Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1945, Page 4

148
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
mömuun sínuiu margskouar fríðindi
o" tækifaui til að hafa áhrif á,
og fylgjast með rekstri fyrirtækis-
ins, og með sjerstökum reglum um
hlutabrjefakaup starfsmanna er
_þeim gefinn kostur á að kaupa,
hlutabrjef í fyrirtækinu mun ó-
dýrara en markaðsverð þeirra seg-
ir til uin.
Verkamaður, sem hefir minna en
200.00 sterlingspund í árslaun fær
einn hlut frían fyrir hverja þrjá
sem hann kaupir, en hafi hann
jnilli 200—f»00 sterlingspund í árs-
laun, fær hann einn hlut frían fyr-
ir hverja fimm sem hann kaupir.
Brjefin er hægt að kaupa fyrir
arðinnstæður. Deyi starfsmaður,
sjer fyrirtækið um hluti hans til
hagsbóta fyrir afkomendurna. Svip-
að fyrirkomulag og þetta. gildir t.
d. hjá hinu þekta fyrirtæki Sel-
fridge & Co., Ltd., London.
Þessi fyrirtæki sem nii hafa ver-
ið talin og öll eru ensk, gefa ofur-
litla hugmynd ttm hvernig hlut-
deildarreglunum er beitt. Mætti og
nefna fjöldá fyrirtækja frá megin-
landinu, sem rekin eru eftir hlut-
deildarfyrirkomulaginu. Skal hjer
aðeins nefrtt Maison Leelaire fyrir-
tækin í Frakklandi, sem áður er
minnst á. Þar er arðskiftingin þann
ig, að stjórnendur fá 15%, 35%
fara í tryggingarsjóð, en 50% til
starfsmanna sem þóknun í hlutfalli
við laun. Ilinar heimsfrægu ZeisS
verksmiðjur í .Tena, svo að dæmi
sje tekið frá Þýskalandi, eru einn-
ig hlutdeildarfyrirtæki.
Þessi dæmi öll sýna, þó þau sjeu
hvergi nærri tæmandi, og stiklað
sje á stóru, hversu margvíslegt.
þetta fyrirkomulag getur verið, og
að grunnurinn er fyrirfram ákveð-
in skifting. af arði fyrirtækisins, þar
sem höfuðþættirnir eru altent fjár-
magnið, stjóimin og vinnan, en ein-
kenni rekstursins eri; svo allstaðar
hin sömu —- samstilling þeirra sem
vinna við sama .fyrirtæki. — Að-
hlynniitg og allur aðbúnaður starfs
mannanna hjá þessum fyrirtækjuni
pr til mikilla fyrirmvndar. Verka-
maðurinn er þar ekki skoðaður sem
neitt þý, sem kasta megi burt án
fyrirvara. et' 'illa gengur, hann er
gerður að þætti í Hfrænni heild,
sem hann hefir sjálfur mesta liags-
muni af, að starfi og blómgist.
Jeg gat þess í upphafi, að þessu
atvinnurekstrartVrirkomulagi yxi
mjög fiskur um hrygg nú á allra
síðustu tínnun. Þó á það vitanlega
sína andstöðumenn. llafa þáð eink-
um reynst vera þeir, Sem trúa á
það eitt að ríkisrekstur sje hin eina
sanna fyrirmynd í öllum atvinnu-
rekstri, og svo ýmsir skammsýnir
atvinnurekendur, og þeir sem vilja.
láta mannúðina í atvinnurekstrin-
um vera geislabaug um höfuð sín
sjálfra.
Forvígismenn þessa máls hallast
mjög að því, að framkvæmd þess
verði fvrir frjálsan vilja einstak-
linganna sem að fyrirtækjun-
um standa. Lögþvinganir tglja þeir
ekki heppilegar, þó að örfun frá
hendi hins opinbera geti oft verið
æskileg.
Flést lönd hins siðmentaða heims
beina nú miklum starfskröftum að
því að bæta efnahagsstarfssemi,
sína og atvinnurekstur allan þann-
ig, að hann geti orðið tæki til þess
að skapa hinn nýja og betri heim
sem svo marga dreymir um að
stríðinu loknu. Vjer hjer heima er-
um sennilega einir af þeim fáu.
sem verki liöfum skilið að
mikilla breytinga er þörf ef að alt
atvinnu- og „pólitískt“ líf á ekki:
að hrynja við stríðslokin. Það fer
þessvegna vel á því, að um leið og
nýsköpun skeður í hinu ytra, með
breyttum og bættum tækjum til efl-
ingar atvinnu- og efnahagsstarfs-
seminni, eigi sjer einnig stað um-
myndun hið innra á starfsháttum.
og rekstrarfyrirkomulagi atvinnu-
fyrirtækjanna. Þeir eru margir, sent
þvkjast sjá fram á mikla nauðsyn
,á auknu samstarfi vinnuafls og f.jár
magns, og útrýming hverskónar tor
tryggni milli vinnusalans og vinnu-
kaupandans. Vinnan er ekki lengur
aðeins einn hlekkur í starfsemi ú
borð við vjelar og hráefni, sem hægt
er að nota þegar þörf er, en annarsi
ekki. Allir sem vilja vinna, verða að)
fá tækifæri til vinnu. En mikils
ineira er þörf. Hverjum manni verð
ur að veitast færi á því, að eignast
sínar eigin tómstundir, að vinna að
einhverju sem veitir honum innri
fullnægju. Iljer er ef til vill um
kjarna þessára mála að ræða, og
komum við þá að því efninu, hvort
ekki er hægt að gera s.jálfa vinn-
una meira ánægjuefni fyrir helft-
ina af mönnum, en hún er nú. Það
er verndun og efling mannsins
sjálfs, sem vinnur að atvinnustarf-
seminni, sem er höfuðatriðið. Og
sennilega kemur það til okkar kastá
meira en nokkru sinni fyr, hvort
einstaklingurinn á að drukna fyrir
áhuganum á verndun heildarionar,
eða heildin að vaxa fyrir þroskun
einstaklingsins. Arðhlutur og hlut-
deild einstaklingsins í sem flestum
atvinnurekstri, stuðlar vissulega
að þroskun einstaklingsins, og eflir
sjálfstæðiskend hans. Jeg hygg, að
þjóðinni yrði giftudrjúgt að muna
fyrirkomulag það á atvinnurekstri
sem hjer hefir verið rætt um, í
þeim tilþrifum sem vonandi verða
í atvinnumálum hennar að stríðinu
loknu. •
Smælki
— Hvaða ástæðu hefirðu til þess
að giftast stúlkunni?
Astæðu? Nú, jeg elska hana.
— Það er engin ástæða. Það er
bara afsökun.'