Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.1962, Qupperneq 5

— Þegar ég var sjö eða átta ára bar
það við einn morgun að ég var einn
uppi á lofti í rúmi mínu. Móðir mín
hafði farið út að hengja upp þvott. —
Skyndilega birtist maður í dyrunum.
Hann heilsaði ekki eins og venja gesta
er. En mér fannst það ekkert undar-
legt. Ég spyr hann hvað hann heiti og
hvern hann vilji finna. En hann svarar
engu og ég endurtek spurninguna. Ekk-
ert svar.
Ég horfði á hann eins og ég nú horfi
á þig.
hún hafi ekkert rúm fyrir hana. Móðir
mín segir það velkomið. Þegar þessi
naeturgestur kemur, rifjast það upp fyr-
ir manni, að stúlka þessi hafi átt bróð-
ur, sem dáinn var fyrir nokkrum ár-
um. Hún hafið þekkt hann lítillega, en
gleymt honum alveg. En nú minnist
hún þess að lýsing mín á ókunna mann-
inum á við þennan látna bróður stúlk-
unnar.
Það leikur því enginn efi á, hver
hann var, þessi þögli gestur frá dán-
arheimum.
(Skrifað í sjúkrahúsi okt. 1956).
|H Y RIR allmörgum árum
birtist í Lesbók grein eftir
ritstjórann um Sæfinn með barns-
lundina og hreina hjartað.
í æsku minni heyrði ég getið um
Sæfinn og skóna hans sextán, en
glögga mynd hafði ég ekki af hon-
um, fyrr en eftir lestur greinarinn-
ar. Og ég verð að segja það, að bjart
er í huga mínum um þennan tötr-
um vafða píslarvott mannlegrar
eymdar.
f nefndri grein er þess getið, að 1838
hafi fyrsta gröfin verið tekin í kirkju-
garðinum á Melunum. Þetta rifjaði upp
fyrir mér kynni mín af gamalli konu,
frú Hall.
Það var skömmu eftir aldamótin að
ég dvaldist vetrarlangt við nám í
Reykjavík. Var ég til húsa hjá frú Elín-
borgu Hall og mágkonu hennar, frú
Luise.
ær voru báðar ekkjur og höfðu
matsölu í Þingholtsstræti 24. Hjá þeim
var móðir Luise, og tengdamóðir Elín-
borgar, háöldruð. Heimasætan á heim-
ilinu var Ragnheiður Hall, dóttir Elín-
borgar. Hún vann við verzlun Sturlu-
bræðra, sem voru frændur hennar. —
Ragnheiður giftist Einari Jónassyni, sem
síðar varð sýslumaður í Barðastrand-
arsýslu. — Frú Ragnheiður er lát-
in fyrir skömmu.
Gamla frú Hall var margfróð. Hún
hafði numið mikið á langri göngu í
skóla lífsins. Og máske er það stað-
bezta þekkingin, sem sá skóli veitir.
Ég kallaði frú Hall ömmu eins og fröken
Ragnheiður. Öllum stundum sat ég hjá
ömmu. Hún hafði frá svo mörgu að
segja. En því miður hef ég glatað flestu,
sem hún fræddi mig um, eins og svo
mörgum öðrum verðmætum. En nú hef
ég fiskað upp úr hafsjó minninganna tvö
atvik, sem þessi blessuð amma sagði
mér frá.
Eg varð undrandi.þegar hún sagði
mér, að hún hefði verið viðstödd fyrstu
jarðarförina, sem fram fór í kirkju-
garðinum á Melunum, nú gamla garð-
inum, þá kornung. Hún sagði mér hver
það var, sem þar var lagður til hinztu
hvíldar. En því hef ég gleymt. Mér
fannst ótrúlegt að hún hefði lifað það,
að öllum þeim fjölda væri hringt til
grafar, sem hvíldu þar láin bein. Og
þrátt fyrir mörgu árin, sem hún hafði
að baki, var hún enn glöð í bragði og
skýr í hugsun og frásögn.
