Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1954, Síða 20

200
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Sigurður A. Magnússon:
EBNEST HEMMINGWAY
VINTÝRI Hemmingways í Afríku
á dögunum hefði vel getað átt sér
stað í einni af sögum hans. Já, það bar
í sannleika keim af sögu hans „The
Snows of Kilimanjaro“ — nema hvað
söguhetjan lét lífið, en Hemmingway
lifði! Sá hefur jafnan verið háttur
hans! Fáir núlifandi rithöfundar hafa
haft aðra eins ástríðu á lífshættum og
hann. Það er eins og návist dauðans
veiti honum einstæða fróun, sem hann
finnur hvergi annars staðar. Og obbinn
af skáldverkum hans er sprottinn úr
þessum jarðvegi lífshættunnar. Hemm-
ingway tók þátt í báðum heimsstyrjöld-
um. I hinni fyrri var hann sjúkrabíl-
stjóri og særðist þá, að eigin sögn, um
250 sárum. í hinni síðari var hann
stríðsfréttaritari á Kyrrahafsvígstöðv-
unum. — Milli heimsstyrjaldanna tók
hann þátt í Spánarstyrjöldinni og var
þá oft hætt kominn. Þar samdi hann
einasta leikrit sitt, og meðan hann
vann að þvi, varð hús hans fyrir
sprengju, en hann slapp lifandi. Þegar
ekki var styrjöldum til að dreifa, leit-
aði hann fyrir sér á öðrum vettvangi.
Hann gerðist um sinn nautabani og
náði nokkurri leikni í þeirri list, þótt
aldrei yrði hann matador. Einnig hér
varð hann fyrir skakkaföllum. Villi-
dýraveiðar bæði í Afríku og annars
staðar hefur hann stundað um árabil,
og var síðasta svaðilför hans einmitt
ein slik.
Úr þessari margþættu reynslu hefur
hann skapað mörg beztu verk sín. —
Fyrri heimsstyrjöld gaf honum efnið
í „Vopnin kvödd“ í íslenzkri þýðingu
Kiljans, og næst síðustu bók hans,
„Over the River and Into the Woods“.
„Klukkan kallar“ er úr Spánarstyrj-
öldinni, og fjöldinn allur af beztu smá-
sögum hans er um dýraveiðar í Afríku
eða úr lífi nautabanans. Þá hefur hann
og haft ríkan áhuga á alls konar sporti,
og er síðasta bók hans úr lífi fiski-
mannsins. Glæpamannaveröldina með
öllum sínum hættum og taugaæsingu
hefur hann málað á eftirminnilegastan
hátt í sögu sinni „Morðingjarnir“.
Þegar litið er yfir þessi verk, verður
það strax ljóst, að Hemmingway fjallar
ekki um hinn innri heim mannlegs lífs.
Það er hinn ytri heimur athafna og
líkamsafreka, sem hann sækir efni sitt
í. Styrkur hans sem rithöfundar liggur
í hinum ytri lýsingum myndavélarinn-
ar og hljóðritans. Honum heíur tekizt
meistaralega að lýsa ytra gangi mann-
legs lífs, og samtöl hans eiga fáar hlið-
stæður í nútímabókmenntum. Hann
getur með örfáum dráttum dregið upp
ótrúlega ljósa mynd að einstökum at-
burðum eða atburðarás. Penni hans
hefur allt að því eiginleika kvikmynda-
vélarinnar.
Fáir rithöfundar hafa verið stældir
til jafns við Hemmingway. Áhrifa hans
gætir mjög í yngri bókmenntum báð-
um megin Atlantsála. Kemur þetta ef-
laust til af því, að stíll hans er svo
einfaldur og augljós. En það hefur
jafnan viljað brenna við, að eftirapend-
ur hans hafa aldrei náð valdi á stíl
hans. Og það er í rauninni ofur eðli-
legt. Stíll hvers höfundar á rætur í sýn
hans á lífinu, innsæi hans og skilningi
á mannlegri tilveru. Þess vegna er það
bara klúður að apa eftir öðrum, því
engir tveir einstaklingar hafa sömu
sýn, sama innsæi.
Ef lýsa ætti stíl Hemmingways, verð-
ur það bezt gert með því að kalla hann
samtengjandi í þeim skilningi, að hann
byggir verkið ekki upp innan irá, held-
ur bætir atburði við atburð, þannig að
úr verður rás atvika oft án nokkurs
innra samhengis. Slíkur stíll er auðvit-
að aðeins til þess fallinn að rekja nakta
ytri atburði, eins og þeir koma fyrir,
án nokkurs mats eða kerfis. Atburðirn-
ir eru ekki metnir eða vegnir, heldur
aðeins endursagðir. Það hefur verið
meginvilla þeirra, sem reyndu að apa
hann, að þeir beittu þessum stíl, þar
sem til greina kom mat á verðmætum
og kerfisbundin bygging, og slíkt er að
sjálfsögðu fásinna. Fá verk Hemming-
ways gefa gleggri mynd af sérkennum
hans og meistarabragði þessa stíls en
saga hans „Morðingjarnir". Þar finnur
lesandinn ekkert nema alburðinn, að-
eins það sem augað sér og eyrað heyrir.
Vilji menn gera sér grein fyrir, hvað
íynr Heirmungway vakir í skníura
Hemmingway
sínum, er nauðsynlegt að hafa í huga,
hvert hann sækir efni sitt. Allan skáld-
skap hans má í stuttu máli flokka
þannig: ástir, styrjaldir, sport og of-
beldisverk (morð, veiðar o. s. frv.)
Hann virðist i öllum skrifum sínum
segja, að maðurinn sé alltaf dæmdur
til ósigurs. Vandamál hans er ekki,
hvernig komizt verði hjá ósigri, held-
ur hvernig taka megi ósigri með þokka,
heiðri, sæmd. Honum er ríkt í huga
meiningarleysi nútímalífs, þar sem
flestum verðmætum hefur verið fleygt
fyrir borð, og það er eins og hann leit-
ist stöðugt við að sjá dauðann sem hina
stórfenglegu, hina göfugu reynslu
mannlegs lífs. Hann er einn hinna
mörgu nútímarithöfunda, sem reyna að
finna ritúal, er gefi allri reynslu gildi,
meiningu. Meðal annarra slíkra má
nefna Joyce, Kafka, Faulkner, Eliot
og jafnvel Lagerkvist. Fyrir Hemming-
way er dauðinn hin mikla reynsla, sem
hann vill gefa meiningu. Af þeim sök-
um eru hermenn, glæpamenn, nauta-
banar, villidýraveiðimenn og jafnvel
íþróttagarpar að hans skapi. Þeir
kunna að hegða sér, hafa sín ákveðnu
lífsform, sitt ritúal, og geta þess vegna
tekið dauðanum með þokka, sæmd.
Mikið hefur verið gert úr lifsþrótti
og lífsgleði Hemmingways, en að mín-
um dómi er það hvort tveggja gríma,
sem felur hrellda ásjónu hins lífs-
þreytta og efasjúka. Dýpst séð er
spurning hans ekki, hvernig maðurinn
fái lifað vel, hveldur hvernig hann fái
daið vej.