Vísir - 24.03.1973, Blaðsíða 8

8
Visir. Laugardagur 24. marz 1973.
Geir R. Andersen:
Verzlunarhœttir
og verðlagsmál
Hinn 1. marz sl. reið yfir lands-
menn ein hin hæsta og miskunn-
arlaustasta holskefla verð-
hækkana, sem um getur i
þróunarsögu islenzkra verðlags-
mála. Sú hækkun er þó hreinn
barnaleikur hjá þeirri flóðbylgju,
sem risa mun 1. júni nk. Og ef
ástæða þykir nú til þess að hafa i
frammi tilburði tii mótmæla og
sameiginlegs viðnáms al-
menningSy gegn verðhækkunum,
m.a. með samdrætti i kaupum al-
menns neyzluvarnings og
þjónustu, viðnáms sem margir
eru nú orðnir langeygir eftir, þá
er hætt við, aö meö næstu verö-
hækkunarskriðu þurfi að gripa til
hreinna örþrifaráöa i sambandi
við öflun daglegra lifsnauösynja
„visitölufjölskyldunnar vinsælu”.
Engar tilkynningar fyrir-
fram.
Alltaf endurtekur sig sama
sagan, er veröhækkanir skella á,
að almenningur virðist aldrei
hafa neina vitneskju um hve
mikið viðkomandi vörutegund
muni hækka, enda viröist þessi
þáttur i framkvæmd verð-
hækkananna vera sá, sem er
einna gruggugastur. Þetta átti
við um siðustu veröhækkanir
landbúnaðarvara, þetta átti
einnig við um hækkun benzin-
verðs, 1. marz sl., en engar til-
kynningar voru birtar um þessar
hækkanir fyrirfram, og fregnin
um hækkun benzinverðs kom t.d.
i flestum blöðum löngu seinna, i
einu dagblaðanna 17. þ.m. Hér
var kanske ekki um neina frétt að
ræða, benzinið hækkaði aðeins
um eina krónu, eöa hækkun, sem
samsvarar áskriftargjaldi eins
dagblaðs, miðað við mánaðarlega
meðaleyðslu fjölskyldubils. Fólk
hugsar sig gjarnan tvisvar um,
áður en þaö gerist áskrifandi aö
einu dagblaði til viðbótar þvi,
sem það hefur þegar, — en þegar
um bilinn, þarfasta þjón
tuttúgustu aldarinnar er að ræða,
ekki spurning. Rússneska elds-
neytið, sem ranglega er nefnt
benzin og er eitt lélegasta, sem
fyrirfinnst er móttekið og greitt
af þakklátu langlundargeöi
islenzkra bifreiðaeigenda,
Og enn berast tilkynningar um
fleiri hækkanir, og allt eftir á. Þ.
21. þ.m. skýra blöð frá fundum i
verðlagsnefnd tveim dögum áður,
þar sem samþykktar hefðu verið
allmargar hækkanir, þar á meðal
hækkun á þjónustu rakara,
þvottahúsa, hárgreiðslustofa og
unnum fiskvörum, samtals
meðalhækkun rúmlega 12%, fyrir
neytendur.
Þetta vitneskjuleysi al-
mennings, og hins vegar van-
mátta tilburðir til útskýringa á
verðhækkunum kom glögglega i
ljós i fréttum sjónvarpsins, eftir
nýafstaðnar hækkanir á verði
landbúnaðarvara, þar sem
fréttamaður átti viðtal við einn af
talsmönnum bændasamtakanna,
og þar sem fréttamaöur túlkaði
hinn undrandi almenning með
spurningunni ,,en hvers vegna
svona mikil hækkun?”, en tals-
maður hækkananna lét móðan
mása um ýmis konar ,,til-
kostnaö”, sem bændur hefðu
orðið fyrir undanfarið. Hins
vegar voru engar tölur nefndar
þessu til stuðnings, sem heldur
var ekki að vænta i slikri hringa-
vitleysu, sem hér opinberar sig
sjálf með 40%hækkuninniá mjólk
sem dæmi. Þeirri tillögu er hér
meö komið á framfæri við frétta-
stofnanir og ekki sizt sjónvarp ,
að hér eftir verði reynt að fá alla
þá aðila, sem fengið hafa fram-
gengt verðhækkunum fyrir vörur
sinar eða þjónustu til að útskýra
með tölum hinn aukna tilkostnað,
sem veröhækkanirnar eru
byggðar á. Þetta ætti að vera
auövelt, og ef til vill gæti þetta
orðiö til þess að lægja þær
óánægjuöldur, sem risa hjá al-
menningi i hvert sinn, sem verö-
lag hækkar. Þetta ætti raunar að
vera jafnskylt og réttmætt eins og
venjan hefur verið, að loknum
kjarasamningum við launþega-
samtök, þegar viðtöl eru birt við
forsvarsmenn launþega og at-
vinnurekenda og nákvæm
sundurliðun gefin á hverjum lið.
