Alþýðublaðið - 30.04.1978, Síða 11

Sunnudagur 30. apríl 1978
li
Gylfi Þ. Gíslason í útvarpsumræðunum:
Ný stef na —
nýtt hugarfar
Senn lýkur siðasta þingi þessa
kjörtimabils. Timamót eru
framundan i kjölfar kosningar
nýs Alþingis. Þess vegna er
eðlilegt að skyggnast nú bæði
aftur á bak og fram á við.
Auðvitað er aðalatriðið að horfa
til framtiðarinnar. Björt
framtið islenzkrar þjóðar á að
vera mark okkar allra. En heil-
brigð framtiðarstefna verður
ekki mörkuð nema lært sé af
reynslu fortiðar. Þess vegna
mun ég fyrst fara nokkrum
orðum um þróun mála á Islandi
á undanförnum árum.
Efnahagsmál
úr böndum
Þvi miður verður ekki annað
sagt, en að stjórn islenzkra
efnahagsmála hafi farið mjög
úr böndum á þessum áratug.
Svo alvarleg hafa lausatökin á
sviði efnahagsmála orðið, að
sjálfu þjóðlifinu hefur stafað og
stafar hætt af. Mistökin hafa
fyrst og fremst verið fólgin i þvi,
að á þessum áratug hefur ár-
legur vöxtur verðbólgu verið
um þrisvar sinnum meiri en
hann var á siðasta áratug. Eitt
árið varð hann svo gifurlegur,
að um Evrópumet var að ræða.
Þetta hefur valdið margvislegu
tjóni. Lifskjör almennings hafa
orðið lakari en þurft hefði að
vera. Ranglæti i skiptingu tekna
og eigna hefur aukizt. Atvinnu-
rekstur hefur átt i erfiðleikum,
þótt sem betur fer hafi tekizt að
komast hjá atvinnuleysi. Hag-
nýting auðlinda þjóðarinnar
hefur orðið óhagkvæmari en
ella. Mat á verðmætum hefur
brenglast. 1 kjölfar ails þessa
hefur siðgæðisvitund þjóðar-
innar hrakað. Þeirrar stað-
reyndar er of sjaldan getið Hún
er þó ef til vill alvarlegasti
fylgifiskur óðaverðbólgu, þegar
til lengdar lætur.
Þá hafa átt sér stað stórkost-
leg mistök i fjárfestingu.
Sumpart standa þau i sambandi
við verðbólguna, sumpart hafa
þau ýtt undir hana, en fyrst og
fremst bera þau vott um rangar
ákvarðanir, aðallega af hálfu
stjórnvalda, en einnig af hálfu
forráðamanna fyrirtækja.
Á siðasta ári hafði fjárfesting
aukizt um 80% frá árinu 1970,
samtimis þvi sem þjóðartekjur
jukust um 44%. A sviði orku-
mála verður þjóðin nú og á
næstú árum aðstanda straum af
arðlausri fjárfestingu, serr\
nemur á annan tug milíjarða.
Sérfræðingar, sem starfað hafa
á vegum Rannsóknaráðs rikis-
ins, telja, að afkástageta fiski-
skipaflotans sé orðrn rúmlega
tvöfalt meiri en ná^ðsynlegt
geti talizt. Haldið hefur verið
áfram að stórauka fjárfesfíngtfl
landbúnaði, þótt augljóst hafi
átt að vera, að viðbótarfjár-
festing gat engum arði skilað.
Sauðfé i landinu er 50% fleira en
þarf til að fullnægja innanlands-
þörf fyrir afurðir þess.
Þá hefur fjármálastefna opin-
berra aðila verð mjög ógætileg.
Rikisútgjöld og útgjöld sveitar-
félaga hafa vaxið úr hófi fram.
Þess vegna hefur rikissjóður
safnað meiri óreiðuskuldum i
Seðlabankanum en dæmi eru
um áður. Verðbólgan, stjórn-
leysið á fjárfestingunni og fjár-
málastefna opinberra aðila
hefur siðan leitt til stórhættu-
legrar skuldasöfnunar erlendis,
sem nemur nú upp undir 600.000
krónum á hvert mannsbarn i
landinu.
