Tíminn - 04.10.1966, Blaðsíða 9

Tíminn - 04.10.1966, Blaðsíða 9
ÞRIÐJUDAGUR 4. októiíer 1966 TÍMINN Wg*u „Blaðamenn eíns og grát kerlingar í gamla daga“ Gísli Guðmundsson húsasmið ur og fyrrv. bóndi í Björk í Grímsnesi, átti sjötugsafmæli, í gær, sem frá var sagt í blað- inu á sunnudag, og héldu sveit- ungar hans honum samsæti i gærkvöldi i félagsheimilinu á Minni Borg. Blaðamaður Tim- ans fór þess á leit að mega ræða við hann stundarkorn fyr ir helgina. Gísli lét sér fátt um finnast, hvað þetta nánast kjánalegt tilstand, lítið legð- ist nú fyrir kappa, er bláða- menn færu að elta uppi karl- fauska komna á grafarbarm- inn, sem ekkert hefðu að segja. Samt lét nú Gísli loks til leið ast. — Hefurðu verið í Grímsnes inu alla þína tíð, Gísli? — Það held ég verði að segja. Ég er fæddur í Grims- nesi, þ.e.a.s. í Grímsnesi hinu forna. Áður var Grímsnes og Laugardalur einn hreppur og honum var ekki skipt fyrr en 1906. Ég fæddist að Hólabrekku í Laugardal, þar sem foreldr- ar mínir bjuggu en fluttust 1898, þegar ég var á öðru ári, að Hólakoti í Grímsnesi, sem nú heita Hallgeirshólar. Þar átti ég heima til 1921, er ég fluttist að Björk, og bjuggum við búi, ég og Friðsemd, systir mín, í þrjátíu ár. En 1951 dó hún og ég hætti búskap, þó að lögheimili eigi ég enn að Björk. — En svo hefurðu verið að smíða út um alla sveit, fram á þennan dag, varstu ekki síð- ast hjá Páli á Búrfelli í gær? Hvenær fórstu fyrst að fást við smíðar? — Ég sneri mér að húsa- smíðum eftir að ég hætti bú- skapnum og hef ekki gert ann- að síðan, enda nóg að gera við það starf innan sveitar, en nú er maður að verða liðóný'ur og verður að fara að hætta þessu- Það er nú svo langt sið an ég byrjaði að klambra, að ég man varla eftir því, hvenær það var, ætli það hafi ekki verið fyrst af öllu? Ég hef byggt hús nærri eingöngu inn- an sveitar, ýmist íbúðarhús, gripahús eða heyhlöður, þó hef ég byggt eitt í Laugardal og annað í Biskupstungum. — Mér er sagt, að þú hefir ekki legið á liði þínu í félags- lífinu í sveitinni, var það aðal- lega í ungmennafélaginu? — Já, ungmennafélagið var lengi eina félagið í okkar svcit, eins og víðar. Ég gekk í það þegar ég hafði aldur til, 14 ára gamall. Ungmennafélagið Hvöt var stofnað 1907, rétt eftir áramótin, og því er það eitt af fyrstu ungmennafélög- unum á íslandi. — Hafði þá ekki félag verið til hjá ykkur áður? — Jú, reyndar. Fyrir alda- mótin var til félag í Gríms- nesi, kallað Framfarafélag Grímsnesinga, en það var aðal- lega lestrarfélag, rak bókasafn. Það hefur líklega verið stofn að kringum 1890, en lognaðist út af rétt eftir aldamótin. En það hafði keypt talsvert af bók- um. Ungmennafélagið gekkst fljótlega fyrir stofnpn bóka- safns, og svo fékk það þessar bækur sem til voru úr safni Framfarafélagsins, og enn i dag, rekur ungmennafélag- ið bókasafnið í sveitinni. Ég sá um safnið í mörg ár, inn- kaup og útlán. Sjðtug í gær: Bergrún Árnadóttir Ósi, Borgarfirði eystra Skammt fyrir norðaustan Álfa- borgina í Borgarfirði eystra stend ur neðsta húsið í Bakkakauptúni, og nefnist það Ós. í því húsi hafa búið s.l. þrjátíu ár hjónin Jóhann Helgason og Bergrún Árnadót.tir. í gær varð frú Bergrún sjö tíu ára. Þegar þau hjónin fluttu að Ósi með börn sín var þar þröngbýlt, því að húsið var lítið, enda efni þeirra hjóna til húsakaupa af skornum skammti. En húsið hafa þau stækkað mikið, enda varð fjöl- skylda þeirra stór. Þau eignuðust fjórtán börn, níu dregni