Tíminn - 15.03.1966, Síða 8

8
TIMINN
ÞRIÐJVDAGVR 15. marz 1559
Ketill indriðason:
Opið bréf til Búnaðarþings
Flutt hefur veriS á alþingi frum
varp til laga um minkaeldi. Flutn-
ingsmenn telja, að hér sé um arð-
vænlega atvinnu að ræða. Benda
á, að aðrar Norðurlandaþjóð-
ir hafi stórgróða af því og færa
til tölur um verðmæti skinnasöl-
unnar. Kostnaðar mun lítið
getið við framleiðsluna og þaðan
af siður hvað fleira kemur til frá-
dráttar, er þó nauðsyn að gera
sér þess grein, þegar meta skal
arðsvonina í heildv
Reynsla okkar fslendinga bend-
ir a.m.k. til þess. Bein útgjöld
af innflutningi minkanna sýndu
Ijótan rekstrarhalla. Tugmilljóna
töp, tryggð fram í aldir, ef ekki
tekst að eyða villiminkinum. Tjón
á náttúruauðlegð landins til við-
bótar, ómetanlegt.
!»etta láta flutningsmenn frv.
eins og vind um eyrun þjóta.
Beita þessari reynslu meira að
segja máli sínu til stuðnings. Telja
að þó minkur kæmist þá undan
lás og slá, muni það ekki verða
nú og þó svo færi, hvað er í húfi?
Villiminkur er fyrir og honum
verður ekki útrýmt.
Hér er um þjóðmál að ræða, og
við þjóðtrú að glíma. Þjóðmál
talca til allra, en þetta mál til
bænda, öðrum fremur og því sný
ég máli mínu til þeirra, er nú
sitja Búnaðarþing og bið þá að
hugsa mál þetta vandlega.
Höfuðatriðið er, hvort unnt
muni vera að aleyða minkinum
eða ekki. Staðhæfing margra, að
það sé ekki hægt, gildir engu
meira en fullyrðing fárra, um að
það sé hægt. Sannanir geta hvor-
ugir lagt fram, en líkurnar ber að
meta sem vandlegast.
Ég flyt ekki mál hinna fyrr-
töldu, en veit þó, að trú þeirra
stafar frá þeirri villu að jafna
saman aðstöðunni við vinnslu refa
og minka, en það er tvennt ólíkt.
Ef til vill má jafna þessu nokkuð
saman, þegar um hlaupadýr er að
ræða, en þegar kemur að því að
finna grenin, mætti með sanni
segja, að hlutföllin væru 1 á móti
100. Refurinn á sér greni um allt
land, frá háöræfum og jöklum til
flæðarmáls, og það getur aldrei
fundizt nema nokkur hluti af
grenjum hans. Minkurinn þræðir
ár- og vatnsbakka. Það má því
með viðráðanlegum mannsöfnuði
og hundum finna og vinna megin-
hluta grenja hans á fyrsta ári
reglulegrar og svikalausrar her-
ferðar. Hreinsa síðan til á næstu
árum á sama hátt, og ef beitt
væri jafnframt sæmilegum verð-
launsveitingum fyrir dráp hlaupa-
dýra mundi skjótt skipta um.
Segjum 1—2—3 þúsund kr. fyrir
hvert dýr, og því hærra, sem nær
drægi takmarkinu — aleyðingu.
Hvað væri borgandi fyrir síðasta
tuginn? Hvað síðasta minkinn?
Þetta er framkvæmanlegt, óg
kostnaðurinn aðeins brot þeirrar
fjárhæðar, sem færi — segjum til
ársins 2066 til minkadráps á þann
hátt, sem það er rekið nú. Skipu-
lags- og eftirlitslítið. Sums staðar
sótt af kappi og með stórkostnaði,
annars staðar slælega og minkur-
inn næstum því friðaður. En það
getur enginn maður lagt til, að
útrýmingarstríð verði hafið, ef nú
verður leyfður innflutningur. Það
vita allir flutningsmennirnir engu
síður en aðrir, að þau orð Finns
Guðmundssonar, er hann hafði
í útvarpi s.l. ár, „að fyrr eða síðar
hlytu einhverjir minkar að sleppa
úr haldi“ eru sannmæli. Og þó
miklu betur væri gætt alls bún-
MINNING
Björn Jónasson
Sigluf irðí
Kunnur siglfirzkur borgari,
Björn Jónasson, er nýlátinn: Hann
lézt að heimili elzta sonar síns
Norðurgötu 13, Siglufirði, þann 19-
f. m. og var jarðsettur frá Siglu
fjarðarkirkju 26. f. m. að viðstöddu
fjölmenni.
