Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1949, Blaðsíða 9

517
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ítnon. JJóli. ^uúcjúólóóon clr.
SAGA MANNSANDANS
Ílýaóla U L Jf JJ. B, amaóon
MANNKYNSSAGAN hefir verið villandi, röng og hœttuleg, eins og hún
hefir verið skráð og kend að undanförnu. Hún hefir lofsungið harðstjóra
og hershofðingja, scm hafa valdið múgvígum, brent borgir og bygðir og
verið verstu fjendur framþróunarinnar. Hún hefir spilt vináttu þjóða,
viðhaldið hatri og tortrygni, sem síðan hafa leitt til nýrra styrjalda. Þetta
hafa Samcinuðu'þjóðirnar nú viðurkent og að nauðsynlegt sje að breyta
um kenslubækur í mannkynssögu. — I eftirfarandi grein segir dr. Símon
Jóh. Ágústsson frá bók, sem er að koma út og er hin rjetta mannkynssaga.
ÞAÐ rit Ágústs H. Bjarnasonar.
sem mestum vinsældum hefur átt
að íagna bæði meðal lærðra og
leikra, er Yfirlit yfir sögu manns-
andans, sem kom út i 4 bindum á
árunum 1906—1915: Austurlönd,
Hellas, Vesturlönd og Nítjánda öld-
in. í þessari veraldarsögu kvað við
annan tón en í hinum hefðbundnu
yfirlitsritum um menningarlega
þróun mannkynsins, þar sem uppi-
staðan var pólitísk valdastreita og
styrjaldir. Hjer er lýst hugsjónum
þeim, sem bestu menn allra rlda
hafa gert að leiðarljósi sínu. Þessi
menningarsaga hafði á sínum tíma
mikil og víðtæk áhrif, einkum á
ungu kynslóðina, svo að segja má,
að hún hafi lengi verið aðalgluggi
íslenskrar alþýðu út að heimsmenn
ingunni. Marga menn, sem nú eru
miðaldra, hef jeg heyrt segja, að
Yfirlit yfir sögu mannsandans hafi
átt meiri þátt í því að vekja þá til
fyllra skilnings á heiminum og
mannlífinu en nokkur önnur bók,
sem þeir áttu þá kost á að lesa.
Þessar bækur eru líka allar eða
flestar fyrir löngu horfnar af bóka-
markaðinum og sumar orðnar
harla torgætar.
Nú hefur Ágúst tekið sjer það
fyrir hendur að rita þetta mikla
verk sitt að nýju, auka við það og
breyta því. Eru þegar komin út tvö
fyrstu bindin; alls er ráðgert, að
þau ver'ði sex, og komi lit á næstu
þremur árum.
Fyrsta bindið, Forsaga manns og
menningar, er nýritað, og hafa
engir kaflar þess áður birst á
prenti. Því er skipt í fimm þætti:
I. Sköpun eða þróun. Er þar í
stuttu máli rakin saga lífsins hjer
á jörðu áður en maðurinn kom
fram. II. kaflinn nefnist Tilkoma
manns og menningar. Þar er lýst
hinum elstu mönnum og menningu
þeirra, eftir þeim gögnum, sem
fundist hafa (bein, verkfæri og
áhöld, teikningar og ristur, bygg-
ingar og önnur mannvirki). Er
kafli þessi stórfróðlegur, enda er
mjer ekki kunnugt, að áður hafi
verið ritað um þetta efni á íslensku,
a. m. k. ekki í heildarsamhengi. III.
kaflinn fjallar svo um Upptök rit-
máls og andlegrar menningar. Hjer
er við færri gögn að styðjast en
að því er tekur til verklegrar menn-
ingar, en því meir af kenningum
og tilgátum. Rekur höfundur skil-
merkilega skoðanir ýmissa fræði-
manna um þessi efni og dregur
Ágúst H. Bjarnason
fram margar athyglisverðar stað-
reyndir. IV. kaflinn greinir frá
óæðri trúarbrögðum. Er þar veitt
yfirlit yfir þróun trúarbragða með-
al frumstæðra og forsögulegra
þjóða. Hallast höf. að því, að hin
svo nefnda kyngitrú sje elst og
frumstæðust. Trúa ýmsir frum-
stæðir menn því, t. d. Ástralíu blá-
menn, að í stokkum og steinum,
jurtum, dýrum og mönnum geti
búið einhvers konar afl (mana),
sem sje undirstaða lífs og anda og
geti valdið margvíslegum kynjum
og snúist ýmist til ills eða góðs. Af
þessum átrúnaði er svo trúin á
stokka og steina og blætidýrkunin
sprottin. Kyngikraft þennan hugsa
menn sjer þó ekki sem sál eða
persónu, heldur sem ópersónulegt
lífs- og sálarafl, er magnar þann
mann, dýr eða hlut, sem það býr
með. í síðasta kaflanum Framþró-
un trúarbragðanna, rekur höfund-