og fimm stúlkur. Tveir drengjanna dóu ungir, og hin sem upp komust lifa öll enn, nema ein dóttirin. ída Borgfjörð, en hana höfðu þau gef ið Guðna bróður Bergrúnar og konu hans, því að þau hjón voru barnlaus. Ólst hún upp hja kjör- foreldrum sínum og giftis* Braga Eggertssyni, húsgagnasmið, ída var greind og mjög fallea kona. Hún andaðist á sl. vori og var mjög harmdauði öllum ástvinum sínum. Þau hjónin, Bergrún og Jóhann voru bæði fædd í Borgarfjarðar- hreppi. Hún í Brúnavík, en hann í Njarðvík. Foreldrar þeirra og for feður og formæður hafa og mörg fæðzt, lifað og starfað í Borgar- firði og hvíla í borgfirzkri mold. Forfeður Jóhanns hafa flestir ver- ið dugmiklir atorkumenn, enda var Jóhann víkingur til allrar vinnu, hvort sem var á sjó eða landi. Um hann hefur Halldór Ár- mannsson á Snotrunesi í Borgar- firði skrifað skemmtilegan þátt í 13. árg. 2. h. tímaritsins Heima er bezt. Jóhann mun sjaldan hafa setið auðum höndum um ævina. Á vetrum hefur hann tíðum sótt langt til fanga. í Vestmannaeyj- um hefur hann verið þrjátíu ver- tíðir. Ég, sem þessar línur rita, flutti búferlum til Borgarfjarðar ásamt konu minni haustið 1909 og stofn aði þar unglingaskóla. Þar bjugg- um við i 12 ár. í Borgarfirði var margt af greindu og góðu fólki í Bakkakauptúni bjuggu þá marg- ir af nákomnum ættingjum Jó- hanns og Bergrúnar, þar á rneðal Gisli Guðmundsson. — Finnst þér annars starf ungmennafélaga ekki ólíkt nú eða fyrstu árin? — Vitaskuld hefur það breytzt eins og allt breytist með tím- anum, sem eðlilegt er. Það er mikið um skemmtanir nú, og (Tímamynd—KJ). líka var það þannig hjá okkur fyrst, þá voru það einu skemmt anir, sem á boðstólum voru. Við reyndum jafnvel við leik- sýningar þótt skilyrði væru frumstæð. En allir voru sam- taka um að skemmta sér eftir föngum. Þá var ólíkt meira af ungu fólki i sveitinni, mikið um það að stórir systkinahóp ar kæmu til funda og fagnað ar í félaginu, og afskaplega mikið líf og fjör. Það var máske meira um málfundi þá en nú, háðar kappræður, sem margir tóku þátt í, og oft mik ill hiti í umræðum. Þetta var ákaflega merkileg hreyfing. og hreyfing síns tima, mætti kannski segja. Einhver hefur líkt henni við trúarhreyfingu, og ég held, að nokkuð sé til í því. Einkum er ég kominn á þá skoðun, að þetta hafi sprott ið upp líkt og trúarvakning Og ekki er nokkur vafi á því. að áhrifin hafa verið frá Norð mönnum komin, frá sjálf stæðisbaráttu þeirra og sigri. í Noregi var sjálfstæðisvakn ingin svo óskaplega sterk, norska þjóðin reis öll upp, og 1905 fékk hún skilnað frá Sví- um. Svona var mikill funi í ung mennafélagshreyfingunni hér fyrr á öldinni, og sjálfstæðis málið þá iðulega efst á dag- skrá. — Hvar höfðuð þið bæki- stöð ykkar? — Fyrst voru fundir haidn- ir í þinghúsi, sem hreppurinn byggði á Stóru Borg fyrir alda mót. Síðan var byggður heima- vistarskóli, og þar fengum við inni unz samkomuhúsið var byggt á Minni Borg 1929. En nú hefur félagsheimilið nýja leyst það af hólmi. En óneitan- lega hefur starf félagsins breytzt, sem sumpart liggur í því, að svo fátt er um ungt fólk í sveitinni nema þá á sumrin. Þeir sem búa þar árið um kring, eru svo bundnir við bú- störfin, að lítill tími vill verða til að sinna störfum í þágu íé- lagsins miðað við það sem áður var, þegar sveitin var fuli af ungu fólki. Nú, svo er annað. þetta var félag síns tíma, og ungt fólk á hverjum tíma verð ur að hafa þörf fyrir að standa saman í hliðstæðu