Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1946, Blaðsíða 11

an hóf sigurför sína um heiminn
frá fangelsinu í Suður-Afríku.
MEÐRITSTJÓRI hins stóra tíma
rits „Illustration“, sem gefið er út
í Höfðaborg, hafði meðal annars
á sinni könnu að sjá um það efni
blaðsins, sem kallað var „Hug-
þrautir“. Hann varð mjög forviða
er hann fjekk brjef með stimpli
fangelsisins og innan í því voru
nokkur blöð með ótal svörtum og
hvítum tiglum. Hann velti þeim
lengi fyrir sjer, en botnaði ekkert
í þeim. Svo las hann meðfylgjandi
brjef.
Krossgáta? Hvað er nú það. —
Slíkt hafði hann aldrei heyrt nefnt.
Þetta var eitthvað annað en mynd-
gáturnar og talnagáturnar, sem all-
ir voru orðnir leiðir á. Hann fór
að fást við KrosSgáturnar og brátt
glevmdi hann öllu öðru. í prent-
smiðjunni fóru menn að tala um
hvort hann hefði orðið uppnum-
inn. Menn vissu ekki að ritstjór-
inn hafði orðið fyrsta fórnarlamb
„Krossgátutöfranna11, sem síðar bár
ust eins og eldur í sinu um allan
heim.
„Jeg ráðlegg yður að reyna þess-
ar nýju gátur í blaði yðar“, skrif-
aði fangelsisstjórinn. „Höfundur
Krossgátunnar er einn af föngum
vorum, og jeg held að hann hafi
þarna gert merkilega uppfinningu“
ÞEGAR eftir að fyrsta Krossgát-
an birtist í blaðinu, fekk ritstj'ór-
inn heilar klyfjar af svörum. Það
sýndi að fólkið tók þessari nýung
vel. Og brátt jókst kaupendatala
blaðsins stórlega.
Önnur blöð tóku upp hugmynd-
ina, og fangi nr. 931 komst ekki yf-
ir að semja eins margar krossgát-
ur og pantaðar voru hjá honum.
Frá Afríku barst Krossgátan til
Ameríku. Og þar fór svo, að engin
stórmál nje stórfrjett heilluðu hugi
manna sem hún. Læknar sögðu að
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
167
hún væri ágætt ráð við taugasjúk-
dómum og þunglyndi. Eirðarlaus-
ir kaupsýslumenn fundu fróun og
hvíld hjá henni. Menn og konur,
börn og gamalmenni keptust við
að leysa krossgátur.
Og þetta varð vatn í myllu þeirra
sem gáfu út orðabækur og alfræði-
bækur. Um allan heim jókst eftir-
spurn að þeim stórkostlega. Land-
fræðinöfn, sem enginn hafði heyrt
getið fyrr, voru nú á hvers manns
vörum, vegna þess að þau komu
fyrir í krossgátum. Sjerstaklega
urðu fræg ýmis kínversk staðanöfn
með aðeins tveimur stöfum. Ýmis
dýr, sem menn höfðu varla heyrt
getið, urðu nú daglegir kunningjar.
Almenningur um allan heim varð
miklu fróðari en hann hafði verið
áður.
„KROSSGÁTU-faraldurinn11 fór
um allan heim. Faraldur, sem ekki
var hægt að stöðva og enginn vildi
stöðva — vegna þess hvað hann var
kitlandi skemtilegur.
Miljónir manna fást við það á
hverjum einasta degi að ráða kross
gátur. En nú eru þær ekki lengur
samdar af Victor Orville. Menn
stálu blátt áfram hugmynd hans.
Suðurafríkanska blaðið, sem birti
fyrstu krossgátuna, gat ekki um
hver væri höfundur hennar. Það
var máske gert af ásettu ráði, því
ekki er víst að menn hefði orðið
jafn,hrifnir ef þeir hefði vitað að
tugthúsfangi hafið fundið hana
upp. Að vísu var Victor Orville
boðin borgun, en hann afþakkaði
boðið. Hann kvaðst gera krossgát-
urnar sjer til dægrastyttingar en
ekki til þess að græða á þeim.
VICTOR ORVILLE var náðaður
nokkru áður en refsitíminn væri á
enda. En hann hvarf ekki aftur til
Englands. Hann vildi ekki hitta
vini sína, og máske átti hann eng-
an vin lengur. Hann þóttist ekki
geta horft á heimili sitt í Oxfords-
hire og allra síst á trjeð, þar sem
slysið varð. Hann ákvað að setjast
að í Suður-Afríku. Hann keypti
jörð og dró sig út úr skarkala heims
ins. Gömul svertingjakona mat-
reiddi fyrir hann, þjónaði honum
og sá um húsið. Hún fór líka á
pósthúsið með hin mörgu kross-
gátubrjef, sem hann sendi til blaða
um allan heim. Þá peninga sem
hann fekk fyrir gáturnar, gaf hann
í sjóð til styrktar ekkjum tukthús-
fanga. Hann hefði áreiðanlega get-
að orðið vellauðugur maður, ef
hann hefði viljað —- en hann vildi
það ekki.
ÞAÐ var ekki fyr en fimm árum
eftir dauða hans að heimurinn fekk
að vita hver var höfundur kross-
gátunnar. Og það varð aðeins fyrir
tilviljun. Amerískur blaðamaður,
sem var á ferð í Höfðaborg, kom
þar í kirkjugarð og sá þar legstein
sem honum þótti einkennilegur,
því að á steininn var höggvin kross
gáta. Hann spurði kirkjugarðsvörð-
inn hver væri grafinn þarna. Hann
fekk að vita það, og svo fór hann
að rannsaka æviferil Victors Or-
ville, og þannig komst saga kross-
gátunnar fram í dagsljósið.

t