Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1945, Qupperneq 10

154 * LESBÓK MORfiUNr.TiAÐSTNS
En hann málaði sjaldan blómftmynd
ir, háljöll, l'ussa. ár oöa vötn.
Tilfinngiugnr Mnnehs í (jarö nátt-
ijrunnar voru ínjög undarlegar. —-
Ilann var ekki hrifinn af náttúr-
unni. Ilann óttaðist hana oft á tíð-
urn. Hann þjáðist af bersvœðis-
skelk. og í æsku veittist honuin,
mjög erfitt að ganga yfir auða
g'ótu. Mestan hluta ud'i sinnar bjó
hann í Xoregi. Kn hann niálaði
aldrei fjöll. Ilann svimaði af því
að horfa á þau.
Hann hefir lýst þessnm bersva'ð-
isskelk í málverkuni. I>flð frægasta
heitir ,,Ópið“. i>að sýnir pilt
brú. Ilann heldur höndum um höf-
uð sjer. Munnurinn er opinn. eins
og til )>ess að diaga úr hljóðinu.
Uudir myndinni stendur: „löh
fiihlte das íieschrei der Natur“.
Munch skrifaði sjaldan sjálfur
teksta við mjTidir sínar, svo að hon-
um hlýtur að hafa verið mikið í
mun, að menn skildu þessa mynd.
„Opið“ er ef til vill merkasta mynd
in, sem Munch hefir nokkru sinnl
málað. Ut frá henni geislar dauð-
ans skelfing. llún sýnir, hver á-
hrif litir og línur náttúrunnar geta
haft á tilfinninganæma mannveru.
Það er eins og Munch hafi alt í
einu staðið máttvana gegn lands-
laginu. Línurnar og litirnir komu
á móti honum og ætluðu að kyrkja
hann. Ilann ætlaði að æpa af angist
en gat ekki koraið upp nokkru
hljóði.
— Svipaðar voru tilfinningar
hans í garð kvennmanna, áður en,
hann f.jekk taugaáfallið árið 1908.
Hann vissi. að hann var ekki heill
heilsu, að taugar hans voru vfir-
hann var. Ilann vildi ekki láta
læknis. Ilann vildi vera eins og'
hann var. Wenn vildi ekk láta
lækna sig. Harin trúði því, að sjúk-
dómurinn, hinar veiku taugar, h.jálp
uðu sjer til þess að mála. Ilann
vildi ekki verða borgaralegur —
eins og annað fólk. Hann vildi varð
veita sjerkenni sín. llann vildi vera
málaiinn Edvard 'Munfih.
,..leg hel' ekki annað að gefa, en
]>essar inyndir. Án þeirra væri jeg
aðeins hjóm.“
★
MUNCII beindi öllum kröftum
sínum og gáfum að því eina marki
— að mála. Ef hann hefði trúað
því, .flð þflð myndi hjálpa sjer til
þess að mála b<) ur, að hanga í
köðlum tvo tíma á dag. heíði hann
ekki vílflð þitð fvrir sjer. Myndir
hans voru spegill sálar hans og
lífsskoðana. — Eitt sinn var hanu
v beðinn að mála konunga hátign.
Hann neitnði boðinu.
...leg er oröinn of gamall til þess
að mála heiðursmerki“.
—iÞað kom fvrir, að hann flaugslí
hreint og beint á vlð mj'ndir sínar.
Ilann rjeðist á þær, sparkaði í þær
og barði þær.
„Þessi bölvuð mvnd eltir mig!“
sagði hann eitt sinn. „Jeg er nú
búinn að glíma við hana eins og
jeg get. en hún verður aðeins verri
og verri. Viljið þ.jer ekki vera svo
góður áð fara með ha..a upp á háa-
loft og stinga henni ]>ar inn í
horn.“
•Teg fór með hana upp á loftskör-
ina, en gat ekki opnað dyrnar að
háaloftinu, svo að jeg skildi hana^
eftir fyrir utan þær.
Þegar jeg kom niður aftur, sagði
Mtinch: „Oátuð þjer opnað dyrn-
ar?“
„Nei“.
Munch þaut upp á loft, þ.jösnaðt
dyrunum opnum og lienti myndinni
inn.
„.Teg hefi reynt við hana cins og
jeg hefi getað. En hún streittist
á móti — vildi ekki hita vilja mín-
um. Jeg get fullvissað yður urn,
að þessi mynd getur komið ofan
af lofti aftur og ráðist á mig. Jeg
verð ekki í rónni fyrr en hún er
komin út úr húsinu. Þetta er hræði-
leg mynd!“
Ilann settist niður og þurkaði
svitann af enni s.jer.
„Jeg er til einskis nýtur lengur“.
Ilann sparkaði í aðra mynd, sem.
stóð þar nálægt.
„Þessi er einnig slæm. Farið með
hana út. Jeg hefi aldrei getaö mál-
að hendur. Jeg veit það vel, að
jeg hefi aldrei getað málað hendur.
Thiis sagði, að þessi mvnd væri
góð. Ilann er orðinn eitthvað geð-
bilaður. Ilann skrifar hverja síðuna
af aunari um það, að jeg s.je góður
málari. Já — finnst yðtir Iiún vera
góð?“ ’
★
EARÁTTA Munehs gegn því, að
verða þræll vanans í listinni kom
glöggt í Ijós í andúð hans á því,
að nota sama form, sömu litasam-
setningu og tækni og hann hafði,
gert áður.
— Eftir að hann hafði mist fram-
an af fingri, málflði hann mjög
sjaldan fingur. Á sjálfsmvnd, þar
sem hann situr og reykir vindling,
eru fingurnir samt sem áður mjög
greinilega málaðir. En það eru ekki
hans eigin fingur. Hann fjekk vin-
sinn til þess að sitja fvrir,
„Fingurnir eru það blygðunar-
lausasta á Hkama mannsins. Jeg
þoli ekki fólk, sem altaf er að sýna
á 5jer hendttrnar“.
Það var oft einhver dreyminu
blær yfir list Munchs. Það er eins
og margar mvndir hans hafi orðið
til af hugmyndum frá takmÖrkum
þess sjálfráða og ósjálfráða.
★
MUNCII talaði oft meðan hann
málnði. En ef mflðnr sagði eitthvað,
sem beindi hugsunum hans inn á
nýjar brautiir, sleppti hann -pensl-
inura og sagði:
„Sjáið þjer ekki flð jeg er að:
vinna ?“
Ilann þurkaöi altaf af pcnslin-
um í föt. sín og kvartaði síðan um
það á eftir, að hafa sett. bletti í
fötin.

r