félagi. Hver tími verður að skapa sitt félags líf, og æskilegt að það gæti sprottið af hliðstæðri innri þörf Framhald á bls. 15 foreldrar hennar og mörg systkini þeirra. Var þessi ættbálkur nefnd- ur Steinsætt og er nú orðinn fjöl- mennur. Árni, faðir Bergrúnar. var mjög greindur, fróðleiksfús og las mikið. Marga vetrarnóttina vakti hann við lestur. Hann mun hafa lesið nær allar þær bækur sem ég átti þá, nema guðsorðabæk urnar. Hann var mikill áhuganiað- ur um landsmál og frjálslyndur í skoðunum. Hann var drengskapar maður hinn mesti, enda var dreng skapur í ríkum mæli í Steinsætt. Þau hjónin, Árni og Ingibjörg Jónsdóttir kona hans, áttu mörg börn og var Bergrún meðal þeirra eldri. Þau höfðu áður búið í Brúna Ivík, en fluttu þaðan í Bakkakaup- tún, og reistu þar hús, er þau bjuggu síðan í og nefndu Bakka- kot. Árni rak útgerð, en var efna -lítill, hafði ómegð mikla og út- gerð var sjaldan gróðavænleg í Borgarfirði. Eitthvað átti hann af skepnum sem flestir aðrir íbúar Bakkaþorps. En þótt Borgarfjörð ur sé nú meðal fegurstu sveita landsins er hún veðrasöm og er þar tíðum mikið vetrarríki og samgöngur á vetrum við önnur byggðarlög oft erfiðar og kostn- aðarsamar. Þegar á fyrsta ári okkar hjóna í Borgarfirði kom Bergrún frá Bakkakoti oft til okkar, enda kom okkur föður hennar vel saman, og hittumst flesta daga. Hún mun þá hafá verið í efri deild barna- skólans, en Jón bróðir hennar var einn af nemendum mínum í ungl- ingaskólanum. Var okkur hjón unum mjög kærkomnar heimsókn- ir þessarar glaðlyndu og góðu stúlku. Hún hafði góða söngrödd og söng oft fyrir okkur. Síðar sat hún í tvo vetur í unglingaskóla mínum, og um tveggja ára skeið var hún í vist hjá okkur. í janúar 1918 giftist Bergrún Jóhanni Helgasyni. Árið eftir fluttu hin ungu hjón upp á Hérað og voru þar og í Jökuldal til vorsins 1921, að þau fengu Brúnavík til ábúðar. Þar bjuggu þau í tvö ár, og önnur tvö í Kjólsvík. Frá Kjólsvík fluttu þau í Bakkaþorp, þar sem þau hafa síðan búið. Þau Bergrún og maður hennar byrj- :uðu búskap sinn með tvær hend- lur tómar. En það sýnir bezt táp þeirra og manntök, að þau skyldu geta alið upp sinn stóra barna- hóp. \ Hjónaband þeirra Jóhanns og Bergrúnar hefur verið hamingju- samt, þrátt fyrir óvenjulega harða lífsbaráttu. En í þeirri baráttu hafa þau orðið sigurvegar. Börn þeirra eru myndarfólk, sem líkleg eru til að viðhalda sóma ættar sinnar. All mörg þeirra hafa flutt burtu úr Borgarfirði. en nokkur eru heima. Fyrir tveim árum komum við hjónin til Borgarfjarðar og dvöld- um þar mikinn hluta dags i góðu veðri. Þótti okkur Borgarfjörður fagur sem fyrr, fólkið elskulegt og gestrisið sem áður. Á heimiil þeirra Bergrúnar var gott að koma. Góðvild Steinsættar hiýjaði heimilið, og hinn atorkusami heim ilisfaðir hafði sigrað fátæktina. Þau hjónin og börn þeirra höfðu allstórt fjárbú, og nytjuðu Brúna- vík, sem er allmikil jörð en nú komin í eyði sem flestar aðrar suðurvíkur Borgarfjarðar. Unga stúlkan frá Bakkakoti, er við höfðum kynnzt fyrir hálfum sjötta áratug, söng nú ekki fynr okkur, enda var hún nú Öldruð kona, lífsreynd og elskuleg hús- móðir. En það sem gladdi mig enn meir en bernskusöngur henn ar var, að í svip hennar sé ég svip fornvinar míns Árna í Bakka koti, sama drenglyndið, sömu ein- urðina, sömu vinfestuna og birt- una. Megi sú birta verða henm leiðarljós til leiðarenda. Þorsteinn M. Jónsson

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.