Vísir - 22.10.1970, Blaðsíða 7

Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntir:

Frá frelsi til valdstjórnar
Bókmenntafélags-
fns. Ritstjóri Þorsteinn Gylfa
són.
Mtíert Einstein: Aí'stæðiskenn-
ingin. íslenzk þýðing eftir
ÍTO^stem HaHdórsson með
ftmgangi eftir Magnús Magn-
úSsotk'JM Ws.
Sifanuird Kreud: Bm sátgrein-
mga. fafenzk þýðing eftir
Maiu Sígurðardóttur með ktn
gi jete- Stmon ióh. Ágústs
ítts.
Jtííifn. Weimeth Gaibraitít: fðn-
ríkt okltar daga. íslenzk þýð-
ing eför Cúiðmund Magnús-
son, nteð forspjalli eftir J6-
hannesSíýonfal. W6 bls.
Jóhn Steart MTifc Freisið. fa-
lenzk’þýðátg effir Jón Hnefil
Áðalsteínsson <tg Þorstem
Gýlfásón sem Hka ritar for-
spjaH 220 Bte.
CharresBercy Snotv: 'öSHstjóm
og vísindi. ístenzk þýðing
eftir Batdur Símonarson með
fo rspjídE 'eftir Jðnas H. Har-
afdz. ÍR) Bfe.
Bp ísienzka bókmemttaféiag,
keykjavScKfitO.
■Oófcawat lí f&ffcik eins og hin
^ nýjti „laerdömsrit“ Bók-
■mejmJafel&geins er auðsæilega
ýmsum vtettda bundið. Bn af
undírfceki.t*n þeim sem hinn
nýi 'bókaiffoikkur hefur fengið að
undartttnmi, eftirtekit og áhuga
almennings sem-hann hefiur vak-
ið, verður Kka ljóst að ýmis-
konar nýmæli f bófeaúlbgáff u eiga
hér Mjómgrunn visan — ef
myndatilega er aff stað farið. Hið
aldna tókmenntatfélag gerir með
þessari nýjung yngri, auðugri,
fyrirferðameiri, og mitolu hug-
deigari útgáfufyrirtæ'kjum
skömm til sem þau flá einung-
is hr.undið af sér með einhverj
um sambæri'fagum nýjungum lí
sínu startfi. Það er að segja: ef
vel tiefest tffl. HláttCtst mun að
sönnu að nýmælum í bókagerð,
eða hverju etfhs öðru, sé fagnað
með Íþví sem næst samhljóða
leiðaragreinum í flestum eða öll
um dagblöðunum, og þeim opin
bera bumbuslætti er sjálfsagt að
einhvserju leyti að þakka sú eflfcir
fcetot sem bækumar hafa vafeið
í upphafi. En það er reynsila
iliesanda á næstu vifeum og mán-
uðum aif bókunum sjálfum sem
s!toer úr um framtíð flo'kfesins,
hvort tekizt hafi að veljla til
hans efni sem svari nógu »1-
mennutn þörfum eða áhugamál-
um lesenda, að sníða böfcunum
stafek og leggja á þær verð sem
höföi til almennra lesenda og
kaupenda bóka. Því að lærdóms
rit Bökmenntafélagsins snúa sér
efcfei að neinum einum tiltékn-
um hóp kaupenda, enda væri
sl'fk „sérhæfð" bókaút-
gáf* vart framavænleg á okfear
fáníenna bókamarkaði. Hið ís-
lenzfea bókmenntafélag fylgir
með þessari nýjung fram upp
runalegri, alþýðlegri mermia-
stefnu sinni, bæfcurnar eiga aö
höfða tiil ahnennings, fróðleifes
•fúsra lesenda eins og þe>r ger-
ast á nýnri öld. Eru þeiv lesend
ur nógu margir tii að sii vk bófea
últgáifa, önnur bókagerð i sam
bæriiegum snióum, eigi framttfö
fyrÍT sér?
jþað er samt vafalaust á ein-
hverjum missfeílmogi byggt
sem biöðin höfðu meó mikiMi
velþóknun eftir 'forseta Bók-
menntafélagsins viö útkomu
hinna nýju boka: að þær ættu
hvorki meira né minna en íeggia
„grundvöíl altear þekfeingar" á
íslenzku máili. Meira að segja er
það harla vafasamt að mikia fyr
ir lesendium fyrirfram þau beinu
not sem þeir kunni að haffa af
lestri þessara bóka, þó auðvitað
miðii þær lesendum margvfaleg
um meir og minna nytsamlegum
fróðteik. En fyrst og fremst
leggur grandgæfilegur lestur
þeirra grundvöll frekari umhugs
unar og umræðu um hin mikils
verðustu efni, menntagildi
þeirra er óbvírætt hvað sem
hreinu og beinu notagiidi líður.
