Vísir - 27.03.1972, Blaðsíða 17

Vísir. Mánudagur 27. marz 1972.
17
Edgar Smith 1957 á leið i fangelsi
eftir að hafa verið dæmdur sekur
um morð á ungri konu.
1971. Hvernig er að sitja i
dauðaklefa? Það er sannarlega
annarleg tilvera.
Fyrst reynir maður að koma
sér niður á eitthvert kerfi til að fá
timann til að liða. Ef maður
bíður, biður og biður eftir til-
breytingunni, þá verður vistin
óbærileg. Hver dagur svo ógn
langur, hver vika óbærileg hin-
drun að yfirstiga — að maður ekki
tali um mánuði eöa ár.
Maður einbeitir sér að þvi að
hlakka ekki til annars en næstu
máltiðar. Morgunverður, nón-
verður, kvöldverður — og þá fer
að syttast i næsta Dick Cavett i
sjónvarpinu. Siöan tekur ein bók-
in við af annarri, það er stór-
viðburður þegar maður byrjar á
nýrri bók, og maður biður fullur
eftirvæntingar eftir nýju dag-
Buckley og Smith i sjónvarpsþætti þess fyrrnefnda.
Þegar Edgar Smith
yfirgaf dauöadeild fang-
elsisins í New Jersey þann
6. desember s.l. frjáls
maður, uröu margir að-
dáenda hans fyrir von-
brigðum.
Smith hafði gist í biðsal
dauðans í tæp fimmtán ár.
Hvað eftir annað hafði
verið reynt að fá mál hans
tekið upp, og Smith hélt
fast fram sakleysi sínu öll
árin fimmtán.
Loks tókst að fá mál hans
tekið fyrir að núju, og
stuðningsmenn hans, að-
dáendur og lesendur bókar
hans, biðu spennt eftir að
heyra kviðdóminn segja:
„Við álitum sakborninginn
Edgar Smith ekki sekan".
En þessi setning var ekki
sögð. Einfaldlega vegna
þess að Smith breytti fram-
burði sínum fyrir réttinum
og kvaðst vera sekur um
morð á konunni Viktoríu
Sielinsky, sem hann sagðist
hafa drepið nóttina 4. marz
árið 1957.
Þótt Edgar Smith segist nú
vera sekur, þá eru flestir þeir
sem kynnt hafa sér mál hans, á
þeirri skoðun, að Smith sé
saklaus, hafi aðeins breytt fram-
burði sinum til þess að öðlast
frelsi. Að gerð hafi verið eins
konar verzlun með framburðinn:
Ef þú segist vera sekur og stað-
festir þar með réttmæti dauða-
dómsins, þá skulum við lita svo á,
að 15 ár i dauðaklefanum hafi
dugað sem refsing og við sleppum
þér. Ef þú segist enn vera saklaus
— að við höfum dæmt þig til
dauða saklausan — þá getur vel
verið að þú verðir að dúsa áfram
eða lendir i stólnum á endanum!
Aðrir skýra málið á eftir-
farandi hátt: Hafi hann raun-
verulega verið sekur, þá er
skiljanlegt að hann hafi farið út i
slika verzlun. Hafi hann hins
vegar verið saklaus, þá er jafn-
vel enn frekar hægt að skilja að
hann hafi viljað verzla við yfir-
völdin. Hann hefur þá setið i 15 ár
saklaus i fangaklefa og þvi ólik-
legt að hann hafi sérstaka tiltrú á
yfirvöldunum, réttarkerfinu, sem
•svo illa fór með hann upphaflega.
Hvi ekki að verzla?
EDGAR Smith sat inni i 14 ár og
9 mánuði. Hann hefur lýst þvi
timabili frekar sem hörðum skóla
sjálfsmenntunar og sjálfs-
könnunar, en sem harðri fanga-
vist.
