá leiðinlegri vinnu,
tómleika hjúskaparins, kyn-
ferðislegri ófullnægju, áleitnum
börnum, þrúgandi reikningum og
óraunverulegum hugarórum.
Það er unnt að lita á sjónvarpið
sem skyndilegan sigur fjölda-
menningarinnar, sem rekur Ut úr
sértunguna sigrihrósandi framan
i hámenntað úrvalsfólk; eins og
dýrmætan tengivef mesta til-
raunalýðræði veraidar; eins og
áhrifamikið og yfirleitt góðviljað
siðferðisafl, sem bendir á „gildið
rétta” og er smám saman að
móta nýja kynslóð betri Banda-
rikjamanna.
Það er að sumu leyti allt þetta,
sem jákvætt er, en það er barna-
legt að halda, að það sé að miklu
leyti. I sannleika er það vel
heppnað svikabragð i viðskiptum.
Menn þurfa aðeins að lita á
sjónvarpsdagsskrá i öðrum
löndum. Það er ekki rétt, að sér-
hvert land fái þá sjónvarpsdag-
skrá, sem það á skilið. Sjónvarpið
er svikið inn á þjóðina með
stjórnmála- og viðskiptalegum
ákvörðunum, sem yfirleitt voru
teknarlönguáðuren nokkur hafði
hugmynd um möguleika fjöl-
miðilsins. Það er ekki háð þjóðar-
atkvæðagreiðslum eða meiri-
hlutafylgi; og þó svo væri er fjöl-
miðillinn sjálfur svo út undir sig,
að yfirleitt likar fjöldanum það,
sem hann fær. Hlutlaus viðtaka
eyðileggur einstaka hneykslun,
og leyfir sjónvarpsfurstum allra
landa að halda þvi fram, að þeir
veiti fólkinu það, sem fólkið vill.
Oftast gera þeir það, þvi að fólkið
veit ekki sjálft, hvað það vill og
það gefst sjaldan tækifæri til að
gera breytingar, sem eru grund-
vallar eðlis.
Ég sé ekki i hendi mér, að unnt
verði að beita neins konar þrýst-
ingi til að koma i veg fyrir hag-
nýtingu sjónvarps i söluskyni.
Það tekst betur með hverju árinu,
sem liður og það er stjórnmála-
lega tryggt með samlæstum
áhugamálum risavaxinna fyrir-
tækja — það tengir saman stjórn-
málamenn allra flokka, sjón-
varpsstarfsmenn, framleiðendur
tækja, lögfræðinga, auglýsinga-
stofur, höfunda, listamenn,
blaðamenn, og fyrirtækin, sem
auglýsa. Jafnvel gagnrýnendur
sjónvarps eru rigbundnir við
þetta risavaxna sniklasamlifi
sjónvarpsstöðvakerfisins. Eina
ógnunin er vaxandi tækniþróun.
Núverandi smiði gæti fallið,
þegar skortur veröur á
útsendingarásum, sem nú eru svo
mikilvægar i viðskiptum.
Sjónvarpið
lýsir fólkinu
En þó að þjóðir fái ekki það
sjónvarp, sem þær eiga skilið, þá
segir það sjónvarp, sem þau fá
heilmikið um þjóðirnar. Segja
má, að sjónvarpið sé að miklu
leyti spegill og mælikvarði þjóð-
félagsins.
Við skulum bera saman banda-
riska sjónvarpið og brezka sjón-
varpið, sem er það sjónvarp, sem
ég þekki næstmest til.
Frá einum sjónarhóli er
munurinn smávægilegur. Ef þið
tilheyrið þeim litla hópi, sem
heldur, að næstum allt sjónvarps-
gláp sé timasóun, þá virðist
munurinn haria litill. En innan
rammans er gifurlegur munur á
hugsuninni að baki, afstöðunni til
áhorfenda hvað sköpunargleði
viðkemur og i meðferð á barna-
efni, stjórnmálum og fréttum.
