Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
577
Oss leynist svipmót lýSa
löngu horfnra tíða,
því bæði hið stríða og blíða
blandast vill og þvættasl út
í þeirri tímalengdar lút,
er liðins alls mun bíða.
Hvelið valt, svo hvers er von? —
En hvernig var Jón Arason,
með frægðarorðið fríða?
Djarfl hann valdsins hjörvi hjó,
hráðrarslrenginn snjall hann sló
og rösklega þótti ’ann ríða.
Sumir halda að hafi þó
herrans samtíð fengið nóg
af styrjargnýnum slríða.
En sá hans mesti sigurinn,
hvað seinheppinn er Danskurinn
í verkum sínum víða:
já, burt þvæst aldrei bletturinn,
að biskupinn var hálshöggvinn,
slík sár um eilífð svíða. —
Ef látist hefði á sóttarsæng
sagan máske slæman hæng
— sökum hreða og hríða —
hefði fest við hróöur 'ans,
þess hefðarmanns.
En hitt er á að hlýða:
HEL krýndi ’ann lands vors mesla mann,
svo meira engan höfðingjann
í skrifum ber að skrýða•
kyrþey. Enginn óróaseggur gat
veitt honum atför, því synir flestra
höfðingja voru í gíslingu hjá hon-
um. Þeir voru lærisveinar hans.
Jól heita á fornensku Cristes
mæsse, á nýensku Christmas, þ. e.
Kristsmessa. Prestr, biskup,
klaustr, múnkr, kirkja, hvítaráðir,
hvítasunna, guðsifjar, kaleikr, pat-
ína, prjedika, bócstafr, rita, stafiof,
bóc(k), bækr, guðspjall, og fjöldi
annara orða er úr fornensku.
Ýlir heitir mánuður frá 15. nóv.
til 15. des. og halda menn að orðið
sje skylt orðinu jól. í fornensku
heitir mánuðurinn á undan jólum,
se ærre géola og mánuðurinn eftir
jól se æfterra géola.
Nú kem jeg að efni, sem líklega
er nýjung. Um allt England og mik-
inn hluta Þýskalands hafa fundist
ölturu, myndastyttur og ýmsar
menjar eftir rómverska hermenn,
sem trúðu á sólguðinn Mithra.
Menn þjálfuðu sig með meinlát-
um og andlegum æfingum og voru
7 stig, sem þeir áttu að ná, en
hermennirnir komust sjaldan
lengra en á þriðja stigið. Þeir
höfðu margar venjur, sem voru
líkar venjum kristinna manna.
Menn voru teknir til altaris og
prestur gaf þeim heilagt brauð og
heilagt vín, að dreypa á. Þeir, sem
voru teknir í trúarfjelag Mithra,
urðu að fasta og klæðast hvíta-
voðum, og því næst að kljúfa þrí-
tugan hamarinn á margvíslegan
hátt. Halda vísindamenn, að trúar-
siðir þeirra sjeu ekki teknir úr
kristninni en eldgamlir og stafi frá
dögum Zóróasters í Persíu.
Þó að Mithratrúin væri þannig
keppinautur kristninnar, varð hún
fremur til að ryðja kristninni rúm.
Mithra er, á öllum myndum og
styttum af honum, að fórna uxa,
að skera hann á háls. Það eitt
nægir, til þess, að flestir, og jafn-
vel allir Mithratrúarmenn tóku
smásaman kristni. Þeim þótti það
ekki sæma, að sólguðinn skyldi
sjálfur vera að slátra fórnardýr-
inu, og þeim fannst kristnin vera
langt um æðri trú. Má því segja
að Mithra hafi búið menn undir
kristni. Keppinautur kristninnar
vann henni í hag. Lítið sem ekkert
hefur verið ritað um Mithratrúna.
Aðalritið eða eina ritið er: F.
Cumont: Textes et Monument
figurés des Mystéres de Mithra,
Bruxelles, 1896, í 2 bindum (Text-
ar og mynda-menjar af leyndar-
dómum Mithra). Eru í bókinni
myndir af leifum Mithratrúar á
Englandi og Þýskalandi og víðar í
Evrópu.
^ ^ ^