Enn er samt ónefnt það mál,
sem við hlið verðbólgunnar er
að minu viti alvarlegasta
vandamál Islendinga, þótt of
sjaldan sé um það rætt af hrein-
skilni. Það er sú staðreynd, að
þrátt fyrir 200 milna fiskveiði-
lögsögu ofveiðum við mikilvæga
fiskstofna við ísland. Ef þvi
verður haldið áfram, eiga kom-
andi kynslóðir ef til vill eftir að
dæma það alvarlegustu mistök
þessara ára. Svipað á raunar
við um landið, þótt þar séu ekki
jafnmikil verðmæti i húfi. Um
ótviræða ofbeit á landið er að
ræða.
Verðbólgu-
hugsunarhátturinn
Allar þessar staðreyndir bera
þvi miður vott um slæma ráðs-
mennsku á þjóðarbúinu á
undanförnum árum. Lifskjörin
hafa orðið lakari en ella. En
skert lifskjör má bæta. Þess
vegna er efnahagshliðin á
vanda okkar kannski ekki hið
alvarlegasta i þróun mála á
undanförnum árum. Mér virðist
margt benda til þess, að i kjöl-
far verðbólguhugsunarháttar sé
þjóðin að biða tjón á sálu sinni.
Ef sá ótti minn er á rökum
reistur, er þar um að ræða tjón,
sem erfiðara er að bæta. En
þeim mun nauðsynlegra er, að
við þeim vanda verði brugðizt.
En nú skulum við horfa til
framtiðarinnar. Hvers er þörf
til þess að ráða fram úr þeim
efnahagsvanda, sem allir viður-
kenna, að við er að etja?
Hvernig á að bægja frá dyrum
þjóðarinnar þeim háska, sem
heilbrigt þjóðlif i landinu stend-
ur andspænis?
Ný stefna
— nýtt hugarfar
I þessu sambandi tel ég
nauðsynlegt að vekja sérstaka
athygli á, að ekki aðeins er
nauðsynlegt, að tekin verði upp
algerlega ný stefna i efnahags-
málum, heldur að i þjóðlifinu
sem heild, skapist nýtt hugar-
far, ný afstaða atvinnurekenda
til launþega og launþega til
atvinnurekenda, ný afstaða
rikisvaldsins til skattgreiðenda
og skattgreiðenda til þess, ný
afstaða stjórnmálaflokka hvers
til annars og til mikilvægustu
samtaka þjóðfélagsins, svo sem
samtaka launþega, samvinnu-
félaga og vinnuveitenda. Siðast
en ekki sizt ber að nefna
nauðsyn þess, að við öll, sem
einstaklingar, breytum afstöðu
okkar hvert til annars, aukum
skilning okkar á skoðunum and-
stæðings, virðum rétt hvers
annnars og vinnum sameigin-
lega gegn hvers konar órétti,
sýnum umburðarlyndi, en
stöndum fast saman um
kröfuna um réttsýni og heiðar-
leika. Þetta eru forsendur þess,
að okkur takist að sigrast á
þeim vanda, sem nú er við að
etja.
Grundvöllur
nýrrar stefnu
Ég skal nefna nokkrar raun-
hæfar ráðstafanir, sem ég tel
eiga að vera grundvöllur nýrrar
stefnu.
I fyrsta lagi verður að koma
verðbólgunni niður i viðráðan-
legt horf. I þvi skyni verður að
hagnýta verðjöfnunarsjóði til
þess að jafna tekjusveiflur i
Utflutningsatvinnuvegum.
Launþegasamtök, vinnuveit-
endur og rikisvald verða að
koma sér saman um stefnu i
launamálum, sem sé innan
ákveðinna þjóðhagsmarka og
taki fyrst og fremst mið af hags-
munum láglaunafólks, en of-
bjóði ekki gjaldgetu vel rekinna
fyrirtækja. 1 þvi sambandi ætti
að hverfa frá hinu sjálfvirka
visitölukerfi, sem nú gildir, en
koma á skipan, er hefði hliðsjón
af breytingum á þjóðartekjum,
sem mældar yrðu með eins-
konar þjóðhagsvisitölu. öll fjár-
festing verður að fara fram
samkvæmt áætlun, miðast við
innlendan sparnað, og vera á
hverjum tima innan þeirra
marka, sem efnahagsjafnvægi
og framleiðslugeta þjóðar-
búsins setur. Stefnan i fjár-
málum og peningamálum
verður að stuðla að jafnvægi i
þjóðarbúskapnum.
