Vísir - 17.12.1975, Blaðsíða 10

10
^FinnurTorfi Stefánsson
Miðvikudagur 17. desember 1975. VISIR
Jón Steinar Gunnlaugsson
)
BÓKAFORLAGSBÓK
Js)
ÁFRAM
GINN
Bókaforlag Odds Björnssonar
Um
réttarheimildir
og hundamól
Imálalokum fyrirhálfum mánuði
birtist pistill um lagasjónarmið i
hundamálinu svonefnda. Hinn 10.
des. s.l. birtist hér i blaðinu fyrir-
spurn lesanda til þáttarins tengd
þessu máli. Fyrirspurnin lýtur að
notkun islenskra réttarheimilda
og skal þvi tækifærið notað og
rædd stuttlega nokkur almenn
sjónarmið um réttarheimildir, og
siðan reynt að gera fyrirspurn-
inni skil.
Hugtakið
Orðið réttarheimild hefur i is-
lensku lagamáli fleiri en eina
merkingu. Sú merking orðsins,
sem skiptir máli hefur verið skil-
greind á þá leið, að réttarheimild
tákni stoð eða grundvöll réttar-
reglna. Reglurog fyrirmæli þurfa
m.ö o. að eiga rætur i réttar-
heimildum til að teljast réttar-
reglur.
Réttarheimildum er skipt i
flokka. Er þar talað um settan
rétt, réttarvenju, fordæmi, lög-
jöfnun og eðli máls. Oft er talið að
flokkar réttarheimilda séu mis-
réttháir og settur réttur og réttar-
venja hafi meira gildi en aðrar
réttarheimildir. Þessi munur er
þó iðulega óljós auk þess sem
mörk flokkanna eru ekki alltaf
skýr.
Settur réttur
Hér skal vikið nánar að settum
rétti. t þessari réttarheimild eiga
þær réttarreglur stoð sem skipað
er fyrir um af sérstaklega til þess
bærum handhöfum allsherjar-
valds (rikisvalds). Þessar reglur
eru að jafnaði skráðar, en svo
þarf ekki að vera um aðrar
réttarreglur.
Gerður er greinarmunur á sett-
um réttarreglum eftir þvi hvort
þær stafa frá handhöfum laga-
setningarvalds (Alþingi og for-
seta) eða handhöfum fram-
kvæmdavalds (forseta og ráð-
herrum). Þegar rætt er um ,,lög”
i daglegu tali er venjulega átt við
fyrrgreindu reglurnar. Sú merk-
ing er i lögræði nefnd stjórnlaga-
fræðileg merking orðsins. Lög i
þessum skilningi skiptast i undir-
hópa, þar sem eru almenn lög
grundvallarlög (þar falla undir
ákvæði stjórnarskrárinnar),
bráðabirgðalög, fjárlög og lög
sem þjóðaratkvæði er boðið um.
Réttarreglur af þessum toga hafa
almennt rikt réttargildi.
Réttarreglur sem stafa frá
handhöfum framkvæmdavalds
falla undir hugtakið settur réttur,
en til aögreiningar frá lögum 1
stjórnlagafræðilegri merkingu
eru þær nefndar sett lög i rýmri
merkingu. Reglur af þessu eru
nefndar ýmsum heitum s.s.
reglugeröir, samþykktir, til-
skipanir, auglýsingar o.fl.. Þær
hafa almenntþað einkenni að þær
þurfa aö hafa stoð i settum lögum
(istjórnlagafræöilegri merkingu)
og ennfremur eru þær réttlægri
réttarheimildir en sett lög.
Finnur Torfi Stefánsson, hdl.
(Stuðst við ritið „Almenn lög-
fræði” eftir Armann Snævar.)
Þjóðréttar-
samningar
Þegar taldir voru upp hér að
framan flokkar réttarheimilda
var ekki minnst á samninga ís-
lands við aðrar þjóðir, þ.e. þjóð-
réttarlega samninga. Slikir
samningar eru ekki af sjálfu sér
rettarheimildir i islenskuiii rétti.
Hinsvegar geta þeir orðið það ef
ákvæði samnings eru lögfest.
Samþykki Alþingis við full-
gildingu framkvæmdavaldshafa
á slikum samningi felur ekki i sér
frá og nú skal vikið að.
Fyrirspurnin hljóðaði svo:
1. Á hvaða forsendum hafði
Hæstiréttur heimild til að kveða
upp úrskurð um ákvæði Evrópu-
rá$s samningsins, þar sem hann
taldi og efalaust með réttu að
samningurinn hefði ekki öðlast
lagagildi á Islandi?
2. Hvaða „málalok” mundi
þetta mál fá á íslandi, ef Mann-
réttindanefndin Mannréttinda-
dómstóllinn eða Ráðherranefndin
teldu lögin um hundabannið ekki
helgast af nauðsyn og brytu því i
bága við ákvæði Evrópu-
samningsins um verndun mann-
réttinda og mannfrelsis?
