Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1953, Blaðsíða 3

að íá gott hey. Hann ætlast til þess
að lambanna sé gætt allt sumarið,
eins og ánna, svo að tófur og rán-
fuglar grandi þeim ekki, og til þess
þurfi að hlaða skjólgarða fyrir
þau í Vatnstöngunum og Rauð-
hólum.
Víðar er þess getið, að kynblend-
ingslömbin hafi ekki verið jafn-
hraust og lömb af íslenzkum fjár-
stofni. Var það t. d. almælt að þau
væri svo „lingerð að uppklekja
þyrfti við varma í kakalofns-hús-
um“.
'
Magnús Gíslason amtmaður seg-
ist hafa farið að skoða fjárbúið
1760 og sér hafi litist mjög vel
á það. Hefir Hróbjartur þá um leið
komið á framfæri við hann tillög-
um sínum, þeim er getið er hér
9,ð framan og hefir amtmaður fall-
izt á að nauðsynlegt væri að koma
þar upp fleiri fjárhúsum og gefið
Hróbjarti leyfi til þess að taka út
timbur hjá versluninni í Reykja-
vík. í bréfi frá Rentukammeri til
amtmanns, segir að ekkert sé á
móti því að reist sé 4 fjárhús á
Elliðavatni „í íslenzkum stíl, en
með sem minnstum kostnaði“.
Á bréfinu má sjá, að það hefir
aður verið ákveðið að leggja jörð-
ma Hólm til fjárbúsins, sjálfsagt
vegna þeirra húsa, sem þar voru,
því að nú telur Rentukammer ó-
þarít að sameina jarðirnar þegar
þessi nýu fjárhús. komi á Elliða-
vatni. Þá felst Rentukammerið
einnig á að láta Hróbjart fá smala
og aðstoðarmann, sem fái Í3 rdl. á
ári í kaup og ávísar svo öllum
þessum kostnaði til greiðslu úr
„kóngsins kassa“ hjá landfógeta.
t- Þá er og í þcssu bréfi stungið
upp á því, að bændum sé gefinn
kostur á að kaupa lambhrúla af
V'bújjiu þá um haustið til kynbóta
hjf sér- Ennfremur segir að Hast-
fer haíi vérið íalið að ríta bækling,
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
127
með leiðbeiningum fyrir bændur
um það hvernig þeir skuli haga
kynbótum, verði hann prentaður á
íslenzku og sendur með vorskipun-
um 1761 og sýslumönnum falið að
dreifa honum meðal bænda. Allt
miði þetta að því að fjárkynbætur
komist á sem víðast, landi og þjóð
til gagns.
4*) i*
Haustið 1759 íór Hróbjartur til
Kaupmannahafnar með Hastfer til
þess að leita sér lækninga. Dvöld-
ust þeir þar um veturinn. I bréfi
írá Rentukammeri, sem dagsett er
1. maí um vorið, má sjá, að Hastfer
hefur þá enn verið í peningakrögg-
um og hefir leitað ásjár konungs.
Hafa honum þá verið gefnir 300
ríkisdalir úr konungs fjárhirslu, en
Hróbjarti eru lánaðir 50 dalir svo
að hann geti keypt sér föt og ýmis-
legt annað, og hefir landfógeta ver-
ið falið að draga það af kaupi
hans á því ári.
Meðan þeir voru utan hafði
Ólafur Stefánsson amtmaður séð
um búið að Elliðavatni, en Hró-
bjartur tók algerlega við því er
hann kom heim. Stóð búið þá með
blóma. Voru allir erlendu hrútarn-
ir lifandi, 9 að tölu, en á búinu
voru 227 kindur af blönduðu kyni
og 127 ær af íslenzku kyni. Var þá
íarinn að vakna mikill áhugi fyrir
kynbótum sauðfjárins, og studdu
ráðandi menn mjög’ að því með for-
tölum sínum, svo sem Magnús
Gíslason amtmaður.
Svo mætti virðast að nú hefði
verið sigur unninn á öllum byrj-
unarörðugleikum og búið gelu tek-
ið jöfnum og cðlilegum framförum
með þcim stofni, sem fenginn var.
Það átti nú alhnargt fullræktað fé
(alblendinga af 3. ættlið) og átti
því smáin saman að geta látið
bændur íá alblendingshrúta til
undaneidis.
En Hastfer var ekki an^egður
með holsteinska fjárstofninn. Hann
hafði miklu meiri trú á ensku fé
til kynbóta. Og svo sendi hann
hingað 7 enska hrúta * Einn þeirra
drapst á leiðinni og annar kom
veikur á land. Vissu menn ekki
hvað að þeim gekk, hafa ef til vill
haldið að þeir hafi veikzt af íerða-
volkinu.
En með þesgum hrútum kom sú
sending til landsins, er nær hafði
riðið íslenzkum landbúnaöi að
fullu og gert landið óbyggilegt með
öllu. Það var fjárkláðinn. Tilraun-
in að bæta hið íslenzka sauðfjár-
kyn og gera landbúnaðinn arðvæn-
legri, tilraun, sem þcgar virtist
ætla að bera góðan árangur, leiddi
nú skyndilega til fordæmingar fyr-
ir þann atvinnuveg, sem hún átti
að hjálpa.
ÍTiK ~
Ensku hrútunum var hleypt sam-
an við féð á Elliðavatni og hafa
þeir smitað það þá um sumarið.
En um haustið voru undaneldis
hrútar sendir þaðan út um allar
sveitir og þannig dreifðist kláo-
inn víðs vega á ótrúlega stuttum
tíma.
í ýmsum heimildum er þvi Ivst
hvernig veikin hagaði sér og þó
einna nákvæmast í Árbókum
Esphólíns. Segir þar svo: ..Haföi
hún ýmislegt atferli á sauðfé, kom
út á sumum með þurrum kláða,
vosum og skurfum, þurfti þá að
klippa af ullina. En á öðru kom
bleytusuddi um herðakambinn og
svo hrygg og síður, í gegn um
ullina, til þess cr ullarkápan losn-
aði af hörundinu í cinu og var eítir
kvikau vot. Yar sú miklu verri og
hættulegri en hin. Á sumum kom
mest í fæturnar með bjúg og bóigu,
svo klaufir leysti af. Var það ve- st
* Skúli Magnússon segir i Lýsinsn
Cfullbringusýslu, að hrútar -þessir hafi
' trið keptir -h]á kynþotastoínuuiiini i
Eidersted í Holtset^fandi._____