Þann dag kvöddu Siglfirðingar
sérstæðan og eftirminnilegan per
sónuleika, mikinn eljumann, sem
meir en hálfa öld starfaði á Siglu
firði og undi þar vel hag sínum.
Við, seim höfum þekkt Björn
Jónasson um áratugi, söknum hans
og okkur finnst skarð fyrir skildi.
Siglufjörður eitthvað svipminni eft
ir lát hans, og þó var Bjöm Jóuas
son orðinn háaldraður, er hann
lézt, þreyttur vegfarandi, sem þráði
hvíld, en reisn hans, frásagnargleði
og hugsun til hinztu stundar var
svo eftirtektarverð nákunnugum,
að ekkert er of sagt hér að fram
an.
Bjöm Jónasson var fæddur 23.
júni 1886 að Ytra-Hóli, Öngulstaða
hreppi í Eyjafjarðarsýslu.
Foreldrar hans voru hjónin, sem
þar bjuggu, Jónas Einarsson og
Guðrún Jónsdóttir. Þau voru hin
mætustu hjón, sem öllum þótti
vænt um, sem kynntust þeim.
Ytra-Hóls heimilið var mann-
margt, því auk Bjöms áttu þau
6 aðra syni, Hólmkel, Njál, Garðar
Árna, Jónas og Einar. Allur þessi
mannvænlegi piltahópur komst til
fullorðins ára og urðu dugandi
menn í norðlenzkum byggðum.
Hólmkell er látinn fyrir allmörg
um árum. Var hann búsettur á
Siglufirði, mesti sómamaður, sem
féll frá fyrir aldur fram. Þrír
bræðurnir, Njáll, Garðar og Árni
eru búsettir á Siglufirði, en Einar
býr á Hjalteyri og Jónas á Húsa
vík.
Eftir því, sem ég bezt veit eyddi
Björn Jónasson ekki mörgum ámm
æsku sinnar í skólagöngu, en hann
var þó margfróður maður, ekki ein
vörðungu um sögu og landshagi
frá fyrstu tíð, heldur einnig um
„bækur og menn“.
Á uppvaxtarárum Björns Jónas
sonar kom ekkert upp í hendum
ar á mönnum án fyrirhafnar. Þessa
staðreynd uppgötvaði hann
snemma á lífsleiðinni, og árið
1904, þá 18 ára gamall réðist hann
til Þórhalls Bjarnasonar að Lauf
aðar búranna, nú en áður var,
þá eru minnimir þeir sömu — og
ekki betri. Hirðuleysi, sviksemi
eða drykkfeldni eins einasta gæzlu
manns eða spellvirki illvirkja og
óknyttastráka gæti setn heila her
skara út í frelsið og víðáttuna
án þess að lögum yrði komið yfir
hinn seka, og hverju næmi sektar-
fé? Óendarlega smáu broti þeirr-
ar fjárhæðar, sem kostaði að eyða
varginum. Hættan á slysum vex
með hverju búi og snúist tízku-
vindurinn ekki þeim mun fljótar,
verða þau mörgum sinnum 5 eftir
fáein ár. Skyndigróðahyggjan er
ríkur þáttur í fari þjóðarinnar og
fer vaxandi.
Hér stangast á sem víðast, mis-
munandi hagsmunir og sjónarmið.
Öðru megin hugur hvers þess
bónda á öllu landinu, sem á varp
eða varpsvon, veiði eða veiðilík-
indi í ám og vötnum, allra ali-
fuglaeigenda, fiskiræktarmanna,
allra leigutaka veiðiréttinda, allra
er unna náttúrufegurð og gæðum
landsins.
Hins vegar gróðavon peninga-
manna, ærið tvísýn þó, og sem
hafa ótal skilyrði til að ávaxta
fé sitt á öruggari hátt en þennan.
Löggjöfin um eyðingu refa og
minka, undir stjórn veiðistjóra, er
sett var fyrir fáum árum, hefur
áorkað ótrúlega miklu, að þvi er
minkinn varðar, svo ófullkomin
sem hún þó var og er. Einn aðal-
gallinn sá, að leggja framkvæmd
veiðanna í hendur sveitarstjóma.
Meðan sauðfjáreign er önnur að
albúgrein bænda annast hrepps-
nefndir refaveiðar betur en nokk-
ur annar aðili, en um minkaveið-
ar gegnir öðru máli. Fari saman
hagsmunir, veiðiáhugi, framsýni
og skyldurækni verulegs hluta
ási, sem þá var forstöðumaður
Prestaskólans. Vann liann og nam
hjá honurn um 2ja ára tímabil.
