Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1962, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1962, Blaðsíða 16
f T N G U R flugmaður varð fyrir bifreið í Þýzkalandi í fyrra. í fjórar vik- ur tókst að halda honum lifandi í sjúkra- húsi með öllum beztu hjálpartækjum og hjúkrun. En þá dó hann, án þéss að hafa nokkru sinni fengið meðvitund aftur. Við líkskoðun kom í Ijós, að hann hafði aldrei átt von á bata vegna víðtækra heilaskemmda. Svona tilfelli eru ekki sjaldgæf nú á dögum. Sjúklingarnir haldast á lífi í þeim skilningi að hjarta þeirra heldur áfram að starfa og lungun að anda, þótt þeir fái aldrei aftur meðvitund. Þessi til- felli orsaka andleg og trúarleg vanda- mál. Var þessi flugmaður lifandi eða dauður meðan hann lá í sjúkrahús- inu? Ef við segjum að dauðinn sé „endanleg stöðvun á lífsnauðsynlegri starfsemi líkama dýrs eða plöntu“, var hann vissulega á lífi, en sé hugsað um hina þrengri skýrgrein- ingu, „missi andlegs lífs“, sem er rnanninum vissulega verðmætara, þá koma fram þessar spurningar: Hve- nær dó þessi imgi maður? Hvenær yfirgaf sál hans líkamann? Átti hinn andlegi dauði sér stað, þegar heili hans eyðilagðist, eða skildi ekki sál hans við líkamann fyrr en öll líkamsstarfsemin var hætt? En að sjálfsögðu voru heilafrumur • og aðrar líkamsfrumur viðkomandi manna lifandi allan tímann. Frumur geta haldið starfsemi sinni áfram nokkra hríð, án þess að fá næring- arefni utan að frá eða losna við úr- gangsefni sín. Þess vegna mætti segja að andlegt líf hijóti að standa í beinu sambandi við líf eða dauða heilafrumanna. Þetta vandamál verður ennþá flóknara, þegar litið er á ýmsar aðr- ar framfarir í læknisfræði. Hinn lif- fræðilegi dauði frumu, sem engan aðgang á að næringu, er efnabreyt- ing. Og eins og flestar aðrar efna- sem farið hafa fram í Bretlandi benda ákveðið í þessa átt. Dr. Audrey Smith hefur rannsakað áhrif enn meiri kæl- ingar á heilum dýra. Við það lága hitastig sem hún notar stöðvast efna- breytingar þær sem orsaka eyði- leggingu og dauða frumanna nærri algerlega. Mesta vandamálið hefur verið að finna aðferð til þess að frysta dýr- in, án þess að mynda ískrystalla, sem orsaka samskonar skemmdir í lifandi frumum eins og verða í vatnsleiðslum og kælikerfum bíla þegar frýs í þeim. En hún hefur /a. ðrar framfar- ir í læknavísindum kunna að varpa nokkru ljósi á þetta. Eitt sinn var öruggt merki um dauða að hjartað hætti að slá, Hlutverk hjartans er að dæla gegnum líkam- ann blóði, sem flytur frumunum næringarefni og tekur frá þeim úr- gang. Stöðvist blóðstraumurinn, hljóta frumurnar því að deyja. Nú á timum kemur oft fyrir, að hjarta sjúklings hættir að slá meðan á uppskurði stendur, eða undir öðrum kringumstæðum, en sé unnt að koma því á stað aftur innan örfárra mínútna, lifir sjúklingurinn áfram. Samkvæmt hinni fyrri skýrgrein- ingu hér að framan var þetta fólk dáið. En dó það andlega? Skildi sál- in við líkamann? Hafi hún gert það, hlýtur hún að hafa komið aftur, því margir þeirra eru lifandi á þessari stundu og þessi skammvinni dauð- dagi hefur engin áhrif haft á per- sónuleika þeirra. er breytingar er þessi dauði miklu hægari við lógt hitastig. Þannig má halda frumum lifandi með kælingu klukkustundum saman, þótt lífsnauð- synleg starfsemi líffæranna hafi hætt. Þetta er notað til að fram- kvæma skurðaðgerðir á hjarta. þegar að mestu leyti komizt yfir þessa erfiðleika. Hún hefur fryst hamstra harða eins og grjót og þeir hafa ekki sýnt nein merki um skemmdir þegar þeir voru þíddir upp aftur. E, Er Jnn erum við ekki í neinum vandræðum með að tengja andlegt líf lífi heilafrumanna, því að líta má á líkamskælingu þessa sem hvert annað meðvitundarleysi eða svefn. Og enginn býst við að sálin hverfi úr líkamanum undir þeim kringumstæðum. En getum við fallizt á, að mögu- legt sé að loka sál mannveru inni í frosnum heilafrumum á þennan hátt í ár eða jafnvel aldir? Rannsóknir, inn hafa hamstrar ekki verið frystir lengur en í eina klukku- stund, en ekki virðist vera nein á- stæða til að ekki væri hægt að halda þeim frosnum langtímum sam- an. Það hefur meira að segja verið stungið upp á að bezta aðferðin til að senda geimfara í langar ferðir væri að frysta þá svona meðan á ferðinni stæði. Getum við búizt við að mannssálin verði ekki fyrir nein- um breytingum við þessa meðferð? Fleiri vandamál koma til sögunn- ar, þegar andlegt líf er bundið lifi