Mjólkurdreif ing hættuleg.
Forsvarsmenn bænda óttast
vissulega reykviska kaupmenn
og telja hættulegt, að sú breyting
veröi tekin upp að leyfa matvöru-
verzlunum, sem þess óska, og
s.em oft eru miklu betur búnar
kæligeymslum en útsölustaðir
Mjólkursamsölunnar, að fá
mjólkurafurðir i verzlanir sinar.
En hver skyldi þá vera hættan og
óttinn af hálfu bændasam-
takanna. Jú, auðvitað peninga-
hliöin, en ekki áhyggjur af
geymsluþoli vörunnar, enda
hefur vöruvöndun ekki verið
sterkasta hliö bændasam-
takanna. Það er sem sé hræðslan
við aö fá ekki greiðslur inn eins
fljótt og þeir fá hana i dag gegn-
um einokunaraðstöðu sina,
Samsöluna.
Þetta kom einmitt fram i viötali
við einn af forsvarsmönnum
Mjólkurbús Flóamanna nýlega
og sýnir dæmigerða afstöðu
bændasamtakanna um sölu og
dreifingu mjólkur og mjólkur-
afurða. En á fundi þessarar
stofnunar nú fyrir skömmu skora
forráðamenn hennar á Alþingi aö
fella það frumvarp, sem miðar að
breytingum á Framleiðsluráðs-
lögunum, og telja að Mjólkur-
samsalan muni missa tök á
dreifingu mjólkur við slika
breytingu, og bæta við, að
dreifingin færist þá úr höndum
framleiðenda i hendur aðila, sem
hafa fyrst og fremst „eiginhags-
muni að markmiði”, og hætt við
að hagsmunir framleiðenda verði
settir til hliðar.
Eins og hagsmunir fram-
leiðenda, sem hér eru bændur,
séu ekki „eiginhagsmunir! Og
hver er munurinn á eiginhags-
munum kaupmanna og eigin-
hagsmunum bænda? — En það er
eitt sem bændur og forsvarsmenn
þeirra hafa aldrei minnzt á, en
það eru hagsmunir neytenda. Og
ef bændur eða þeirra samtök hafa
minnzt á neytendur yfirleitt,
hefur það verið i niðrandi
merkingu. Kom þetta einnig fram
i áðurnefndu viðtali, en þar sagði:
„hér á Selfossi er komin nokkur
reynsla á þetta, hér er mjólkur-
sala i þremur matvöruverzlun-
um, og mér skilst, að það hafi
þegar orsakað greiðslutafir til
bænda, og ástæöuna tel ég vera
þá, að kaupmaöurinn veitir
neytendum greiöslufrest, og nái
siðan ekki inn greiðslunni”.
Þaö er altitt, að kaupmenn veiti
neytendum greiðslufrest, og það
er þjónusta, sem bændur og for-
svarsmenn þeirra hafa ekki
hugað að, og slik þjónusta eykur
ávallt sölu.
En þrátt fyrir þessa aðgangs-
hörðu innheimtu á vöru, sem ekki
er nú öll fyrsta flokks, og oftar en
ekki illa frágengin, eru þessi
landssamtök bænda alltaf á
heljarþröm og eru alltaf fyrst
allra framleiöenda að hækka
verðlagið, um leið og vind hreyfir
á almennum launamarkaði i
landinu Og þá þarf ekki haldafund
hjá verðlagsstjóra, heldur eru
hækkanir ákveðnar af sérstöku
ráði, „verðlagsráði land-
búnaðarins”, enn ein einokunar-
aðstaðan, riki i rikinu.
Slyngir piltar.
Eftir mikið langlundargeð alls
almennings með húsmæður i
fararbroddi hafa þær loks látið i
ljós mótmæli nokkur opinberlega
og hyggjast nú neyta aflsmunar
við hina háu skriðu verðhækkana
landbúnaðarafurða með fjölda-
samtökum um að kaupa ekki
þessar vörur og reyndar aðrar
lika, um sinn.
