Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1951, Blaðsíða 10

53 >
r LESBÖK MORGUNBLABSINS
'SlFSMJlR DflflNNA
EftLr dr. DAV D KATZ
JEG ætla að byrja á að ræða um
hvatúð (instinkt) dýranna. Og hvað
merkir þá hvatúð? Þegar vjer fðr-
um að athuga það f\TÍrbrigði. rek-
umst vjer á ýmis stórmerkileg
rannsóknarefni, sem hafa valdið
mðnnum heilabrotum um þúsundir
ára. Hvatúðin virðist oft bera vott
um framúrskarandi gáfur, en kem-
vr bó fram hjá skepnum, sem ekki
virðast hafa minstu hugmvnd um
hvers vegna þmr fara að bofun
hennar. Eftir bví se n vjer komum
neðar í raðir dýranna, því meir á-
herandi verða áhrif hvatúðarinnar,
cg sjerstaklega gætir þessa hjá
skordýrunum.
Vjer skulum taka nokkur dæmi
um hvatúð dýranna. Fiskiflugan
\ erpir vium sínum í rotnandi fisk,
til þess að maðkamir geti haft þar
æti þegar þeir lifna. Það er hvat-
úð, sem veldur því að fuglarnir
pera sjer hreiður og kötturinn á-
snekir mýsnar. Af hvatúð er það að
hænuungar taka sprettinn til móð-
vr sinnar þegar hún gaggar á sjer-
stakan hátt.
Fyrir þessari breytni er ekki nein
hugsun um tilgang. Fiskiflugan er
ekki að hugsa um afkomu afkvæm-
is síns. Fuglamir hafa ekki lært
það af öðrum að gera sjer hreiður.
Köttur, sem aldrei hefur sjeð aðra
katti, mun ósjálfrátt taka viðbragð
þegar hann sjer fvrrtu músina.
*
rr.iMD bjargp.Ad
Til eru stingflugvr, sem ráðast
é tólffótunga, sting; þá og spýta
inn í þá eitri svo að þeir lamast,
en lifa samt. Flugurnar velta síðan
bráð sinni niður í holu, sem þær
haf* grafið áður, og verpa víurn
s'rmm á hana. Eftir fáe'na daga
k nkna lirfurnar og byrja að eta
h nn lifandi tólffótung. í fljótu
b agði virðist svo sem flugurnar
sýni með þessu framúrskarandi
fjrirhyggju, fyrst og fremst með
því að svæfa tólffótunginn og drepa
hann ekki, þar sem lirfunum er
lífs nauðsyn að nærast á lifandi
Í£3ðu. í öðru lagi vegna þess að
fl jgurnar hafa áður grafið holu til
a i geyma afkvæmi sitt í svo að
v ‘ðrið verði því ekki að aldurtila.
Og í þriðja lagi vegna þess að þær
v -rpa nákvæmlega svo mörgum
eggjum að tólffótungurinn verði
nægileg fæða handa lirfunum.
En er það nú víst að flugijrnar
hafi alt þetta í huga fyrirfram?
Tæplega getur það átt sjer stað.
Fiugurnar sjá aldrei afkvæmi sín
nje afkvæmi annara flugna, því að
þrer eru svo skammlífar að þær
eru dauðar áður en lirfumar eru
fi llþroskaðar. Þær hafa þess vegna
er ga reynslu að styðjast við, og af
öllum þeim miljónum kynslóða af
fl ígum, sem kviknað hafa, hefur
ei gin kynslóð getað fært sjer í nyt
reynslu annarar kynslóðar, sem á
undan fór. Það má því óhætt full-
yi ða að flugumar hafa sjálfar ekki
hugmynd um það í hvaða tilgangi
þ;er eru að þessu. Þær gera þetta
aí blindri eðlishvöt, alveg hugsun-
ai laust og fyrirhvggjulaust.
Um þau skcrd;T, sem lifs fjelags-
lí i, svo sem eru býflugur cg maur-
ar nr hið sarra að segja, að það
er hvrtúð, sem ræður öllu fram-
ferði þeirra. Að vísu læra þau of-
ui lítið af reynslunni, að vissu tak*
marki. Vjer vitum þess dæmi að
hægt er að venja býflugur á það
að safnast á vissan stað. En yfir-
leitt má segja að alt athæfi skor-
dýra stjórnist af hvatúð, en ekki
af skilningi nje þekkingu.
MEÐI’ÆDD LIST
KÖNCiULÓNNA
ÖU skordýr eru gædd hvatúð og
þau láta stjórnast af henni, því að
hún er þeirra driffjöður. Þcss
vegna haga þau sjer altaf eirs.
hvernig svo sem kringumstæðum-
ar breytast, og þrátt fyrir það þctt
atferli þeirra verði tilgangslaust ng
þýðingarlaust. Þó mætti máske
segja að hvatúðin stjórni breytai
fjöldans, án tillits til þess hvað
einstaklingar kunna að hafa lrrrt
af reynslunni. EÞ'atúð er nckkuð
sem lærist ekki. Hún er meðfædd.
Könguló, sem er nýskriðin úr egg-
inu, getur hiklaust ofið vef, sem
er fullkominn sem köngulóarvrc f-
ur, án þess að njóta neinnar til-
sagnar nje læra það af öðrum.
Hjer skal jeg minnast á lýsingu
dr. E. R. Russell hvernig sumar
köngulær búa til jarðhús og setja
hurð á hjörum fyrir þau. Köngul-
ær þær, sem hann athugaði, höfðu
verið teknar um leið og þær skriðu
úr eggi og þeim hafði því ekki
gefist neinn kostur á að læra af
öðrum hvernig þær áttu að búa til
slík jarðhús. Þær voru geymdar í
rannsóknastofu og rök mold lát'n
undir þær. Og þegar í stað byrjuðu
þessar nýfæddu köngulær á því að
búa til jarðhús. Þau voru að vísu
öll lítil, en á allan hátt með sama
sniði og þau jarðhús, sem fullorðn-
ar köngulær búa til. Þær byrjuðu
á því að grafa holu niður í moldina,
haefilega stóra til þess að þær gæti
gengið þar út og inn. Holumunn-
inn var með sljettum brúrium c g
nær alveg hringmyndaður. Svo v; r
hurðin búin til á þennan hátt:
Köngulóin bjó fyrst til örlitla brún
við dyraopið. Síðan sótti hún
smám saman korn og kom niður