Meginmunurinn er i grund-
vallarhugsjón stofnanna tveggja.
Það er ekki of mikil kaldhæðni að
segja, að bandariska sjónvarpið
hafi ekki fyrst og fremst verið
ætlað til að skemmta áhorf-
endum; það er ætlað til að af-
henda seljendum vörunnar áhorf-
endur á æskilegum aldri og með
ákveðnar tekjur.
Það sem gerir vöruna seljan-
legri er það, sem kallast
skemmtimynd. Aflfræði sliks
kerfis krefst hámarks áhorfenda
og dagskrár, sem ætlað er að ná
til lélegasta smekks. Smekkur
iágmarkshópa, þó svo að millj-
ónir manna séu i þeim hópum er
látinn lönd og leið. Þetta á að visu
ekki við hina nýju Public Broad-
casting Service (PBS), sen hún
nær enn til litils hluta bandrisks
almennings.
í Bretlandi þar sem
auglýsingar eru eins og stendur
aðeins á einni af þrem rásum
sjónvarpsins, er þrýstingurinn á
hámarksfjölda áhorfenda mun
minni, og þvi er samsvarandi
minni ótti við að framleiða fyrir
smekk minni hlutans. Sam-
keppnin milli British Broad-
coasting Corporation (BBC), sem
er rikisstyrkt, og Independent
Television, sem er rekið af einka-
hugkvæmnislega úr þeirri reglu-
gerð hefur hún i för með sér, að
það eru ekki auglýsingar nema
fjórum sinnum á klukkustund.
Dagskráin er ekki rofin jafnoft og
jafnsmekklaust og i Banda-
rikjunum. Báðar sjónvarps-
stöðvar Bretlands sækjast eftir
sem flestum áhorfendum og sam-
keppnin er hörð, en þó senda
báðar stöðvarnar út fyrir minni-
hluta hópa með ákveðin áhuga-
mál. Þess vegna eru svo margar
brezkar dagskrár aldrei sýndar i
Bandarikjunum, s.s. dagskrár
um garðyrkju, skák, fornmuni,
skapandi listir og mun fleiri
greinar iþrótta en sýndar eru
myndir af i Bandarikjunum.
Þegar menn losna við þá
spennu sem stafar af þvi að verða
að ná ákveðnum fjölda áhorfenda
á hverri minútu „góðs
útsendingatima”, þegar starfs-
menn vita, að þeir verða ekki
reknir með skömm, ef áhorf-
endum fækkar eitt árið, verður
árangurinn dagskrá, sem gerð er
vegna þess, að hún er áhugaverð.
Þetta ereinfaldasta ástæðan fyrir
þvi, að brezku sjónvarpsstöðv-
arnar, bæði BBC og IT framleiða
svo margar sjónvarpsmyndir,
sem eru frábærar i samanburði
við bandariska framleiðslu: Ótt-
inn er horfinn.
Robert MacNeil, höfundur þessarar greinar, er
bandariskur sjónvarpsmaður, sem um skeið
starfaði fyrir brezka sjónvarpið BBC, siðar fyrir
Reuters fréttastofuna og NBC sjónvarpsstöðina. í
þessari grein gerir hann m.a. samanburð á
ameriska sjónvarpinu og þvi brezka — og þeirri
fréttamennsku, sem einkennir sjónvarp i þessum
löndum.
Robert MacNeil er til hægri á myndinni.
aðilum, er báðum til góðs. Þegar
þessi samkeppni hófst 1955 biarg-
aði hún BBC frá sjálfbyrgings-
hætti og stofnun eins og BBC
kemur i veg fyrir að peninga-
mennirnir setji alia fjóra fætur
upp i matartrogið samtimis.
Sjónvarpi, sem rekið er i
hagnaðarskyni, er einnig gert
með reglugerð, að halda
auglýsingunum við „eölileg hlé”
á dagskrá og þó að þeir hafi teygt
Skilyrði fyrir útsend-
ingarleyfi að dagskráin
yrði fjölbreytt
Þá er annar heilbrigður ótti hjá
auglýsingasjónvarpi i Bretlandi.