I öðru lagi verður rikisvaldið
að hafa forystu um heildarátak
til aukningar á framleiðni og
arðsemi i islenzku atvinnulifi,
bæði i framleiðslu og dreif-
ingu m.a. með þvi að auka
heilbrigða samkeppni.
I þriðja lagi verður að taka
upp markvissa stjórnun á sókn i
þá fiskstofna, sem hafa verið of-
veiddir. Eina skynsamlega
leiðin til þess að tryggja hæfi-
lega hagnýtingu þessarar mikil-
vægustu auðlindar íslendinga er
að gera veiðar háðar leyfum,
sem greitt yrði fyrir, en nota
siðan tekjurnar til þess að auka
hagkvæmni sjávarútvegsins
sem heildar. Slik ráðstöfun
hefur verið furðu litið rædd, en
þó hafa ýmsir helztu sér-
fræðingar á sviði sjávarútvegs-
mála lýst fylgi sinu við hana.
I fjórða lagi verður að byggja
framkvæmdir á sviði orkumála
i miklu rikara mæli á arðsemis-
sjónarmiðum en átt hefur sér
stað.
' I fimmta lagi verður að móta
nýja stefnu i landbúnaðar-
málum, þannig að smám saman
yrði að þvi stefnt, að landbún-
aðurinn framleiði fyrir innan-
landsmarkað, en komist hjá
útflutningi I stórum stil, enda
verður ekki stundaður blóm-
legur landbúnaður á Islajadi
með öðru móti.
I sjötta lagi er þörf nýs skatt-
kerfis, staðgreiðslukerfis og
breytingu söluskatts i virðis-
aukaskatt, jafnframt þvi sem
tekjuskatturinn hætti að vera
fyrst og fremst skattur á launa-
fólk, en atvinnurekstur beri
réttláta skattbyrði.
I sjöunda lagi er endurskipu-
lagning á almannatrygginga-
kerfinu og heilsugæzlunni orðin
Framhald á 4. siðu
Benedikt Gröndal í útvarpsumræðunum:
Heilsteypt og ábyrg
stefna í efnahagsmálum
Alþýðuflokkurinn hefur um
skeið haldið uppi harðri gagn-
rýni á islenskt þjóðfélag, eins
og það er orðið. Flokkurinn hef-
ur ráðist á spillingu i valdastétt-
um, lokað flokkskerfi, sérrétt-
indi og hvers konar misrétti.
Hann hefur gagnrýnt hugarfar
gróðahyggju, skattsvika og
eigingirni, sem farið hefur si-
váxandi.
Ein meginorsök þessarar
óheillaþróunar er verðbólgan,
sem nú er lang hættulegasta
vandamál, sem þjóðin hefur við
að glima. Rikisstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og Framsóknar-
flokksins hefur sýnt undanfarin
fjögur ár, að hún ræður ekki við
þann vanda, en nú verður ekki
lengur flotið á haidlitlum bráða-
birgðaráðstöfunum. Alþingis-
kosningarnar hljóta að snúast
um þetta umfram allt annað.
Alþýðuflokkurinn hefur fyrir
nokkru birt tillögur sinar um
aðgerðir i verðbólgumálum
næsta kjörtimabil. Tillögurnar
eru dregnar saman i stutt mál i
10 þáttum.
I fyrsta þætti er fjallað um
heildarumsvif þjóðfélagsins og
fjárfestinguna. Það verður að
stöðva óarðbæra verðbólgufjár-
festingu og setja sterka heildar-
stjórn yfir lánasjóðakerfið. Allir
atvinnuvegir verða að sitja við
sama borð, en þar er aðstaða
iðnaðarins nú verst.