Tvímælalaust er þetta um rit Stu
art MíMs Freuds og Einsteins
sem öll mega heita klassísk lær
G. P. Snow
John Stuart MiH
dómsrit nú á dögum. Rit Ein
steins og Freuds eru bæði al-
þýðlegar, tiltölulega aögengileg
ar útleggingar sjálifra þeirra á
feenningum sem ásamt pólitísk-
um og hagfræðilegum kenning-
um Karls Marx hafa haft mest
áhrif á heimsmynd og heims-
fræði nútimamanna enda munu
bæði á sínurn tíma hafa orðiö
sannkölluð tízkurit. Það er
undravert, og sýnir um leið i
skýru ljósi einangrun Jsiands frá
umheiminum aö ekki skuli auka
tekið orð hafa verið þýtt á ís-
lenzku efti-r Sigmund Freud fyiT
en þetta kver. En þarfleg er
ábending Simonar Jóh. Ágústs-
sonar í inngangi hans að fyrir-
’iestrunum, að jaffrran sé „betra
að lesa rit mikils 'huigsuðar sjálfs
en jafnvel beztu iframsetningu
annarra á kenningu hans“. T4eð
þýðingum þessum kemur Bók-
menntafólagið á framfæri grund
vaMarritum sem í senn hafa mtffc
ið fróðleiksgi'ldi fyrir lesendur
og eru alilra böka lfklegastar td
að auka frekari áhuga á efninu.
Að minnsta kosti bók Freuds
er svo læsileg og aögengi'leg sem
veröa má, — en hitt verður
undivritaður lesandi að játa að
efni eins og eðlisfræði og stærð
fræði hrincfa honum frásórmeð
lítt viðráðanlegu affli. Er nöfck
uð betra ráð til að sigrast á
tregðu sli'kra lesenda, sem því
•niður eru ffleiri, en leiöa þá
beint að brunninum sjálfum,
gera þeim aðgemgilegan sjálffan
höfuðsmið nútíma-heimsmyndar
vísindanna sem Albert Einstein
óumdeilt er?
Tj'nn meir en þessar bæfcur þyk
ir mér þó ver-t um rit John
Sfcuart Milis um frelsið. Bökin
er elzt í flokknum, 111 ára göm
J. K. Galbraith
«1 i ár, en fyrir minn smekk er
það þó hún sem höföar beinast
og afdráttariausast til lesanda
nú á dögum: hún varðveitir
forða hugmynda um lýðfreilsi og
einstafclin gs rétt sem enn er í
ftrilu gildi og brátt ber á góma
hvar sem rætt er um sögu og
samfélag. 19da öldin lagði grund
vöM að lýðræðis- og marmrétt-
indahugmyndum nútímans og
Stuart Miilil orðar í þessu riti
með fclassískum hætti nofckur
ævarandi vandamál lýðræðislegr
ar stjórnskipunar sem jafnan
verða tímabær til umræðu eins
og bráfct sést af þvtf að söguileg
dæmi Mills, þó þau virðist úr-
elt, reynast koma fullvel heim
og saman við önnur félagsileg
fyrirbæri og stofnanir nú á dög
um Frelsið fjal'lar um siðfræöi
fremur en stjómfræði, eins og
Þorsteinn Gylfason bendir á í
forspjalli sínu fyrir bókinni og
nytjastefnan brezka frá öldinni
sem leið mótar í miklu rikari
mæli en menn munu gera sér
grein fyrir siðferðisvið'horf og
verðmætamat okkar tima. Þann
ig hefur Frelsið bæði sögulegt
og samtfmalegt giildi, hún er
hftimild um upp'haf og mótun
álitamála sem hún oröfærir enn
í dag með fuUkomlega timabær-
um hætti. Og mikils er um það
vert fyrir lesandann að bókin
birtir ekki útdrátt eða ágrip
kenninga höfundarins, ra-nn
sótona sem þeim liggi til grund
vallar heldur rannsöknina sjálfa
i umræðu efnisins.