Um 1. Dómstólar hafa yfirleitt
rétt og skyldu til þess að tjá sig
um málsástæður, sem aðilar færa
fram i máli svo framarlega sem
þær geta haft áhrif á dómsniður-
stöðu. Ein megin málsástæða
stefnanda i hundamálinu var
reist á Evrópuráðssamningnum
og þvi eðlilegt að dómurinn léti i
ljós álit á henni. Eins og frá var
greint i þættinum um hundamálið
haldi Hæstiréttur að samningur-
inn hefði ekki öðlast lagagildi á
Islandi, en tók jafnframt fram að
bannið um hundahaldið i Reykja-
vik færi ekki i bága við tilfærð
ákvæði samningsins. Þessi um-
mæli Hæstaréttar virðist mega
skilja svo, að samningur þessi sé
ekki islensk réttarheimild, enda
voru ákvæði hans ekki lögfest
heldur var hann fullgiltur af for-
seta með samþykki Alþingis. Með
orðinu „lagagildi” virðist höfðað
til þess að samningurinn falli ekki
undir hugtakið sett lög sem
réttarheimild. Hinsvegar er með
þessu ekki loku fyrir skotið að
samningurinn kunni að hafa
réttaráhrif á tslandi. Hann gæti
þannig komið til álita er skýra
þarf efni islenskra réttarreglna
og hafður til hliðsjónar sem lög-
skýringargagn. Af þessum ástæð-
um virðist ekki óeðlilegt að
Hæstiréttur tjáði sig efnislega um
þetta atriði.
Um 2. Þannig virðist mega
skilja dómsorð Hæstaréttar, að
hundahald á heimili falli ekki
undir og njóti ekki verndar hinnar
tilfærðu ákvæða Evrópuráðs-
samningsins. Þvi kom ekki til
álita að meta nauðsyn á reglun-
um um hundabannið. Niðurstaða
Hæstaréttar er endanleg málalok
og andstætt álit erlendra stofn-
anna breytir engu i þvi efni enda
felst það i fullveldi islands að
dómsvald er innlent. Engu að sið-
ur er islenska rikið bundið af
Evrópuráðssamningnum að
þjóðarrétti og yrði það talið hafa
brotið gegn ákvæðum hans bæri
það þjóðréttarlega ábyrgð.
Hugsanlega gæti það þýtt i reynd
að islensk stjórnvöld yrðu hvött
til að breyta reglum um hunda-
hald.
lögfestingu og ákvæði hans verða
ekki islenskar réttarheimildir við
það eitt. Engu að siður er islenska
rikið bundið af slikum samningi
að þjóðarrétti. Þá er talið að is-
lenskir dómstólar mundu skýra
réttarreglur til samræmis við
þjóðréttarsamninga eftir þvi sem
unnt er. Þjóðréttarsamningur
yrði þá lögskýringargagn, en ekki
réttarheimild.
Hundamálið
t hundamálinu fyrrgreinda
reyndi meðal annars á þau
sjónarmið um réttarheimildir,
sem hér hefur verið lýst. Þar kom
til álita hvort þær reglur hand-
hafastjórn sýsluvalds, sem bönn-
uðu hundahald i Reykjavik ættu
nægilega stoð i islenskum lögúm
og taldi Hæstiréttur svo vera. Þá
reyndi á gildi Evrópuráðs-
samnings um vernd mannrétt-
inda og mannfrelsis sem réttar-
heimildar, en að þvi lýtur-fyrir-
spurn sú, sem i upphafi var greint
a
f
plöfuskrár og fjölda Ijósmynda.
Bókin gefur grelnargott yfirlit yfflr ferll
Stofáns og er um leið auðug af akemmti-
legum sögum og svipmyndum, bœði fró
útlöndum og frá söngferðum Stefáns heim
til íslands.... hún er fróðleg sem œvi-
saga, fjölbreytt og skemmtileg mlnnlnga-
bók og skilur eftir minnisstœða mynd af
glöðum dreng og góðum listamannl/1
— Helgi Skúli Kjartansson
„Vissuloga hefur samstarf þeirra Stefáns
og Indriða verið þannig, að ávöxtur þess
er bók, sem sœmir hinum þjóðinni undur
kœra listamanni og lofar þá báða, sem
þar hafa lagt hönd að verki."
— Quðmundur G. Hagalín
„Heimsfrægð er mikið hugtak. Að vinna
ást þjóðar sinnar er varanlegri sigur.
... Saga Stefáns Islandi er eitt af þessum
sjaldgæfu ævintýrum, sem verið hefur
uppistaða þjóðardraumsins en svo sjaldan
orðið veruleiki.“
— Kristján frá Djúpalæk
SAGANUM
STEFÁN
INDRIÐI G.
ÞORSTEINSSON
SKRÁÐI
rrt>á eru minningar Sfefáns Islandi komnar úf og verða án efa mörgum
feginsfengur. Myndarleg bókr 240 drjúgar síður auk nafnaskrár, hljóm-