Og likast til sæti hann enn inni,
ef hánn hefði ekki tekið upp á þvi
að skrifa blaðamanninum Willi-
am F. Buckley bréf, skiptast á
bréfum við hann — unz Buckley
fór að skrifa greinaflokka um mál
Smiths i blað sitt, „National
Review” og gerðist um leið ein-
dreginn stuðningsmaður Edgars
Smith og ötull baráttumaður þess
að málið yrði tekið upp.
Smith var settur inn og dæmdur
til lífláts árið 1957. Þegar það var,
var hann aðeins 23 ára að aldri,
óskólagenginn, nýlega kvæntur
og faðir nýlega fædds stúlku-
barns.
Hann segir að hann muni litið
eftir sjálfum sér i fangelsinu, fyrr
en kom fram til ársins 1962. Þá
gerðist það sem hann Mla tið ótt-
aðist og bjóst jafnframt við.
Konan hans gafst upp á að biða
hans, hún skildi við hann, giftist
aftur og flutti til Coloradofylkis.
Upp úr þvi sálarstriði, sem
skilnaðurinn olli, spratt nýr
Edgar Smith. Hann gerði sér
grein fyrirþvi, að hann trúði statt
og stöðugt á að honum yrði einn
góðan veðurdag sleppt lausum,
og að hann yrði að búa sig undir
þann dag af kostgæfni.
Hann sneri sér að námi.
„Eins og aðrir menn, sem gista
dauðaklefa fangelsa, þá komst ég
að þvi, að lestur er langbezta
ráðið til að drepa timann. Ég
hafði ekki lesið mikið um ævina.
Aðeins fáeinar skáldsögur og svo
iþróttasiðurnar i dagblaðinu. Nú
las ég allt sem ég komst yfir. Ég
las skáldsögur, fræðibækur,
timarit og a.m.k. 10 dagblöð dag-
lega. Ég lagði mig allan fram i
sjálfsmenntuninni, og innan
skamms dreif ég mig i að taka
gagnfræðapróf bréflega. Eftir
það stundaði ég menntaskólanám
bréflega, eða þangað til ég taldi
mig færan um að skrifa þá bók
sem mig hafði langað til að skrifa
allt frá þvi ég var settur inn”.
OG Edgar skrifaði metsölubók.
Hann sat dag eftir dag, mánuð
eftir mánuð með penna i hönd og
skrifaði. „Þvi miður er bannað að
hafa ritvélar þarna i biðsal dauð-
ans, og ég varð að handskrifa
bókina, „Brief Against Death”.
Og William Buckley var mér
mikil hjálparhella við samningu
bókarinnar og val á lesefni. An
hans væri ég enn hálfmenntaður
asni án nokkurs skilnings á um-
hverfinu og sjálfum mér.
Ég handskrifaði sjálfur hvert
einasta orð af þeim 130.000 orðum
sem mynda bókina mina, og það
var ekkert smáræðis verk. En
loksins, þann 3. september 1968
var hún gefin út. Tveim mán-
uðum siðar var ákveðið að taka
mál mitt upp aftur — og sá nýi
málarekstur leiddi til þess að ég
var látinn laus 6. desember
Smith fór á 15 árum 19 sinnum fram á að mál hans yrði tekið upp á ný.
Loks I júnf s.I., er hann breytti framburði sinum og kvaðst vera sekur,
var málið tekið fyrir og honum sleppt I desember s.l.
Umsjón
Gunnar Gunnarsson
blaði. Lestur, lestur, lestur.
Fangar, sem biða i dauðadeildum
eru yfirleitt ekki miklir lestrar-
hestar þegar þeir koma inn. En
þeir læra fljótt að meta gildi las-
málsins, og verða þá alætur á
efni. Ég gerði mér lika mjög fljótt
grein fyrir þvi hve litið ég vissi,
hvilikt tak ég yrði að taka sjálfum
mér til að fá einhverja smáræðis
hugmynd um veröldina um-
hverfis mig, og þó ekki sizt,
sjálfan mig.
OG dauðafangar tala mikið
saman. Allan sólarhringinn eru
samræður i gangi. Rökræður.
