Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1950, Blaðsíða 2

502
LESBÓK MORGUNBLAÐSIN S
bæði rist og stungið og á góu sást
eigi snjór, utan ef var í fjallalaut-
um.“ En fiskur brást algjörlega.
Kom því mikið los á fólk og voru
rán og stuldir í öllum sveitum, en
þó mest sunnan lands, svo að í
Rangárvallasýslu voru þá strýktir
og markaðir 18 þjófar og hinn 19.
hengdur, en 10 eða 11 strýktir og
markaðir í Árnessýslu.
Tveimur árum seinna rak hafís
að landinu og lá hann fyrir Norður-
landi iram um þing. Mikinn ís rak
austur fyrir land og svo vestur með
og hinn 14. apríl barst hann norður
fyrir Reykjanes og síðan inn á fiski
slóðir Seltirninga og inn um allar
víkur. Voru þá hafþök svo að segja
hringinn í kringum landið. í Faxa-
flóa lá ísinn fram yfir vertíðarlok.
Þá var það að bátur frá Garði
brotnaði í ísnum úti á miðum, en
6 menn, sem á honum voru, fóru
gangandi í land.
Þegar leið að aldamótunum juk-
ust vandræði enn í landinu, vegna
harðinda og fiskleysis. Fjárfellir
varð víða um land og útigangshross
hrundu niður. Vegna þess hvað ær
voru magrar á vorin, varð mikill
lambadauði, cn málnyta varð lítil
sem engin. Svarf þá mjög að fólki
og kvað svo ramt að þessu, að árið
1698 voru á einum degi fluttar á
land úr Flatey og Bjarnareyum í
Breiðafirði 60 bjargþrota mann-
eskjur, og hafði þó verið talið að
í Breiðafjarðareyum væri síst
hætta á bjargarleysi, vegna þeirra
hlunninda, sem þar voru. — Þá
sl reymdi og íjöldi fólks frá vestur-
kjálkanum norður og suður á sveit-
ir. Margt af þessu fólki varð úti eða
veslaðist út af úr hungri og harð-
rjetti.
Árið 1699 var svo hart í Norður-
landi að við sjálft lá að skólinn á
Hólum legðist niður vegna fisk-
leysis. Veiðistöðvarnar a Skaga og
í Fljctum, sem nefndar vcru „Bur
Holaskola ', hófcu algjórlega brugð
-ist. Tók biskup það því til ráðs að
senda lest vestur undir Jökul til að
reyna að ná í fisk. Komu lestar-
menn ekki heim aftur fyr en um
jól, og báru fisk á 16 hestum. En
þá um sumarið hafði verið svo mik-
il fiskekla, að kaupmenn höfðu
keypt alt er fekst, skötu og þorsk-
höfuð, maltan fisk og ýsu. Vegna
bjargarleysis var þá „þjófaöld hin
mesta; var engu óhætt, utan nje
innan bæar. Tóku margir það ráð,
að hafa sauðfje sitt í baðstofum,
því að víðast var örfátt fje; komust
þó bófar að því. Skáru þeir fje eða
krufðu og tóku mör og kjöt af bein
um, en skildu eftir höfuð oftast og
stundum gæru og innýfli; sumir
átu hrátt. Stálu þá margir þjófar,
þótt strýktir væri.“
Sumarið 1700 var mjög bágborið.
Voru þá svo miklir óþurkar norð-
anlands, að menn slógu ekki nema
6 vikur og fáir höfðu hirt tún hinn
8. september. Þá gerði ofsaveður
með veltibrimi og stórhríð 20.—21.
ágúst. Varð þá úti Jón Árnason i
Keldunesi, afi Skúla landfógeta.
Þá var svo bjargarlaust vestra,
að sýslumaður í ísafirði braut upp
búðir kaupmanna til þess að ná í
matbjörg handa fólkinu. Eftirlegu-
kaupmenn annars staðar opnuðu
búðir sínar og lánuðu matvörur
meðan til vanst, og komust margir
þá í stórskuldir.
En það var eitis og alt hjálpaðist
að þessi ar til að sliga þjóðina.
Óhöppin steðjuðu að úr öllum átt-
um. Slysfarir voru tneð langmesta
móti og stór áföll. Þá um veturinn
íórust á einum degi (8. mars) 32
skip af Innnesjum og Suðurnesj-
um og fóru þar 157 menn í sjóinn.
í ágústbyinum mikla fyrir norðan,
brotnuðu 30 skip við Skagafjörð,
mörg í Eyafirði og víðar. Með því
var mönnunt bannað að leita sjer
biargar á sjónum. Og þótt taiinn
væri meðalhlutur syðra, var svo
fiskilaust, aö frá Hólum var send
lest vestur á land til að kaupa söl.
Vegna neyðarinnar, sem þá var í
landinu, sendi Alþingi um sumarið
bænarskrá til konungs um það að
hann sæi aumur á landsmönnum.
Kom svar konungs árið eftir og var
á þá leið, að einn af lögmönnum
mætti sigla og skýra sjer frá hvern-
ig högum manna væri komið. Vald-
ist til þess Lauritz lögmaður og
kom hann út sumarið 1702 og hafði
orðið lítið ágengt. Kom hann þó
með verslunartaxta nokkru linari
en þann, er áður hafði gilt, og
skyldi hann gilda um fjögur ár.
Um aldamótin fer fólk fyrst að
falla úr hungri fyrir alvöru um
Þingeyarsýslu, Eyafjarðarsýslu,
Skagafjarðarsýslu og Húnavatns-
sýslu. Var talið að í einum hreppi
í Þingeyarsýslu hefði fallið 50 úr
hor. En Norðfjörður eyddist þá af
hallæri. Var þá matarskortur um
gjörvalt land og helst þetta svo um
þrjú ár. Árið 1702 brást fiskafli svo
að segja alveg, og hófst þá mann-
íellir á Suðurlandi. Ljetust þá 40
á Akranesi, 20 á Kjalarnesi, 30 á
Suðurnesjum og margt í Mosfells-
sveit, Seltjarnarnesi og Álftanesi.
Var þá alt etið er tönn á festi.
„F'ólkið við sjóinn lifði á fjörugrös-
um og þangi, en í sveitum við fjalla
grös, rætur og söl. Sumir átu af
hungri hey, skinn og skóbætur
steiktar. Fundust og þeir sem átu
hesta, hunda og hrafna.“
Var þá þjófaöld mikil, stuldir
og rán, svo að menn gátu trautt
baldið sínu. „Var þó altaf verið að
hýða og marka“. Veturinn 1701
voru til dæmis hýddir og markaðir
nær 20 þjófar í Árnessýslu. Fóru
þjófar þá að leggjast >út víða um
land. Er getið um tvo útileguþjófa
á Suðurnesjum; var annar hengdur
en hinn slapp. Þá er og getið um
útLleguþjóf nyrðra, sem var giip-
inn og hengdur. Annars var altaf
venð að hervgja þjóía þessí -árm,
baeði hehna í hjeruðura og a Al-