Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1953, Blaðsíða 12
LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN3
[ 56
sem nálgaðist íullvissu, að hann
mundi íinna þar aíkomendur ís-
lenzku landnemanna og að auðvelt
yrði að skilja þá. Honum mættu í
flæðarmáiinu þeldökkir, villi-
marmslegir Eskimóar, og aðra
mcnn sá hann hvergi á hinum
löngu ferðalögum sínum mcðfram
ströndum landsins. Þeir töluðu af-
ar torskilið mál. Egede átti alla tíð
erfitt með að gera sig skiljanleg-
au á grænlenzku. Drengjunum
hans, 12 og II ára, gckk bctur og
af þeim lærði hann. Hann og Ger-
trud kona hans, áunnu sér brátt
vináttu og traust landsmanna.
Eitt hans fyrsta verk var að
semja grænlenzkt staírófskver og
teikna Bibliumyndir. Aðrar náms-
bækur voru ckki notaðar í fyrstu
kristniboðsskólunum í Grænlandi,
en þeir áttu framtíð fyrir sér.
Á áttunda starfsári flutti Egede
nýlendu sína til meginlandsins og
ncfndi hina nýju kristniboðsstöð
„Góðvon“. Þar hefur síðan verið
miðstöð andlegs lífs og menningar
á Grænlandi. Kom hann sér þar
bctur fyrir og naut aukins stuðn-
ings frá Danmörk. Kristján IV.
konungur Dana var tekinn að ótt-
ast yfirgang Hollendinga og skildi
nauðsyn þess að styrkja tengsl
Grænlands við ríki sitt. En jafn-
íramt tók hann það óheillaspor að
gera landið að sakamanna ný-
lendu. Olli það Hans Egede stór-
auknum eriiðleikum meðan það
stóð.
Góður styrkur varð lionum að
norskum kiistniboða, sem starfaði
með honum um tíma. Nokkru sið-
ar komu kristniboðar Bræðrasafn-
aðarins þýzka til Grænlands. Sanr-
starf þcirra og Egede leiddi tii
nokkurra leiðinda, sem honum var
mikil raun að. Hann gerði miklar
kröfur til trúncma, er hann bjó
þá undir skirn. Að starf hans liafi
liaft nokkurn íramgang veröur séð
af því, meóal dntxárs ,aó liaun tknf-
aði í bréfi: „Ef vér vildum skíra
alla, er þess óska, mundu allir
Grænlendingar taka skírn áður
langt liði.“ Um 200 Eskimóafjöl-
skyldur voru búsettar í nágrenni
kristniboðsstöðvarinnar. 100 börn
hafði hann skírt og sá þcim fyrir
fræðslu.
Árin 1733 og '34 urðu Egede og
konu hans crfiðust á Grænlandi.
Egedc liafði scnt efnilcgan, krist-
inn pilt til náms í Danmörku. En
mcð honum barst mannskæð bólu-
sótt til Grænlands. Hans Egede tcl-
ur að allt að því þrjú þúsund
manns hafi dáið í bólunni. Egede
og kona hans stunduðu sjúka menn
og deyjandi af frábærri fórnfýsi
og lögðu svo hart að sér að heilsa
þeirra beið hnekki. Náði frú Ger-
trud sér ekki eftir það.
Elzti sonur þcirra, Páll, hafði
stundað nám í Danmörku. Var
þeim hin mesta uppörfun að komu
hans heim aftur 1735, cn hann
hafði þá verið skipaður trúboði í
Grænlandi. Skömmu síðar veikt-
ist frú Gertrud og andaðist hún 21.
des. 1735. Fráfall hennar fékk svo
mjög á Ilans Egede að honunr lá
við örvæntingu. Hann örvænti um
árangur íimmtán ára erfiðis þeirra
á Grænlandi. Honum fannst hann
eiga sök á því að bólan barst til
Grænlands og hún vera dómur
Guðs yfir fánýtu starfi. Mörg upp-
örvun vcittist honum þó. „Þú heí-
ur gert fyrir okkur það, sem eng-
inn okkar eigin manna hefði vilj-
að gera“, sagði deyjandi Græn-
lendingur við liann. „Þú hjáipaðir
um mat þegar mest lá við, þú jarð-
settir olíkar framhðnu, sem hefðu
clla orðið villidýrum að bráð, þú
íræddir okkur um veg hjálpræð-
isins, s\o við getum olu'æddir
daið.“
Þa er konnð að mðurlagi þessa
stútta og ófullkomna yfirlits um
ævi Hans Egede, sem er retUlega
nefndur postuli Grænlands.
Hann flutti alfarinn til Dan-
merkur 1736. En köllun sinni
reyndist hann trúr allt til enda.
Konungur virðist hafa metið starf
hans að verðleikum. Honum stóðu
til boða há embætti. Hann gat val-
ið um að verða stiftprófastur í
Kristjaníu eða biskup í Þránd-
heimi, en þá hvorugt. H,ann gerði
scr vonir um að geta farið aftur
til Grænlands og leitað eftirkom-
cnda norrænna frumbyggja. Ur
því varð ekki. Honum var veitt
útnefning sem biskup yfir Græn-
landi, en án launa, var hann þó
bláfátækur. Hann varð ráðgjafi
stjórnarinnar í málum varðandi
Grænland og forstöðumaður
menntastofnunar fyrir grænlenzka
keimara og trúboða.
Mikla glcði hafði hann af son-
um sínum, en þcir héldu verki
hans áfram með ágætum. Páll tók
öllum samtíma mönnum fram í
þekkingu á grænlenzkri tungu og
þjóðfræði. Hann samdi málfræði
og orðabók og sneri Nýja lesta-
mentinu á grænlenzku.
Hans Egcde lézt 5. nóv. 1758,
rúmlega sjötugur. Aðrir héldu
verki hans áfram — þar á meðal
nokkrir ágætir íslendingar — og
fullkomnuðu það.
Jón biskup Helgason ritaði fyr-
ir mörgum árum grein um Egede
og lauk henni með orðum, sem ég
ieyfi mér að gcra að minum.
„Danska og norska kirkjan liefur
átt margan mann, sem var betn
hæfileikum búimi en Hans Egede,
en fáa sem við hann geta jafnast
í auðmýkt og fórnfúsum kærleika.
Kristniboðssagan þeldvir meiri at-
hafnamcmi en Ilans Egede, cn
erfitt verður að benda á kristni-
boða er taki honum fram um trú-
mennsku, — enda lifir nú minning
hans blessuð af öllum, er kunna að
meta starf uimið af fórníusum airda
cg l'fjjjdi aliUga“,
A