1 öðrum þætti efnahagsstefnu
Alþýðuflokksins er lagt til, að
komið verði á stéttafriði með
þvi að gera kjarasáttmála milli
launþegasamtaka og rikisvalds
til að tryggja raunhæfa kaup-
máttaraukningu, iaunajöfnuð
og atvinnulýðræði. A þessu sviði
hefur rikisstjórnin gérstaklega
brugðist með þvi að’hella oliu i
eld átaka i stað þess að slökkva
hann.
1 þriðja þætti er fjallað um
verðjöfnunarsjóði sjávarút-
vegsins. Hlutverk þeirra er aö
leggja til hliðar i feitu árunum
til hinna mögru, en rikisstjórnin
gerir þveröfugt. Hún greiðir úr
sjóðunum i góöæri, svo að eng-
inn forðfer til.
I fjó^% þætti er fjallað um
fjárhags- og framleiðslumál
landbúnaðarins, sem allir viður
kenna nú, og eru erfið, en þar
verður að koma til meginbreyt-
ing, bæði fyrir þjóðarheildina og
bændur sjálfa.
I fimmta þætti er sagt, að
lánakjör veröi að taka mið af
verðbólgustigi til að hirjdra auð-
söfnun stórskuldara, sem við
þekkjum alltof vel, án þess aö
'þyngjú heilbrigðum rekstri og
húsbyggjndum.
I sjötta þætti efnahagsstefnu
Alþýðuflokksins er fjallað um
skattamál. Tekjuskattur má
ekki vera launþegaskattur og
það verður að skattleggja verð-
bólgugróða. Fyrirtæki verða að
bera eðlilegar byrðar. Hastta
veijSjir að færa einkaneyslu á
reikning fyrirtækja og stórauka
verður baráttu gegn skattsvik-
um. Jafnvel Seðlabankinn ávit-
ar nú rikisstjórnina fyrir að
kynda undir veröbólgu með
óstjórn á fjármálum rikisins.
I sjöunda þætti er sagt, að
endurskcfea beri frá grunni al-
mannatrygggsiga- og sjúkra-
tryggingakerfið, sem er að
stofni 30-50 ára gamalt. Trygg-
ingakerfið, þetta gamla bar-
áttumál jafnðarmanna, verðiS''
að gegna upphaflegum tilgangi
sinum við nýjar aðstæður. Að
auki þurfum við lifeyrissjóð
allra landsmanna með verð-
tryggðum lifeyri.
1 áttunda þætti er f jallað ©n
húsnæðismálin, sem hafa mikil
áhrif á lausn verðbólguvandans.
Það þarf betri lánskjör, meiri
lán til eldri ibúða, og þriöjungur
nýrra ibúða á a@vera félagslegt
átak.
I niunda þætti eru hemlar á
erlendar lántökur, sem aðeins
mega vera fyrir erlendum
.. ■sO— .................
kostnaði arðssrmra fram-
kvæmda, en ekki til eyðslu, eins
og verið hefur.
1 tiunda og siðasta þættiefna-
hagsstefnu Alþýðuflokksins er
sagt, að strax og þjóðin hafi náð
valdi á verðbólgunni, eigi að
taka upp nýja og verðmeiri
mynt til að endurnýja virðingu
fyrir gjaldmiðlinum. auka ráð-
deild og sparnað. Seðlabankinn
er búinn að teikna nýju myntina
og segir, að við getum fengið
hana 1980.
Þegar þessir tiu þættir i
stefnu Alþýðuflokksins i verð-
bólgumálum koma saman,
mynda þeir heilsteypta og
ábyrga efnahagsstefnu.
Rikisstjórnin ræður ekki við
verðbólguna. Þess vegna er
heilbrigð skynsemi, að það
verður að skipta um rikisstjórn.
Okkur langar öll til að hefja
nýtt efnahagslif, þvo af okkur
verðbólguna og allan þann sora,
sem henni fylgir. Okkur langar
til að snúa við blaði og taka upp
nýja, sterka mynt, sem við get-
um borið virðingu fyrir, en
hlæjum ekki að eins_ og litlu
krónunni, sem flýtur á vatni.
En við fáum ekki nýja mynt,
nema fylgt verði sem næst
stefnu eins og Alþýðuflokkurinn
leggtö nú til. Þaö þýðir, að við
fáum ekki nýja mynt 1980, nema
kjósendur felli rlhisstjórnina i
kosningunum i vor.