Vangaveltur. Það er aldrei þögn,
þvi að okkur leyfist að tala
saman, og við heyrum jafnan
hver til annars. Við getum lika
talað hver við annan i sima —
þannig að verðirnir heyri ekki.
Einu sinni lá ég i þessum innan-
hússsima i næstum hálfan
mánuð. Við vorum að skipuleggja
flótta, sem ég er viss um, að hefði
heppnazt. Og þó ekki — vegna
þess að ég held að i alvöru hefði
mér aldrei komið til hugar að
leggja i flótta. Einfaldlega vegna
þess að ég eins og aðrir dauða-
dæmdir fangar, trúi þvi af ein-
lægni að okkur verði á endanum
sleppt út.”
Og Edgar Smith gekk á endan-
um út frjáls maður.
Vinur hans, William Buckley,
blaðamaður og sjónvarpsmaður,
beið hans utan múranna með
limósinu sina i gangi. Þeir óku
rakleitt inn i miðborg New York,
þar sem Edgar Smith var látinn
búa i dýrindis hótelibúð. 1 bilnum
á leiðinni drukku þeir félagar
margar flöskur af kampavini,
borðuðu steikur og hlógu eins og
börn.
Er dauðafanginn fyrrverandi
■ hafði teygt úr sér i svitunni finu,
■ drukkið meira kampavin og leyft
ljósmyndurum blaða að „skjóta”
á sig, fór hann með Buckley til
sjónvarpshúss eins, og kom fram
i þætti hans „Firing Line”. Fyrst
var sjónvarpað samræðum
Buckleys og Smith. Siðan var fá-
einum fréttamönnum leyft að
spyrja Smith.
„Ég flýtti mér i rúmið þegar ég
kom aftur á hótelið. Ég hafði þá
ekkert sofið i næstum sólarhring,
og var örþreyttur. En ég gat ekki
sofnað. 1 tvær stundir velti ég mér
i rúminu, og gat með engu móti
fest blund. Þá loks áttaði ég mig
á, hvers vegna ég sofnaði ekki.
Það var myrkur þar inni! í
fangelsinu logaði nefnilega ljós
dag og nótt inni hjá okkur. Það
var bannað að slökkva. Ég var
orðinn þessu svo vanur, að ég gat
ekki sofnað i myrkri! En hefði ég
farið fram og kveikt, hefði ég
viðurkennt það með sjálfum mér,
að enn væri ég dauðafangi og yrði
að hegða mér sem slikur. Ég
þraukaði i myrkrinu þar til ég
hlaut að sofna. Og ég held ég hafi
sofnað með bros á vör”.
Vicki og New-Seekers
bar sigur úr býtum í
Evrópusöngkeppninni!
EVRÓPUSÖNGKEPPNINNI
1972 lauk slðastliðið laugardags-
kvöld með sigri Luxemburg.
Söngkona þeirra þar, Vicki
Leandros bar sigur úr bitum með
laginu „A eftir þér”.
Bretar eru gjarnir á að vera
sigursælir i þessari
söngvakeppni, svo varð
einnig nú. Söngkvartett þeirra,
New Seekers hafnaði i öðru sæti
með sitt lag, lagið „Bcg — Steel
or Borrow”. (Þá er sennilega
komiö fram það lag, sem tekur
við vinsældum af lagi Seckers:
„I Want To Teach The World To
Sing”).
Lagið „Nur die Liebe-Lasst uns
Liben” kom Þýzkalandi I þriðja
sæti Melodi Grand Prix, en lagið
söng Mary Roos.
Að likindum mun ekki liða á
löngu þar til islenzkir sjónvarps-
áhorfendur fá tækifæri til að sjá
og heyra hvernig keppnin fór
fram, en keppninni var sjón-
varpað beint sl. iaugardagskvöid
og er talið, að um 400 miiljónir
manna hafi fylgst með keppninni.
Keppnin fór fram í sjónvarps-
sal i Edinburg, en dónnefndin
fyigdist með úr hæfilegri fjarlægð
— Endinburgar-kastala.