Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1954, Blaðsíða 8

748 'V
r* LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ÚR RÍKI NÁTTÚRUNNAR:
KANADÍSKA GÆSIN
FRÁ ÞVÍ hvítir menn námu land í
Norður Ameríku, hafa afkomend-
ur þeirra, kynslóð eftir kynslóð,
skemmt sér við það haust og vor að
horfa á kanadisku gæsirnar, er þær
fljúga í oddfylkingu með miklu skrafi
og gargi norður til heimskautsland-
anna og svo suður aftur áður en vet-
ur gengur í garð. Þetta þykir svo fög-
ur sjón, að menn gleyma henni ekki
aftur. Um aðra háttu þessara gæsa,
eru menn fáfróðari. Varpstöðvum
þeirra hafa fáir kynnzt, því að þær eru
svo norðarlega, norðan við alla byggð,
jafnvel á hinum nyrztu eyum norðan
við meginlandið. En á vetrum hafast
þær við meðfram ströndum Atlants-
hafsins og Kyrrahafsins. •
Á vorin, í apríl eða maí, leggja gæs-
irnar upp í norðurferð sína. Það er
engu líkara en að þær finni á sér
hvenær ísa tekur að leysa norður í
heimskautalöndunum og þær geti
komizt þar á auðan sjó eða auð vötn,
en það er lífsskilyrði fyrir þær.
Aðallega eru það þá fjórar leiðir,
sem hinir miklu gæsahópar fara, eftir
því hvar þær hafa haft vetursetu. Þær,
sem hafa hafst við hjá Florida og í
Karabiska hafinu, leggja leið sína norð-
ur með strönd-Atlantshafsins til New-
foundland, Labrador, austurhluta Hud-
sonsflóa og Grænlands. Þær sem hafa
vetursetu í Mexikóflóa, fylgja Missis-
sippifljótinu og koma fram við vest-
anverðan Hudsonsflóa og dreifast það-
an norður um íshafseyarnar. Aðrar,
sem hafa vetursetu í Mexikó, velja leið-
ina yfir vestanverð Bandaríkin og
norðr yfir Albertafylki í Kanada og
áfram norður af íshafi. En þær sem
hafa haft veturset.u við strendur
Kyrrahafsins hjá Kaliforníu og Pan-
ama, leggja leið sína norður með
ströndinni og létta ekki fyr en þær
eru komnar norður í Alaska.
Á þessum ferðum fljúga þær venju-
lega mjög hátt, eða í allt að 3000 feta
hæð. Þær fljúga alltaf oddaflug, þann-
ig að hver gæs er ofurlítið til hliðar
við næstu fyrir framan, og þetta létt-
*
ir þeim flugið. Af þeim hafa menn
lært það, að láta flugvélar fljúga odda-
flug, þegar margar ferðast saman.
Flughraðinn er um 80—90 km. á
klukkustund. Það er ekki kappflug,
því að gæsirnar vita vel að þær verða
að gæta þess að oftaka sig ekki á
hinni löngu leið. Og marga áfangastaði
hafa þær á leiðinni. Þeim er það nauð-
synlegt, bæði til þess að hvíla sig og
til þess að afla sér fæðu. Melting
þeirra er mjög ör og þær verða fljótt
svangar. Þess vegna þurfa þær við og
við að setjast og fá fylli sína og um
leið orku til þess að halda áfram.
Þær hafa alltaf sömu viðkomustaði
og margir þeirra hafa nú veið frið-
lýstir. En bændum á þessum slóðum
er þetta mikill þyrnir í augum, því
að gæsirnar valda tíðum miklum
spjöllum á ökrum. Fyrir kemur það,
að gamlar gæsir eru orðnar svo
þreyttar, að þær treystast ekki til þess
að halda áfram ferðinni og verða þá
eftir á þessum áningarstöðum. Finnst
sumum átakanlegt að hlusta á þegar
þær eru að kveðja hópinn. En þarna
hafast þær við þangað til gæsafylking-
in kemur aftur, og þá byrja þær að
garga ákaflega til þess að vekja eftir-
tekt þeirra á því, að hér sé áningar-
staður, sem þær megi ekki fara fram
hjá, og hér sé þeim óhætt að koma.
Þegar norður til varpstöðvanna kem-
ur, er ekki til setu boðið, því að þá
verða þær að fara að gera sér hreið-
ur. Hver hjón taka sig þá út úr hópn-
um (gæsirnar lifa alltaf í einkvæni, er
dauðinn einn fær slitið) og velja sér
hreiðursstað. Oft er skammt á milli
búanna og gæsirnar eru heimaríkar og
leyfa ekki öðrum fuglum að setjast að
í nárenni við sig. Þær vilja búa einar
að þeim löndum, sem þær nema,
Venjulegast eiga þær 5—6 egg, en
stundum allt að 10. Útungunartíminn
er 28—30 dagar. Skömmu síðar fella
hinar fullorðnu gæsir fjaðrir, eru í
sárum og geta ekki flogið. Það er því
eðlilegt að þær sækist eftir því að
vera í eyðihéruðum.
Þegar kemur fram í september eru
ungarnir orðnir fleygir og gömlu gæs-
unum hafa vaxið flugfjaðrir að nýu.
Þá er farið að hugsa til ferðar suður
á bóginn til heitari landa. Þær byrja
á því að draga sig saman í hópa og
svo hefst langflugið aftur, sömu leiðir
og farið var norður, og svo kemur
hver oddfylkingin af annari, og allar
stefna til suðurs.
Hér hefir verið talað um kanadisku
gæsina, eins og það væri ein tegund,
en í raun og veru er hér um margar
tegundir að ræða, er heita ýmsum
nöfnum, og eru talsvert ólíkar að útliti
og stærð. En allar hafa þær hina
sömu siðu.
Hinn mikli veiðimaður var að tala
um veiðar.
— Það er engin frægð í því að skjóta
dýr á 300—400 metra færi, sagði hann.
Nú skal ég segja ykkur eina sögu af
mér. Ég var einu sinni hátt uppi í fjöll-
um og af því að ég sé framúrskarandi
vel, þá kom ég auga á geithafur langt,
langt í burtu. Ég hlóð byssuna mína í
skyndi með púðri, salti og kúlu og
hleypti af, og hafurinn datt niður stein-
dauður. Það var almennilegt skot!
— En til hvers varstu að hlaða byss-
una með salti? spurði einhver.
— Auðvitað til þess að ekki skyldi
slá í skrokkinn á meðan ég væri á leið-
inni þangað.