Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1951, Page 13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
41
gott minni og geta fært sjer í nyt
það sem þau reka sig á, en fram
yfir það ná gáfur þeirra trauðlega.
KUNNA HUNDAR
AÐ HUGSA?
Kunna dýrin að hugsa? Vjer
skulum taka dæmi, sem Bierens
de Haan getur um. Einu sinni voru
tveir hundar. Sá stærri var með
bein, sem þann minni langaði að
ná í. Ef stóri hundurinn lagði bein-
ið frá sjer sem snöggvast var sá
litli óðar kominn og ætlaði að grípa
það, en flýði þegar hinn urraði.
Nú bar það við að stóri hundurinn
stökk út í garð án þess að sá litli
veitti því eftirtekt. Rjett á eftir
gelti sá stóri fyrir utan, en þá rauk
sá htli rakleitt þangað er beinið
var og greip það. Frægur vísinda-
maður taldi hiklaust að þarna
hefði sá litli sýnt að hann hugsaði.
Og hann gerði litla hundinum upp
þessa rökhugsun: „Nú geltir sá
stóri úti, hann er því áreiðanlega
ekki inni, og þess vegna er mjer
óhætt að taka beinið.“ Hitt er þó
hugsanlegt, og miklu sennilegra
að annað hafi legið til grundvallar.
Litli hundurinn var hræddur við
stóra hundinn og þorði ekki að
vera nærri honum, en þegar hann
heyrði þann stóra gelta í fjarska,
hvarf honum óttinn og hann fekk
hug til þess að gera það, sem hann
langaði til. Og auðvitað greip hann
þá beinið. Það er sýnilegt að hann
sýndi vit með þessu, en ekki þá
rökhugsun, sem vísindamaðurinn
vildi vera láta.
Þetta verður að nægja um tamn-
ing dýra, en nú skulum vjer snúa
oss að þeim dæmum, þar sem dýr
virðast sýna eitthvert hyggjuvit
með framferði sínu. Það eru þó
ekki margar tegundir dýra sem
komast hærra en það að læra af
tamningu. Aðeins örfá virðast sýna
hyggjuvit í því hvernig þau snúast
við vanda, sem að þeim hefur ekki
borið áður.
APAR ERU EINU
SKYNI GÆDDAR SKEPNUR
Vísindamaðurinn Köhler hefur
gert nokkrar tilraunir með Chimp-
anseapa, og þær eru merkilegar að
því leyti að þar kemur fram hið
mesta vit, sem nokkur skepna hef-
ur sýnt. Jeg skal nefna nokkur
dæmi. Aparnir voru í búri og ban-
an var hengdur þar upp undir lofti.
Aparnir voru svangir, svo að þá
langaði ákaft í ávöxtinn, en hann
var svo hátt uppi að þeir gátu ekki
náð í hann hvernig sem þeir teygðu
sig og hoppuðu. Lengi hlupu þeir
fram og aftur um búrið og góndu
á bananann. En alt í einu rjeðist
einn þeirra á stóran kassa, sem var
inni í búrinu, dró hann þangað
sem hann var beint niður undan
ávextinum, kleif upp á hann og
náði nú í ætið. Þá var annar banan
hengdur enn hærra, svo að aparnir
gátu ekki náð í hann þótt þeir færi
upp á kassann. Þá náði apinn sjer
í annan kassa og setti hann ofan á
hinn. Þriðji bananinn var hengdur
enn hærra og þá náði apinn sjer í
þriðja kassann og setti hann ofan
á hina tvo.
Hjer er um alt annað að ræða
en það, sem hægt er að kenna dýr-
um með tamningu. Að vísu tók
það apann all langan tíma að ráða
fram úr vandræðunum, en hann
var ekki lengi að færa sjer að-
ferðina í nyt þegar hann hafði
komist upp á hana. Þegar mús
lærir að rata í Völundarhúsi, þá
lærir hún það smám saman eftir
marga árekstra. En hjá apanum er
ekki um það að ræða að hann
þreifi sig áfram. Hann uppgötvar
lausnina alt í einu. Og í þessu
dæmi var ekki nema um tvent að
gera, annaðhvort fann hann lausn-
ina, eða hann gat ekki fundið hana,
eða með öðrum orðum, hann varð
að hugsa upp lausnina. Afrek hans
er því af alt öðrum toga spunnið
heldur en hitt að músin slampast
á það að rata í Völundarhúsi.
Annað verður líka að athuga í
sambandi við þetta. Apinn notar
kassana sjer til hjálpar. Það eru
engar skepnur aðrar en apar sem
finna upp á því að nota áhöld og
skal jeg þar nefna annað dæmi.
Þegar apinn hafði enga kassa til
að standa á, en bambusstöng var
látin vera í búrinu þá þreif hann
stöngina, reisti hana upp á enda
undir ávextinum og kleif upp hana
þangað til hann náði honum. Hann
flýtti sjer óskaplega til þess að
komast nógu langt áður en stöngin
felli. Annað dæmi er þó máske
merkilegra. Banan var settur á
gólfið utan við búrið og svo langt
frá því að apinn gat ekki seilst í
hann með krumlunni. Eftir mikla
viðleitni sá apinn að hann gat ekki
náð í bananann á þennan hátt. í
búrinu voru nokkrar bambus-
stengur. Hann þreif eina og ætlaði
að draga að sjer ávöxtinn með
henni. En hún reyndist of stutt.
Þá tók apinn aðra bambusstöng og
stakk inn í endann á hinni, og þá
tókst honum að draga ávöxtinn til
sín. Vjer verðum að viðurkenna
að þetta sýnir mikið hyggjuvit, og
þetta getur enginn önnur skepna
gert. Hitt er rjett að ekki eru allir
apar svo gáfaðir að þeim takist
þetta.
Þetta atferli apans verður ekki
skýrt með því að hann hafi lært
af reynslunni og ekki verður það
heldur þakkað hvatúð hans. Flest-
ir vísindamenn eru á einu máli um
það, að hjer sje um að ræða hið
mesta hyggjuvit, sem þekkist í dýr-
heiminum. Aftur á móti er ekki
hægt að kenna öpum að reikna,
hvernig sem menn hafa reynt það.
MENN OG DÝR
Að lokum skal jeg gera örlítinn