Þegar hætt var við einokun BBC
fengu fyrirtæki með viðskipta-
hagsmuni i huga leyfi til
útsendinga i takmarkaðan tima
með þvi skilyrði, að dagskráin
yrði fjölbreytt. Á sjöunda ára-
tugnum misstu nokkur fyrirtæki i
miklu áliti leyfi sin. Þetta er nær
þvi óhugsandi i Bandarikjunum.
Þó að fyrirtæki þar lýsi yfir ótta
sinum og áhyggjum er venjan sú,
að leyfin eru veitt til frambúðar.
Arásir viðkomandi borgara og
minnihluta hópa hafa færzt i vöxt,
en aðeins örfá leyfi hafa verið
afturkölluð. Þuð var brezkur
framkvæmdamaður, Lord
Tompson, sem fyrstur veitti þvi
eftirtekt, að leyfi til útsendingar
var i raun „leyfi til að prenta sina
eigin seðla”.En þetta er sannast i
Bandarikjunum.
Þetta frelsi skýrir hið mun
meira sköpunargildi brezkra
þátta, en það gerir lika afstaðan
til áhorfenda. Ef þú fyrirlitur
áhorfendurna vegna þess, að þú
stjórnar þeim, ertu ánægður með
að henda öilu i þá og segja þeim
svo, að það sé harla gott: Fiflin
trúa þvi. Pauline Kael, hinn
mælski gagnrýnadi The New
Yorkerorðaði það vel:
„Um leið og listamaðurinn
hættir að lita á sjálfan sig sem
hluta af áhorfendum — þegar
hann fer að trúa þvi, að megin-
máli skipti að skemmta fiflunum
þarna frammi — hættir hann að
vera listamaður. Hann verður
fjárplógsmaður, maður, sem
selur vöru — hæfileika sina,
sjálfan sig.”
Og það er þessi skelfilegi
hlutur, sem hefur gert svo mikið
af bandarisku sjónvarpsefni að
óskynsamlegum úrgangi: fyrir-
litning á áhorfendum; þeirri trú,
sem látin er i ljós á fundum sjón-
varpsmanna og stjórnarmanna,
að áhorfendur séu „fifl”. Vafa-
laust fyrirfinnast slikir menn við
sjónvarpsmyndagerð lika i Bret-
landi, — en ég held, að þeir séu
fáir. Munurinn er ekki aðeins
vegna uppbyggingar kerfanna
tveggja, heldur segir hann og
ýmislegt um löndin tvö.
Sölufólk!
Hringið til okkar
og paritið föst
hverfi til að
selja blaðið í
Alþýðublaðið -
afgreiðsla
sími 14900
Tækni/Vísindi
í þessari viku: Ný aðferð til aldursákvörðunar 3.
1. Einn aðalkosturinn við
Jaldursákvörðun beinaleifa
«með aminó-sýru aðferði
er að hægt er:að segj
um aldur með
nokkurri ná-
kvæmni alltjið c
100.000 áraft-
ur i timann
Aldursákvörðun
með kolefnisprófun
semmesthefur
verið notuð hine
að til nær
einungis
30.000 ár jrg
aftu.r i Qf
timann.
2. En sem fyrr segir hefur
aminó-sýru aðferðin ýmsa
galla. Einn megingallinn er
sá að hitastig geturhaft áhrif
á það hve hratt aminó-sýru
byggingin breytist.
4. Það tókst er leiðangur
undir stjórn doktorsins náði
leifuni af hákarlshrygg upp
af sjávarbotni, sem er eitt
stöðugasta umhverfi sem völ
er á I náttúrunni.
nægilega sterk rök að
kenningu sinni varð dr. Bada
þvi að finna likamsleifar
sem varðveizt hefðu við
nokkuð jafnt hitastig i um
100.000 ár.