Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1948, Blaðsíða 12

424
LESBÖK MORGUNBLAÐStNS
Kristín Ólaísdóttir:
EYKTAMÖRK OG ÖRNEFNI
Efra-Sumariiðabæjar
„HERJÓLFUR var hinn 5. sonur
Ketils hængs, hans son var Sumar-
liði, faðir Yeturliða skálds“. Þeir
bjuggu að Sumarliðabæ undir
„Brekkum11 og mun Brekkan vera
,,Bjallinn“, sem nú er kallaður. Lík-
legt er að bærinn beri nafn Sum-
arliða Herjólfssonar. Klettabelti
liggur frá austri til vesturs, fvrir
ofan Neðra-Sumarliðabæ, það er
grasi. vaxið upp á brún. Bærinn
stendur sunnan í móti undir .Biall-
anum“ á sljettri grund, sem hall-
ast niður að Steinslæk, en hann
rennur fyrir neðan túnið. Inni í
hlíðinni, austan megin, vaxa hrúta-
ber og jaröarber, þegar vel viðrar.
í klettunum bjó huldufólk, sagði
gamla fólkið, í mínu ungdæmi. Þar
hafði oft sjest ljós, heyrst söngur
og barnsgrátur. Víst er um það að
okkur krökkunum var bannað að
leika okkur í klettunum, eða hafa
þar nokkur ólæti, að jeg ekki tali
um á gamlárskvöld, því að þá var
huldufólkið að hafa vistaskifti.
Aldrei hrapaði skepna ofan fyr-
ir þessa kletta,' og sýndist það þó
hættulegur staður. Það var þakk-
að vewid huldufólksins. Einbýli
mun hafa haldist að Sumarliðabæ
fram yfir miðja 17. öld. Þá hefur
Efra-Sumarliðabæ verið skipt úr
láhdareigninni, og síðan verið kall-
að Neðri- og Efribær. Ýmislegt
bendir til þess, að Neðribærinn
hafi verið aðalbýlið t. d. skipting
túnsihs, sem er alleinkennileg o fd.
Haglendi hefur ekki verið skipt
milli jarðanna, svo mjer sje kunn-
ugt. Annars fanst mjer að Neðri-
bærinn ætti meira haglendi en Efri
bærinn. Aftur á móti mun Neðri-
Sumarliðabær eiga færri órnefni.
Þannig eru t. d. nær engin teijandi
örnefni í Neðra-Sumarliðabæjar
túninu, en þó nokkuð inörg í E*ra-
Sumarliðabæjartúninu, hvernig
sem a því stendur. En það er vist,
að örnefnafjöldi fer ekki eftir stærð
jarða. Sennilegt er, að þeir, sem á
jörðunum búa, eigi sinn þátt í því
að skapa og viðhalda örnefnunum.
Þegar jeg gekk um æskustöðvar
mínar 1947 fannst mjer, sem ör-
nefnin og eyktamörkin kölluðu til
mín, og beiddu mig að standa við,
tala við sig og g-loyma sjer ekki. og
þótt engin mannleg vera væri í
nánd, fannst mjer sem hjá mjer
stæði fjöldi vera, sem allar töluðu
sínu máli og sögðu sina sögu.
Jeg tók því það ráð, að rita upp
þau örnefni og eyktamörk, sem jeg
sá og mundi eítir í Efra-Sumarliða-
bæjarlandareign, ef vera kynni að
það forðaði þeim frá gleymsku.
Efri-Sumarhðabær er í evði, og
hver veit, hvort hann byggist aft-
ur. Býst jeg því tæplega við, að
aðrir verði til þess að bjarga ör-
nefnunum þar, eða muni þau betur
en jeg, sem olst þar upp, en for-
eldrar mínir bjuggu þar í 36 ár. —
Fyr á tímum voru örnefni jarða
nefnd daglega og oft á dag í sam-
bandi við skepnuhirðingu, srnala-
rnensku, fráfærur og heyskap. Nú
eru allar skepnur innan girðinga,
og engar fráfærur. Eyktamörk
voru notuð í stað klukku, sólin
„miðuð“ á vissum hæðum og hnúk-
um, innan sjóndeildarhringsins. —
Þetta bjargaðist vel, meðan sól var
á lofti, en er kvöldaði tók „stjörnu-
miðun“ við, því að í mínu ungdæmi
þekti margt gamalt fólk þó nokkuð
rnargar stjörnur á himninum,
skipti nóttum í eyktir, eftir þeim.
Þetta voru heimafengin „visindi“,
þótt lítil væru.
Holtamannahreppur hinn forni
var 6 kirkjusóknir: Kálfholtssókn.
Assókn, Háfssókn (Þykkvibær),
A&bæjarsókn, Marteinstungusókn
og Hagasókn. Sumarliðabær er i
Kálfholtssókn, þrjá mílufjórðunga
í austur landnorður frá Kálfholti,
segir í Sóknarlýsingu Holtamanna-
hrepps 1856.
Tún beggja bæjanna liggja mót
suðii. Hvergi í sveitirmi græuka