Kem ég þá að síðara atvikinu.
Síðla dags að vetrarlagi fór maður
frú Hall suður í Hafnarfjörð. Reið hann
gráum hesti, sem hann átti og nefndur
var Köttur. Um kvöldið sat hún í stofu
sinni og kona hjá henni. Þær ræddu
saman. Skyndilega rak frú Hall upp
hljóð. Konan, sem hjá henni var, hrekk-
ur við og segir: „Er þér að verða illt?“
„Nei, en Köttur datt með manninn minn
og ég er hrædd um að han hafi meitt
sig.“
„Hvaða ógnar vitleysa, ekki sérð þú
gegnum holt og hæðir“, verður konunni
að orði.
„Jú, ég sé það jafn greinilega og ég
sé þig“.
E ftir stundarkorn, sem frú Hall
fannst eilífðartími, kemur maður henn-
ar heim. Hann var skrámaður á andliti,
en annars hress og glaður. Frú Hall
fagnar manni sínum og spyr:
„Því ertu svona í framan?“
„Köttur datt með mig á heimleiðinni.
En ég meiddist ekkert nema þetta lítil-
ræði í andlitinu.11
VissUlega sá frú Hall gegnum holt og
hæðir, þótt konunni fyndist það fjar-
stæða.
H”er getur láð henni það?
(Skrifað í nóv. 1954).
ftt
riér var nýskeð sagt eftirfarandi
og læt sögumann og sjónarvott hafa
Snögglega óskýrist þessi dularvera í
dyrumim, leysist upp og hverfur. En
ekkert varð ég hræddur. Mér fannst
þetta allt eðlilegt. Þegar móðir mín
kemur inn, spyr ég hana hver hafi
komið. Hún segir að enginn hafi kom-
ið. Segi ég henni þá frá sýn minni. Hún
biður mig lýsa manninum. Geri ég það
eftir beztu getu, því skýr stóð hann mér
fyrir hugskotsaugum. Hún kveðst ekki
kannast við hann.
O einna þennan sama dag kemur
nágrannakona til móður minnar. Biður
hún hana að hýsa stúlku um nóttina,
I
Skrýtið atvik
\rUTTU eftir, að ég var fermd-
ur, fór ég að fara á sjó. Og
gerði ég það síðan í rúmar 20 vertíðir.
Fyrstu vertíðina reri ég á opnu skipi,
hjá frænda mínum Guðmundi Bjarna-
syni, á Bræðraparti í Vogum á Vatns-
leysuströnd.
Um vorið eftir, fór ég matsveinn á
skútu, og var þar til hausts á skipi,
sem Jón hét. Og mun hann þá hafa
verið með elztu kútterum, sem hingað
voru keyptir. Mánaðarkaup mitt var
þá 18 kr. Var mér ætlað að elda fyrir
rúmlega 20 karla.
Ekki hafði ég komið nærri elda-
mennsku áður. Og ekki var ég sá mað-
ur, að ég gæti tekið pottinn hjálpar-
laust ofan, ef hann var fullur, sem
oftast var, ef ekki var því verra í sjó-
inn. En alltaf fékk ég góða hjálp með
það, þegar í nauðir rak. Eldamennskan
var nú ekki önnur, en að elda fisk
tvisvar á dag, og svo einhvers konar
graut um miðjan daginn. Nema á
sunnudögum, þá var elduð sætsúpa.
Engar kartöflur voru eldaðar, nema
handa yfirmönnunum. Einstaka háseti
hafði með sér kartöflur, sérstaklega
menn af Akranesi. Hver maður lagði
sér til soðfisk. Einna lakast var að
útvega hverjum sitt upp úr pottinum.
Gat það reynzt dálítið erfitt, þegar vont
var í sjóinn, því þá var nokkur hætta
á að eit-thvað kynni að ruglast til. En
misjafnar gátu þakkirnar orðið, ef útaf
bar. Þó tókst þetta oftast sæmilega.