Hann hafði oft orð á því við
kunnuga, hversu mikið hann mat
þessa dvöl í Laufási, en frændsemi
var með honum og séra Þórhalli,
síðar biskup, og naut Björn þess
Síðar yngdi hann biskup upp, þá
er hann eignaðist sinn fyrsta son,
sá sveinn er nú miðaldra maður
norður á Siglufirði, forstjóri um-
svifamikils verzlunarfyrirtækis þar
og nýtur almennra vinsælda sam-
borgara sinna. Kvæntur er hann
Hólmfríði Guðmundsdóttur.
Björn hélt frá Laufási á margan
hátt ríkari en hann kom þangað.
Leið hans lá nú norður í Eyja-
fjörð. Hann staldraði við á Látrum
á Látraströnd. Þar vendir hann
sveitarmanna vinnst á um minka-
dráp. Bresti á um þetta og bætist
svo við svíðingsháttur og sínka,
senda þau sveitarfélög, er hafa
forustumenn gædda slíkum eigin-
leikum, heilar minkahjarðir frá
sér árlega í allar áttir, og stríðið
helzt við, þar sem þó var búið
að vinna mikinn bug á óvininum
og getur þó hver skyggnzt um
sína sveit. Ég vil drepa á mína.
Laxá í Aðaldal og vatnasvæði
hennar er Paradís minksins. Laxár-
dalur og Mývatnssveit sennilega
enn betri, ef orðið gæti, og hverj-
um manni ljóst áður en minkur-
inn komst hingað að suðvestan,
að hvergi mundi torveldara að
verjast honum. Það hefur þó tek-
izt svo að fáum held ég blandist
hugur um það, að ef nú tæki fyr-
ir aðstreymi hans, tækist okkur
að eyða honum til fulls á fám
árum, fyrst og fremst með endur-
tekinni grenjaleit, og af þessu má
ráða hvað aðrir gætu þá líka, sem
betri skilyrði hafa svo sem er á
öllu Norðurlandi vestan Kinnar-
fjalla og allt í Borgarfjörð.
Hér í Aðaldal voru fullir 30
minkar drepnir árið 1964, megin
hlutinn í og við greni. S.l. ár 9
dýr og (nú) telja nákunnugir
menn, að nú séu hér viðloða 3—5,
en örðugt um vinnslu, eins og
til hagar um snjó- og ísalög.
í Laxárdal og Mývatnssveit hef-
ur minks heldur ekki orðið mikið
vart s.l. ár, en það er aðra sögu
að segja úr Bárðardal. Ósagt skal
látið um veiði eða leitir fyrri ára,
en í vor er talið að veiðin hafi
skipt nokkrum tugum og samkv.
góðum heimildum voru um 30
drepnir þar í haust og fram á
veturinn og fyllstu líkur til að
þar hafi verið innansveitarstofn
sínu kvæði í kross og fer að gera
þaðan út bát til sjóróðra, ræður
fólk til vinnu og selur fisk.
Á Látrum kynntist hann ungri
þingeyskri heimasætu, Guðrúnu
Jónasdóttur, er síðar varð kona
hans. Þau gengu í hjónaband 1911
og nokfcru síðar fluttu þau til Siglu
fjarðar. Þar byggðu þau stórt timb
urhús við Aðalgötu (árið 1912),
keyptu síðar fundarhús Templara
þar á staðnum og bættu því við
hús sitt. Eftir það varð það hús
með myndarlegri húsum í bænum.
Þetta hús seldu þau síðar Birni
Guðmundssyni og konu hans, frú
Stefaníu Jóhannesdóttur, sem
bjuggu þar með sæmd til dauða
dags. Árið 1914 byggir Björn
hús við Norðurgötu, og ojuggu
þau hjón þar um áratugi, eða þar
til þau fluttu að Hvanneyrarbraut
2.
Árið 1912 fór lítið fyrir bifreið
um og vélknúnum farartæfcjum á
Siglufirði, eins og víðar á íslandi.
Siglufjörður var þá í örum vexti.
