Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Blaðsíða 20

584
vill breyta rjett. En hann er hrædd-
ur um að missa álit sitt meðal mann
anna. Honum verður á hver skyss-
an annari verri, og seinast að
fremja morð. Og því verri sem yfir-
sjónimar verða, því örðugra er að
meðganga þær fyrir öðrum. En
samviskubitið nagar hann alla ævi.
Hann verður þögull og tyrrinn, ein-
mana og misskilinn. Hvað eftir ann-
að einsetur hann sjer að skrifta og
afplána syndir sínar. En altaf gugn-
ar hann á því. Að lokum er svo
komið að það væri ekki heppilegt,
þótt hann vildi. Og friðlaus legst
hann í gröf sína.
ÁRIÐ áður en „Olav Audunsson"
kom út (1924) ljet Sigrid Undset
verða af því, er hugur hennar hafði
lengi stefnt að, að taka katólska
trú. Og samtímis var hjónaband
hennar leyst upp.
Eins og títt er um þá, er taka
nýan sið, byrjaði hún nú á áróðri
fyrir trú sína. Hún gaf út nokkrar
stórar bækur, fullar með trúarleg
vandamál og katólskan áróður. En
eftir 1930 fer aftur að bera minna
á þessu í bókum hennar, svo sem
„Ida Elisabeth" og „Den trofaste
hustru“. Þessar bækur sýna að hún
hefur enn sömu hæfileika og áður
til þess að lýsa mönnum, atburðum
og þjóðlífi. En um ný viðfangsefni
er ekki að tala. Nú eru bækurnar
langdregnar, mikið af samtölum,
þar sem eigin skoðanir höfundar-
ins koma fram, og meir eður minna
bersöglar árásir á þau þjóðfjelags
fyrirbrigði, sem henni gast ekki að,
svo sem takmörkun barneigna,
andatrú, Oxford-hreyfinguna, for-
ingjadýrkun og sameignarstefnu.
Sjerstaklega var hún á móti sál-
grenslan, sem nú bar svo mjög á
í norskum bókmentum. Hver skáld
sagan kom út eftir aðra, full af
lýsingum andlegra meinsemda, er
ætti rætur sínar að rekja til æsku-
áranna. Og það var einnig svar við
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þessari tegund bókmenta að Sigrid
Undset gaf út æskuminningar sín-
ar, „Elleve aar“ 1934. Þar sjáum
vjer hvernig andlega heilbrigt barn
vex upp án kynhvataóra, og hug-
myndir þess um guð þroskast eðli-
lega án hótana um refsingar eða
kúgun.
Þessi bók er sennilega merkust
af þeim, sem hún skrifaði á seinni
árum, hlaðin gáska og frásagnar-
gleði, en jafnframt fróðlegur vitn-
isburður um það hve traust minni
og ímyndunarafl hún hafði alt frá
barnæsku.
Seinasta skáldsagan hennar, ó-
fullgerð þó, kom út 1938 og heitir
„Madame Dorthea".
SIGRID UNDSET bjó altaf á bú-
garði sínum Bjerkebæk hjá Lille-
hammer. Hún keypti þann bústað
1921. Fólk streymdi þangað úr öll-
um áttum til þess að sjá hana, og
seinast var hún orðin treg að taka
á móti gestum .En hún fylgdist vel
með öllu og skrifaði fjölda greina
fyrir blöð og tímarit.
Rjett fyrir seinna stríðið fór hún
til íslands og ferðaðist nokkuð um
landið.
Stríðið vakti norsku þjóðina til
að hlusta á Sigrid Undset á ný.
Þegar Þjóðverjar brutust inn í
Guðbrandsdali vorið 1940, fell eldri
sonur hennar í bardaga. Sjálf flýði
hún norður í land með Fredrik
Paasche prófessor. Við sem þá sát-
um heima á þessari örlagastund,
gleymum aldrei hvernig hún talaði
þá af guðmóði í útvarpið hvatn-
ingarorð til Norðmanna. — Síðar
komst hún austur í Svíþjóð, og
ásamt yngra syni sínum fekk hún
svo leyfi til þess að ferðast yfir
Rússland til Japan og þaðan til
Bandaríkjanna haustið 1940. Þar
fór hún í fyrirlestraför um ríkin til
þess að tala máli Noregs, en það
ferðalag bar ekki slíkan árangur og
hún hafði gert ráð fyrir. Þá hætti
hún að ferðast, en fór að skrifa í
blöðin. Það tókst betur.
Það var eins og stríðið og raunir
hennar ætluðu að bera hana ofur-
liði. „Jeg held að jeg geti aldrei
framar skrifað sögulega rómana “
sagði hún, „því að þessi árin
skyggja á fortíðina.“
„Return to future“ kallaði hún
bók, sem hún gaf út í Ameríku.
Hún var um stríðið í Noregi og hið
langa ferðalag hennar. Hún gaf
einnig út minningar sínar. Sú bók
hefur verið þýdd á íslensku og
heitir „Hamingjudagar heima í
Noregi.“ v
Þegar hún kom heim úr útlegð-
inni, helt hún enn áfram að skrifa.
Það seinasta sem jeg veit um, var
smágrein í sambandi við trúarum-
ræður í blaðinu „Verdens Gang“ í
vor, skrifuð af alvöru og keim af
sögufróðleik, en klykti út á skemti-
legan hátt.
MEÐ aldrinum varð hún feitlagin
og þung á sjer, höstug og orðhvöss,
en undir bjó hlýtt hjarta. Sem
dæmi um það má nefna, að á hverj-
um jólum var hún vön að senda 35
kunningjakonum sínum 100 krónur
hverri að gjöf. Það voru m. a. vinnu
konur, saumakonur og þvottakon-
ur, sem hjá henni höfðu unnið.
Einu sinni var hún í peningahraki.
En henni varð ekki ráðaíátt. Hún
seldi flygelinn sinn. Og þá gat hún
sent jólagjafirnar eins og vant var.
Hún var stórbrotin á alla lund.
— Hugarflug hennar náði yfir
hundruð ára, þar sem aðrir ná ekki
að hugsa nema um líðandi stund.
Hún var afkastameiri en flestir
aðrir á sviði skáldskapar. Og hún
hafði það hjartaþel til einstaklinga,
föðurlandsins og kristindómsins,
sem enginn kann sennilega að meta
til fulls.
Hún er eins og viti sem ber birtu
yfir norska sögu, mörg hundruð
ára aftur í tímann, og mörg hundr-
uð ára fram á leið.