Einum hásetanum man ég sérstaklega
vel eftir, og voru þó fleiri mér hjálp-
legir. En hann skar sig þó úr, enda
hafði hann getu og góðan vilja til þess.
Þessi maður var Jón heitinn Ólafsson,
síðar bankastjóri og alþingismaður.
Skipstjóri var Marteinn Teitsson og
stýrimaður Vilhjálmur Gíslason, báðir
ágætismenn.
Næsta vetur var ég einnig matsveinn
og var kaup mitt þá 25 kr. á mánuði.
Þá var ég á skipi, sem Sturla hét, eign
Sturlubræðra. Skipstjóri Bjarni Elías-
son. Eftir þá vertíð réðst ég sem
fullgildur háseti og þó sem hálfdrætt-
ingur. Og gekk mér fiskidrátturinn eftir
vonum. Á meðan ég var sjómaður, var
ég svo heppinn að eignast ágæta skip-
stjóra. Og urðu sumir þeirra mínir
beztu vinir. Og hefi ég nú kvatt þá
alla. Þann síðasta fyrir tæpu ári,
Kristin Bryjólfsson frá Engey. En
honum var ég með síðast á íslendingn-
um 1917. Það var mín síðasta sjóferð.
Lengst var ég með Jóni Árnasyni frá
Heimaskaga á Akranesi, 12 vertíðir.
Eins og fyrirsögnin á þessum þætti ber
með sér, var ætlunin að segja frá
skoplegu atviki, sem kom fyrir eitt
sinn er ég var á skútu. Að vísu bar
ýmislegt fleira við á þessum árum, sem
ekki væri síður frásagnarvert og sumt
af því þannig „að því gleymi ég aldrei“.
En að þessu sinni munu þau atvik
ekki verða færð í letur, aðeins þetta
eina. En hvort fleiri verði rifjuð
upp síðar er óvist, enda öllum hulið
sitt endadægur. Atvik þetta, sem hér
um ræðir, mun hafa gerzt um sl. alda-
mót. Ég var þá háseti á kútter Skarp-
héðni. Eigandi hans var þá Jón Jónsson
skipstjóri í Melhúsum á Seltjarnarnesi,
mætur maður og vel látinn. Kona hans
var Guðrún Brynjólfsdóttir frá Meðal-
fellskoti í Kjós, mikil myndar og gæða
kona. Þegar þetta atvik gerðist, sem
hér um getur, var enskur maður háseti
á Skarphéðni, Jón að nafni, en gekk
undir nafninu Sjonn. Var hann þá
vinnumaður í Melshúsum. Kom hann
hingað til lands á timburskipi, sem
strandaði i Borgarnesi.
E n nokkru áður en þetta bar við
sótti Jón í Melshúsum fisk í enska
togara, sem þá stunduðu mikið tog-
veiðar hér í Faxaflóanum. Þetta gerðu
ýmsir fleiri en Jón, voru þeir frá
Akranesi og Seltjarnarnesi. Og fékk
Sjonn að fara með Jóni um borð í
togara með það fyrir augum að komast
með einhverjum þeirra aftur heim til
Englands. En hentugt var fyrir Jón
slcipstjóra, að fá mann, sem gat talað
við togarakarlana. Varð það því að ráði
að Sjonn staðnæmdist hér um sinn og
réðst hann þá til Jóns. Og varð hann
síðar háseti á Skarphéðni og þar kynnt-
ist ég honum. Þar var hann er þetta
atvik gerðist, sem hér skal frá greint.
Við vorum staddir grunnt út af Patreks
firði í góðu veðri í tregfiski. Þetta var
að vorlagi. Flestir voru við sitt færi.
Sjonn þótti heldur orðijótur og sér-
staklega bar á því, ef honum gekk illa
að draga. Blótaði hann þá ýmist á
ensku eða íslenzku, eða þá einhvers
konar mállýsku. 1 þetta sinn hafði hann
Framh. á bls. 6
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5
20. tölublað 1962