Unnið var þá að byggingu barna
skóla og annarra bygginga í bæn
um, götur voru lagðar, rafmagns
veita var í undirbúningi. Allt efni
þurfti þá að flytja á vögnum að
sumrinu og sleðum á vetrum. Hjálp
arhellan var hesturinn, sá þarfi
þjónn. Allt frá því, að Björn
Jónasson stígur fæti á Siglufjorð,
helgar hann sig flutningaþjónust
unni. Heimili hans var sannköll
uð flutningamiðstöð. Hann (iaupir
hesta, kerrur, sleða, vagna og
aftur hesta — hefur oft fleiri en
einn mann í vinnu við flutning
ana, en er alltaf fyrstur að verki
og vinnur oft myrkranna á milli.
og að mestu frá því í vor. Við,
sem búum á bökkum Mývatns og
Laxár hugsum því hlýlegar til
veiðimannanna bárðdælsku en
sveitarstjórnarinnar þar í hreppi,
þó hún hafi nú loks gert rögg á
sig. Það eru engar smáupphæðir,
sem bárðdælsku veiðimennirnir
hafa sparað nágrannasveitum,
sýslu og ríki,með drápi þessa dýra
fjölda, áður en hann lagði land
undir fót, því víst er, að minnstur
hluti hans hefði aukið kyn sitt
í Bárðardal í vor. Nóg mun þar
eftir og minkinum er lítt gefið
um þéttbýli.
Frásögn þessi, tel ég að ætti
að glöggva þá menn, sem annars
láta sig málið nokkru skipta, hvað
hér er um að ræða. Eyðingu á
fugli, silungi og laxi er ekki á
nokkurs færi að meta, en þegar
litið er til þess, að minkurinn
drepur drápsins vegna, en ekki ein
ungis til ðtu, þð er augljóst að
eyðileggingin miðast algerlega við
það, sem hver og einn kemst yfir.
Búnaðarþingi ber skýlaus
skylda til að láta þessi mál meira
til sín taka en það hefur gert.
Það á að andmæla nýjum inn-
flutningi þessa skaðadýrs. Sjá um
að lögin um eyðingu minka verði
tekin til endurskoðunar. Verðlaun
fyrir dýradráp hækkuð. Veiði-
stjóra fengið aukið vald og stefnt,.
að aleyðingu minksins innan ára-
tugs.
Ég lít svo á, að hlutdeild hreppa
og sýslufélaga um veiðikostnað í
þeim lögum, sem nú gilda, sé
sanni nær, að því er tekur til
meginhlutans. Hins vegar full
ástæða til að létta þeim kostnaði
að verulegum hluta af víðlendustu
hreppunum, er eiga veiðivötn og
ár í fjarlægð, svo og ai! mjög fá-
mennum byggðarlögum. Eyðisveit
ir og almenninga verður ríkið að
sjá um að öllu leyti.
Engin mun sú sveit á landinu,
að ekki sé hægt að eyða þar hverj-
um minki, ef kapp er á lagt. Slíkt
hið sama um landið allt, þó það
taki lengri tíma.
Af reynslu gömlu laganna á að
stofna til nýrra, og allsherjar út-
rýmingar.
Fjalli, 1. marz 1966.
Björn Jónasson átti fleiri hesta
en vagnhesta. Hann keypti einn-
ig góðhesta og leigði þá Siglfirð-
ingum og öðrum til útreiðatúra.
Einnig var hann um áratugi leið
sögumaður ferðamanna um Siglu
fjörð og Skagafj. Hestar hans voru
að sjálfsögðu misjafnir að gæðum,
en mikil var eftirspurnin, og fjör
og gleðskapur var jafnan tvinn
að inn í þessi viðskipti Björns
Jónassonar.
Þegar ég hugsa nú norður yfir
heiðar og fjöll um þennan þátt
í lífsstarfi Björns og sé í anda
viðskiptavini hans síðla laugar-
dags eða eldsnemma sunnudags,
taka á móti gæðingunum, því all
ir fengu „bezta“ hestinn, eða sé
fyrir mér hópana ríða suður Suð-
urgötuna í átt til fjalla og víðáttu
Skagafjarðar, þá minnist ég orða
Einars Benediktssonar:
,AIenn og hestar á hásumardegi
í hóp á þráðbeinum skínandi
vegi
með nesti við bogann og bikar
með.
Betra á dauðlegi heimurinn eigi“
Fullyrða má, að þeir, sem enn
lifa og þátt tóku í þessum dýrð
legu helgarferðum, eru sammála
Einari Benediktssyni, um að „Sá
drekkur hvem gleðinnar dropa í
grunn, sem dansar á fáksspori yfir
grund".
Björn Jónasson átti ríkan bátt
í því. að margir samborgarar hans,
sem enga hestana áttu, gátu „dans
að á fáksspori yfir grund“.
Heimili átti Björn Jónasson gott.
Frú Guðrún var mikilsmetin hús
freyja — heimilið var vettvangur