Við þessu bregðast bændasam-
tökin snarlega og um leið sniðug-
lega. Þeim tókst það, sem fáir
aðrir, og sizt af öllu önnur samtök
framleiðenda, gætu leikið eftir,
þótt ekki væri nema vegna þess,
að talið yrði hlutleysisbrot og
mismunun i samkeppnisaðstöðu.
Samtök bænda fengu inni i sjón-
varpinu með þátt, sem hét
„Bændur þinga”, og var umræðu-
þáttur tekinn upp i sjónvarpssal,
með þátttakendum frá samtökum
þeirra eingöngu, og það sem
meira var. þættinum var stvrt af
blaðafulltrúa samtakanna, sem
hafði auðvitað allt i hendi sér um
það, hvernig spurt var, og þar var
ekki tekið á „viðkvæmu” málun-
um.
Hér mátti ekki fréttamaður frá
sjónvarpi, eða annar hlutlaus
aðili nærri koma, eins og vaninn
hefur verið i slikum umræðuþátt-
um, til þess að áhorfendur fengju
innsýn i málin frá báðum hliðum.
Þeir kunnu að láta verðlagsmálin
liggja i þagnargildi og láta ósagt
frá ályktunum um verðlagsmál á
þvi tveggja vikna þingi, sem
bændasamtökin héldu hér i
Reykjavik. „Slyngir piltar,
sniðugir piltar”, sagði gamli
gyðingurinn i Oliver Twist. Þaö
er gott til þess að vita, að við eig-
um lika slynga pilta hér á landi,
þótt á öðru sviði sé.
Það er sennilega heldur engin
tilviljun, heldur sniðugheit, að hin
voldugu hagsmunasamtök
bænda, „Búnaðarfélag Islands”,
„Framleiðsluráð land-
búnaöarins” og „Stéttarsamband
bænda” skuli öll vera staösett
einmitt i Reykjavik, en ekkert
þeirra i dreifbýlinu, úti á landi,
ekki einu sinni i landbúnaðar- og
samvinnubænum Akureyri. Er
þetta nú ekki dálitið i mótsögn við
hinar sifelldu kvartanir dreif-
býlismanna, ekki sizt bænda um
„jafnvægisleysi i byggð
landsins”, m.a. með þvi aö halda
öllum þjónustustofnunum i
Reykjavik og nágrenni. Hins
vegar hafa komið fram tillögur
um aö setja á stofn tækniskóla á
Akureyri, einmitt frá dreifbýlis-
mönnum! Væri ekki ráð að flytja
fyrst i dreibýlið þær stofnanir,
sem þar eiga helzt heima, svo
sem áðurnefnd samtök og stór-
stofnanir, og létta þar með á „til-
kostnaði” þeim, sem bændur
ávallt telja vera meginorsök
verðhækkana landbúnaðarvara?
Viöbrögð neytenda.
Eins og áður er minnzt á, og
öllum almenningi er kunnugt
samþykkti H úsm æðr af élag
Reykjavikur fyrir skömmu
ályktun þess efnis að skora á
stjórnvöld að hefta verðbólgu-
þróunina, svo og aðrar tillögur,
sem voru fólgnar i þvi, að konur
sýni vilja sinn i verki með þvi að
kaupa ekki kartöflur, smjör,
dilkakjöt og mjólk aðra hverja
viku, þar til fengizt hefur leið-
réttingþessara mála. Einnig kom
fram, að nánar yröi auglýst siðar,
hvenær til mótmælaaðgerða yrði
gripið og hvernig.
Sizt er við þessu að amast og
sýnir, aö islenzk kvenna- og hús-
mæðrasamtök voru ekki búin að
taka andvörpin, þótt lengi hefðu
legið rúmföst, og væntu menn nú
góðra viðbragða og framkvæmda
i raun. En hvað var nú þetta, var
ekki sama kvöld og áðurnefndur
sjónvarpsþáttur bændasam-
takanna (sl. þriðjudag) viðtal við
formann Húsmæðrafélagsins, þar
sem hún er spurð um væntan-
legar aðgerðir og álit sitt á þeim.