Cama kynni að mega segja
^ um nútimaritin í fiókkn-
um þar sem saman fer umræðu
hagfraaöilegra, stjómfræðilegra
og siðfræðilegra efnh — en ef
Sigmund Freud
’ tiil vii'l mætti öska þess aö engii
saxnesk viðmiðun veröi ekki
jafn einráð um slíkt efnisval af
þessu tagi til flokksins eftirleiö-
is og n úi fyrstu. 1 inngangi sin
að bókunum leggja þeir
Jóhannes Nordal og Jónas Hlar
aiz líka áherzlu á það erindi
sem þessar bækur eigi að rækja
hér á landi, hvemig þær beri
í mái ýmiskonar vanda, áiita-
efni sem einnig við eigum við
'að etja. Rit Galbraiths um Iðn-
ríki okkar daga er að sönnu
ekki nema alþýðlegt ágrip af
viðurhlutamikilli hagfræðikenn-
ingu hans sem margt hefur ver
i8 rætt um á sernni árum. í þess
um útvarpslestrum er kenning
in leidd fyrir sjónir með áhuga
veróum og ögrandi hætti sem
gerir lestur þeirria beinlínis
spennandi og kemur iesandan-
um óneitanlega ósjálfrátt til að
efast um „raunverulegt gildi
margs þess sem borið er dag
lega á borð í opinberum • um-
ræðum um stjórnmál og efna-
hagsmál á íslandi", eins og Jó-
h'annes Nordal kemst að orði
í innganginum. Meira spursmál
kann að vera hvort bók C. P.
Snows ræki raunverulega sitt
erindi við iesendur, svo rótgró
in sem hún er í brezkum stjórn
arháttum, þó hún sé að sínu
leyti kannski mestur skemmti-
lestur í flokknum vegna mann
lýsinga sinna og sögunnlar sem
hún segir. En sá vandi tveggja
„menningarheima" sem Snow
orðfærði fyrir nokkrum árum
með þeim hætti að hann varð
um sinn eitt helzta tíKkuefni
menntaðra samræðna og heldur
áfrhm að ræða i þessari bók, er
vissulega einnig okkar vandi og
okkar samfélags.
'C’kki verður skilizt svo vrð
þetta efni aö fara ekki
nokkrum oröutn um útgerð ag
-x
Albert Einstöm
útlit bókaflokksins. Þá er það
fyrsta að hverri bók fylgir i
inngángsskyni ritgerð um höf-
undinn og verk hans og hafa
hinir mætustu höfundar valizt
til þeirra verka enda eru þetta
allt góðar og áhugaverðar grein
ir hver með sínu mðti allt frá
velformaðri og gagnfróðlegri
esseyju Símonar Jóh. Ágústs-
sonar um Freud til hins dynt-
ótta forspjalls Þorsteins Gylfa-
sonar fyrir Stuart Mill. Nafn-
ið „lærdómsrit“ setur bóka-
flofcknum hátt mark, ekki ein-
astá um efnisval heldur allan
frágang ritanna, og verður ekki
annað sagt en vel hafi tefeizt í
þessum bókum um inngang og
skýringar. Fyrirfram var boðað
að mjög yrtíi vhndað til þýðing
ar ritanna og gerir ritstjóri
flokksins í sérstökum eftirmál-
um grein fyrir afflri þeirri at-
orku og mannafla sem til þeirra
verka hafi verið kostað. Fer ár-
angur eftir erfiði? Allt á litiö
virðast þýðingarnar allar að
minnsta kosti frambærilegar,
læsilegar eftir hætti, en allmik-
iö rauii þó vanta á þann glæsi-
brag máls og stiíls á ritum Cal-
braiths og Snows sem strangt
tekið kann að vera nauösynleg-
ur efni þeirra svo það nýtíst til
hlítar. Betur hefur tekizt til um
hin eldri rítin, og þýðing Jóns
Hnefils Aðalsteinssonar og Þor-
steins Gylfasonar á Frelsinu virð
ist mér afbr'agösvel gerð. Það á
vel við því að ein bóka í flokkn-
um kemur hún iítiHega við sögu
íslenzkra mennta, eða mennta-
leysis eins og Þorsfceinn va'kur
að f formálanum.
Að ytra útliti eru þessar bæk
ur prýðilega snotrar, brotið
Wandhægt um lítil rit, pappír
góöur, kápa fjarska vönduð. En
þvf miður er prentun stórlega
ábótavant á þeim öllum, svo
mjög að lestur þeirra verður
með köfHum hálfgi'idings augraa-
raun. Skeður skaöi verður ekki
aftur tekinn, en úr þessu verður
að bæta svo fulltryggt sé áður
en fhamhald veröur á flokknum.