heilafrumanna. Hvernig á að bregð- ast við hinni algengu og hræðilegu veiki, sem almennt nefnist „slag“? Orsökin er augljós. Ein af slagæð- unum, sem flytur blóð til hinna ýmsu hiuta heilans, stíflast, og frumurnar deyja. Ef þetta eru að'eins frumur sem stjórna hreyfingum, myndast ekkert vandamál. En hvað verður, ef frumurnar sem eru bundn- ar skynseminni eða trúnni deyja? Hefur sálin eða eimhver hluti henn- a-r skilið viS líkaraann? Sennilega myndu fáir samþykkja það. Á næstu áratugum má búast við að meira verði um að líffæri úr dauðum mönnum verði grædd í lif- andi menn. Og en-n kemur þá nýtt vandamál til sögunnar, því starf.semi (heilans eir ekki óháð þeim efnium, sem blóðið ber til hans, og á það eink- um við framleiðslu vakakyrtlanna. Segjum nú að tekin verði vakakyrt- ill úr dauðum manni og græddur í lif- andi mann. Persónuleiki og hegðun mannsins getur þá breytzt vegna hins nýja umhverfis, sem heilafrum- ur hans vinna í. Hefur nú einhver hluti af sál hins dauða manns flutzt í líkama hins lifandi manns? Eða á að líta á þessar breytingar sömu augum og þær, sem framkalla má með lyfjagjöf, og ógerningur er að líta á sem breytingu á sál hans, jafnvel þó að þær feli í sér greini- lega breytingu á andlegu lífi við- komandi manns. Þær framfarir í læknisfræði, sem nefndar hafa verið (og margar fleiri), geta orðið mönnum hvatning til að hugsa um eðli lífsins og neytt okkur til að endurskoða þessa spumingu, sem á yfirborðinu virðist afar einföld: Hvað er dauðinn? Þyngdarleysi E G A R Glenn geimfari fór þrisvar kringum jörðina var hann í svonefndu þyngdarlausu ástandi. Rússneski geimfarinn Títoff lifði við þyngdarleysi í 25 stundir, kvað þyngd- arleysið ekki hafa áhrif á vinnuhæfni manna, en þó er sagt, að hann hafi orðið fyrir nokkrum óþægindum af þessum sökum. En enn er lítið vitað um líkamlegar og andlegar afleiðingar þyngdarleysisins á löngum geimferðum. Oroið „þyngdarleysi“ Og Orðið „að- dráttaraflsleysi“ sem einnig er oft tal- að um, eru bæði villandi. Þungi hlutar í þyngdarsviði er margfeldi af styrk- leika þyngdarsviðsins og efnismagni hlutarins, en hið síðarnefnda er óháð er skynvilla aðdráttarkraftinum. Aðdráttarafl jarðar innar er minna uppi á fjallstindi en við yfirborð sjávar, en efnismagn (massi) hlutanna er það sama þar uppi. Sama gildir um gervitungl á braut sinni. Það vegur að vísu minna en á jörðu niðri ,en það er enn í þyngdar- sviði og hefur því þunga. í reyndinni er þungi þess aðeins 20% minni en niðri. Sama gildir um geimfarann, sem í því kann að vera. Hvers vegna finnur þá geimfarinn ekki til þyngdar sinnar? Athugum fyrst mann, sem inissir hattinn sinn í lyftu. Hatturinn fellur vegna þyngdar sinn- ar, og fætur mannsins þrýsta á gólf lyftunnar vegna þyngdar hans. Ef lyftustrengurinn bilaði myndi lyfta, maður og hattur falla öll með sama hraða, í óhindruðu falli. Fætur mannsins myndu hætta að þrýsta á lyftugólfið og hatturinn myndi svífa í lyftunni, því hann félli með sama hraða og lyftan. í þessu dæmi myndi fallið enda með skelfingu, en meðan á því stæði fyndi maðurinn ekki til þyngdar sinnar. Sama gildir um geimfarann, geimfar- ið og allt sem í því er. Geimfarið fell- ur óhindrað ,en fellur þó ekki til jarðar. Síðasta þrep eldflaugarinnar ýtti því hornrétt á fallstefnuna og sendi það á braut umhverfis jörðu, og „þyngdar- leysi“ geimfarans á því tvær orsakir: 1) Hann fellur óhindrað — þ. e. eng- ir kraftar annars eðiis en aðdráttar- aflið orka á hann — og því finnur hann ekki þyngd sína. — 2) Hreyfing hans er þess eðiis, sem gerir fallandi hlut fært að falla stöðugt, án þess að hitta nokkurn tíma þann hlut (í þessu tilfelli jörðina), sem er aðalupptök þyngdarsviðsins ,sem hann er í. Hann fellur stöðugt og fer stöðugt fram hjá jöröinni. Það er nú auðséð, á hverju þyngdar- tilfinningin byggist, nefnilega því, að einhverjir aðrir kraftar orka á mann en þyngdarkrafturinn. Maður sem stend- ur á stökkbretti finnur þyngd af því, að brettið þrýstir á iljar hans með nægilegum krafti til að halda honum uppi, en um leið og hann stekkur nið- ur í laugina — og tekur að falla ó- hiindrað — orlca ekki aðrir kraftar á hann en þyngdarkrafturinn, og hann hættir að finna til þyngdar. Orðið þyngdarleysi var upphaflega fundið upp til að lýsa Skynjun flug- manna undir vissum kringumstæðum, og á aðeins við um skynjanir mana*» ins.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.