Og þar kom fram, að engar
„skipulagðar aðgerðir” myndu
fara fram, heldur yrði þetta allt
lagt i hendur „hverrar og einnar
húsmóður”. Sem sagt, allur
móður runninn af, og borið við
einna helzt, að illa næðist til
kvennasamtaka úti á landi. Sann-
leikurinn er hins vegar sá, að
engu máli skiptir, hvort einhver
fámennur hópur húsmæðra úti á
landsbyggðinni heldur áfram að
hvolfa aleigunni úr buddum sin-
um á borð mjólkursamsalanna.
Það, sem skiptir máli er auðvitað
það, hvort obbinn af islenzkum
húsmæðrum, en hann er eins og
allir vita staðsettur á Stór-
Reykjavikur svæðinu, dregur úr
innkaupum á neyzluvarningi al-
mennt, en ekki sizt landbúnaðar-
afurðum, i svo sem eina viku, þvi
yrði það gert skipulega og á sama
tima, er slikt alvara á ferðum, að
engri rikisstjórn erstættá öðru en
gera skyndiráðstafanir til úrbóta,
með nýjan verðlagsgrundvöll að
markmiði.
An mjólkur geta allir verið i
vikutima þvi mjólk er óhollust
allra drykkja til neyzlu i þeim
mæli, sem gert er hérlendis. En
vart er þess að vænta, að þeir sem
hafa vanizt hinum hvita drykk
með hverri máltið láti sig vanta
„stóra mjólkurglasið sitt”, eitt
helzta hjálparmeðal góðrar og
langvarandi æðakölkunar. Enn
siður er að vænta stórvægilegs
stuðnings frá Neytendasam-
tökunum, sem eru búin að vera
lasburða lengi, a.m.k. er litið að
frétta af þeim, nema þau séu
heimsótt sérstaklega og spurð, og
eru þó svörin nokkuð kölkuð og
ekki i takt við timann.
En einmitt vegna mjólkur-
dreifingar málsins upplýstist, að
ekki lægi fyrir nein opinber yfir-
lýsing frá hálfu Neytendasam-
takanna, — en þau væru „frekar
hlynnt þvi”, að mjólk dreifðist á
fleiri aðila, þar sem það „ætti
við”. Ekki fékkst ákveðnari af-
staða þaðan, og er gott til þess að
vita fyrir bændasamtökin að eiga
hauk i horni, þar sem Neytenda-
samtökin eru. Væri ekki ráð, þar
sem þessi samtök, sem mynduð
eru til stuðnings almenningi, eru
svo ráðvillt og leitandi i afstöðu
sinni, að þau skiptu um nafn og
hétu „Leitendasamtökin”.
En hvort sem Húsmæðrafélagi
Reykjavikur og öörum siðbúnum
vakningasamkomum verður eitt-
hvað ágengt i baráttu sinni gegn
verðhækkunum, þá er vist, aö
óttinn við óðaverðbólguna
breiðist enn ört út um allt landið,
og hafi fólk peninga undir hönd-
um, sem verður æ sjaldgæfara, er
hlaupið til og kaup gerð, unz allt
fé er þrotið, þvi peningar, eins og
þeir eru i dag, er það sem fólk
hreinlega treystir sér ekki til að
eiga. Kaupæði hefur nú staðið um
nokkurt skeið, en virðist þó vera
senn á enda, en ekki vegna
áhugaleysis um áframhaldandi
kaup, heldur vegna þess aö
peningar eru þrotnir, svo og láns-
möguleikar i peningastofnunum,
og kaupmátturinn i algjöru lág-
marki. Það er þvi ekki fjarri lagi
að ætla, að það fólk, sem ekki vill
sameinast i aðgerðum nú um að
draga úr kaupum neyzlu-
varnings, muni „frelsast” á þeim
vakningasamkomum, sem
haldnar munu verða, eftir verð-
hækkana-flóðbylgju þá, sem
skellur yfir 1. júni nk.
Stúlkur
Skálatúnsheimilið i Mosfellssveit óskar að
ráða strax stúlkur til afleysinga i eldhúsi
og þvottahúsi. Uppl. frá kl. 10-14 mánudag
og þriðjudag i sima 66249.
Bílaverkstœði
Laghentur reglusamur maöur óskast á bilaverkstæði i
nýju húsnæði. Þarf aö vera vanurlogsuöu og einhvers
konar járnvinnu og geta haft vinnuumsjón aö einhverju
leyti. Tilboð sendist blaðinu fyrir 1. april merkt „Bilavið-
skipti 170”.