Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1951, Side 12

40
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
DÝRIN LÆRA ÁN
ÞFSS AÐ SKILJA
Flestar skepnur læra nokkuð af
sinni eigin reynslu. Jafn auðvirði-
leg skepna og ánamaðkurinn, get-
ur lært af reynslunni. Það er hægt
að kenna honum að snúa til hægri
eða vinstri, sje hann látinn skríða
eftir göngum sem enda í þvergöng-
um, með því að setja æti fyrir hann
öðrum megin og hrekkja hann
nokkrum sinnum ef hann ætlar að
snúa á hinn bóginn. Sje hann sjálf-
ráður er honum alveg sama hvort
hann beygir til hægri eða vinstri,
en ef hann verður var við raf-
magnsstraum vinstra megin og eitt-
hvað ætilegt hægra megin, þá
kennir reynslan honum að betra er
að snúa til hægri og svo gerir hann
það altaf upp frá því.
Óteljandi tilraunir hafa verið
gerðar til þess að vita hvað dýrin
geti lært. Hundruð svangra dýra
hafa verið lokuð inni í búrum og
matur settur rjett utan við búrin.
En búrin voru þannig úr garði gerð
að dýrin gátu opnað þau sjálf á
einfaldan hátt, annað hvort með
því að koma við loku eða band. Og
nú átti að kenna þeim að opna
búrin svo að þau gæti náð í mat-
inn. Fyrst tókst þeim það af hend-
ingu, en smám saman komust þau
að því hvaða viðbragð hefði hjálp-
að sjer til að komast út. Þannig
lærðu þau af reynslunni, en alls
ekki af því að þau beittu hugsun,
nje hefðu hugmynd um það hvers
vegna þau gátu opnað. Það sjest
meðal annars á því, að þau gátu
alls ekki lært að opna búrin þótt
þeim væri sýnt hvernig þau áttu
að fara að því, og ekki jafnvel þótt
umsjónarmaðurinn tækl lappirnar
á þeim og beitti þeim til þess að
opna. Dýrin læra því mjög á sama
hátt eins og maður lærir á skautum
eða hjóli. Maðurinn veit ekki upp-
haflega hvernig hann á að halda
jafnvæginu og lærir það ekki fyr
en hann hefur það „á tilíinning-
unni“, ef svo mætti segja. Þannig
læra dýrin ekki að opna búr sín
vegna þess að þeim skiljist hvermg
á að fara að því, heldur hafa þau
það á tilfinningunni að einhver
hreyfing dugi til þess. Það þarf alls
ekki að vera að sú hreyfing sje hin
rjetta. Ketti var kent að hann
skyldi sleikja sig eða klóra sjer, ef
hann vildi opna búrið. Api, sem
kent hefur verið að draga frá slá
eða lypta loku til þess að komast
út, beitir ófrávíkjanlega sömu hand
-tökum þegar hann er kominn í
nýtt búr og læsingin er þar öll
önnur. Með því sýnir hann að hann
hefur ofurlitla hugmynd um hvern-
ig læsingar eru. En hundur getur
ekki leikið þetta ^ftir. Þótt honum
hafi verið kent að opna búr, þá
stendur hann ráðalaus, ef önnur
læsing er sett fyrir búrið, og verð-
ur að læra alveg að nýu hvernig
hann á að opna hana.
Önnur tilraun er sú að setja mús
inn í Völundarhús, þar sem eru
margir blindgangar, en aðeins einn
gangur liggur inn að miðju og þar
er æti, sem freistar hennar. Músin
villist í ótal blindganga áður en
henni tekst að komast þangað sem
ætið er. En undir eins og hún
hefur fundið hina rjettu leið þang-
að, þræðir hún hana eftir það. —
Þetta sýnir þó ekki neinar sjer-
stakar gáfur, heldur hitt, að mús-
in hefúr minni og man hvar hún
hefur áður farið. Það er nokkuð
svipað og hitt að hægt er að kenna
barni kvæði, sem það skilur ekk-
ert í. Minnið er þar á borð við
grammófónplötu, sem skilar sífelt
því, sem á hana hefur verið tekið.
Dýr, sem leysa þrautir á þennan
hátt, hafa engan skilning á því
hvað þau eru að gera.
TAMNING DÝRA
Þetta sannast á tilraunum, sem
jeg hef gert með hana. Hann var
settur í ferhyrnda hænsastíu, sem
var stíuð sundur í fjögur hólf, er
vjer getum nefnt a, b, c og d. Dyr
voru á skilrúmunum milli hólf-
anjaa og allar opnar nema dyrnar
milli a og d. Þar var glerrúða í
staðinn fyrir hurð. Nú var haninn
settur í a-hólfið, en í d-hólfi var
hrúga af korni, sem hann gat sjeð
í gegn um glerið. Hann gerði nú
hverja tilraunina á fætur annari
til þess að komast í gegn um rúð-
una. Að lokum sá hann að það var
þýðingarlaust, en komst þá að því
að hann gat komist þangað, sem
kornið var, með því að hlaupa í
gegn um hin hólfin. Eftir það var
hann ekki lengi að velja þá leið,
ef hann var settur í a-hólfið. En
það kom fljótt í Ijós að hann hafði
engan skilning á því hvers vegna
hann gat komist að korninu á þenn
-an hátt. Glerið var nú tekið úr
dyrunum milli a og d svo að nú
gat hann komist beint inn í d. En
fór hann þá leið? Ónei, hann fór
hringinn eins og áður. Þótt opin
leið væri milli a og d fanst honum
nauðsynlegt að fara lengri leiðina
til þess að ná í kornið. Jeg hygg
að þetta sje ágætt dæmi um það
hvað skepnunum er ósýnt um að
finna lausn á viðfangsefnum. Satt
er það að vísu að sumir menn
vinna verk sín umhugsunarlaust,
líkt og haninn, en það er undan-
tekning. Venjulegast er verksvit
vort meir ráðandi en venja og
minni, og þess vegna komumst
vjer hjá því að gera sams konar
fásinnu og haninn, sem fer aðeins
eftir minni sínu.
Þegar dýr læra að hegða sjer
eins og jeg hef nú skýrt frá, þá
köllum vjer það tamning. Eigend-
ur slíkra dýra þakka það því að
þau sjeu vitur, en flestir vísinda-
menn eru sammála um að þetta
sje aðeins tamning og ekkert
hyggjuvit sje þar á bak við. Hinu
neitar enginr. að skepnur geta haft