Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.1962, Blaðsíða 6

ÁRNI ÚLA: GÚMUL HÚS í REYKJAVÍK
Svenska húsi
AÐ er að stofni 156 ára
gámalt- En fáir munu nú kann-
ast við elzta nafn þess, en ef
við nefnum Hressingarskálann,
þá vita allir um hvaða hús er
að ræða.
Upphaf sögu þess er, að árið 1805
í kvað Rentukammer að reisa í Reykja
vík embættisbústað fyrir sýslumann-
inn í Gullbringu- og Kjósarsýslu. —
Staðurinn, sem þessu húsi var þá val-
iiai, er sagt að sé „beliggende mellem
Stiftamtmandsboligen og Bageriet". —
Stiftamtmandsboligen var húsið, sem
fsleifur Einarsson dómstjóri lét reisa
þaina 1802, en Trampe greifi keypti
þremur árum seinna handa sér; það
er nú venjulega kallað Haraldarbúð.
En Bageriet var lítið hús nokkru vest-
ar við götuna; það hafði O. P. Chr.
Möller kaupmaður látið reisa og hafði
þar fyrstur manna brauðabakstur fyrir
dlmenning.
S ýslumannsbústaðurinn var
reistur 1805, en þótt undarlegt kunni
að virðast var hann aldrei við sýslu-
manninn kenndur, heldur kallaður
„Svenska húsið“. Mun það hafa komið
áf því að húsið var flutt hingað til-
höggvið frá Svíþjóð.
Nú fluttist þangað Hans Wöllner
Koefoed sýslumaður, tengdasonur
Bjarna riddara Sivertsens, átti Járn-
gerði dóttur hans. En þessi nýi og
vandaði embættisbústaður var þá ekki
burðugri en svo, að sýslumaður flýði
þaðan eftir tvö ár. Mun frágangur
idlur haia verið slæmur og húsið kalt.
Síðan bjuggu þarna ýmsir, og stund-
um stóð húsið autt, þar til 1814 að
Halldór Thorgrímsen ,„valdsmaður“
var settur sýslumaður. Þá fluttist hann
þangað og var þar í fjögur ár. Hann
var sonur séra Guðmundar Þorgríms-
eonar, er var fyrsti dómkirkj upres iur
’ Reykjavík. En Halldór varð ekki
langlífur í emhættinu. Vegna óreiðu
vai honum vikið frá embætti 1818.
Hann átti danska konu og varð hún
að fara til skyldfólks síns í Danmörk
og hafði með sér tvær dætur þeirra.
Þau áttu einnig einn son, og hann
varð Halldór að senda utan til móð-
vrinnar árið eftir. Var hann svo skrif-
ari hjá ýmsum embættismönnum og
andaðist í Laugarnesi hjá Steingrími
biskupi 1846.
iegar Halldór var farinn frá em-
bættinu, var Ólafur Finsen settur
sýslumaður, og síðan veitt sýslan 1821.
Hann fluttist í „Svenska húsið“ og
keypti það síðan af Rentukammeri og
bjó þar til dauðadags 1836. Kona hans
vai María Nikolína dóttir O. P. Chr.
Möllers, og bjó hún síðan í húsinu
fram til 1850. Um 1830 hafði Ólafur
Finsen keypt Bökanarhúsið af tengda-
föður sínum og sameinaði það „Svenska
húsinu", sem ængdist þá mikið. —
Sonur þeirra hjóna var Óli Finsen
póstmeistari, faðir Vilhjálms Finsen,.
stofnanda Morgunblaðsins.
Kristján Kristjánsson land- og bæjar
fógeti keypti húsið af frú Finsen og
settist þar að. En upp úr Þjóðfúndin-
i'.ni 1851 var hann leystur frá embætti.
Varð þá Vilhjálmur Finsen land- og
hæjarfógeti (1852—60), keypti hann
„Svenska húsið“ og settist þar að. Þeg-
a. hann fór af landi burt, varð Árni
Thorsteinsson eftirmaður hans í em-
bætti og lceypti húsið og bjó þar til
æviloka. Þetta hús var þvi landfógeta-
bústaður um rúmlega hálfrar aldar
rkeið, eða 1850—1904. En það var ekki
fyrr en Árni Thorsteinsson hafði setzt
þar að, að húsinu var gefið nýtt naín,
og var það nú nefnt Landfógetahúsið.
Arni landfógeti stækkaði húsið
og breytti því á ýmsa vegu. Hann
gerði skrifstofu úr gamla Bökunar-
húsiiiu (eða vesturendanum) og þar
var Sparisjóður Reykjavíkur til húsa
frá því hann var stofnaður og þar til
lib nn sameinaðist Landsbankanum. —
Fyrsta lánastofnun Reykjavíkur var
því í þessu húsi.
Árni landfógeti var frumkvöðull að
því, að fyrsta sjúkrahúsinu var komið
upp í Reykjavík, þar sem áður var
Hótel Scandinavia, en nú er Herkast-
alimi. Hann var og einn af stofnend-
um Fornleifafélaglsins og var lengifor-
maður þess, og seinast heiðursfélagi.
Til brautryðjcndastarfs hans má og
rekja það, að Landsbankinn varstofn-
aður. Á árunum 1865—66 gekkst hann
fyrir samskotum til þess að endurreisa
Skólavörðuna úr steini. Var byrjað á
því verki, en það varð hrákasmíð og
hrundi varðan hálfgerð. Var sagt að
hún hefði ekki þolað loftþrýsting af
fallbyssu.skotum danskra herskipa í
höfninni. Vildi nú enginn leggja fram
fé til þess að verkið yrði hafið að nýju.
En þá tók Árni landfógeti málið í sin-
ar hendur og lét reisa Skólavörðuna á
sinn kostnað, og sá Sverrir Runólfsson
teinsmiður um verkið. Reis svo þarna
sú Skólavaröa, sem allir rosknir Reyk-
víkingar muna eftir, arftaki hinnar
fornu Skólavörðu í Skálholti og góður
minnisvarði um Árna landfógeta. —
Mundi hún hafa getað staðið um ald-
ur og ævi, en illu heilli var hún brot-
in niður 1930.
Arni landfógeti hafði hinn
mesta áhuga fyrir trjárækt og jarð-
rækt yfirleiít. Hann varð því einn af
helztu hvatamönnum að stofnun Hins
íslenzka Garðyrkjufélags. Sunnan við
hús sitt gerði hann og einhvern feg-
ursta trjágarð og blómagarð í bænum,
sem enn má sjá nokkur merki.
Árni landfógeti andaðist 1907. Ekkja
hans, frú Soffía, dóttir Hannesar Jóns-
sonar Steingrímssonar biskups, bjó
siðan í húsinu til dauðadags og eftir
hana Hannes bankastjóri sonur þeirra.
Var hann ræktarsamur mjög og lét
sér annt um að garðurinn færi ekki í
r.iðurníðslu. Og í húsinu varð allt að
••era eins og þegar móðir hans skildi
við. Þar mátti ekkert hreyfa og eng-
um vildi hann leigja og bjó því einn
1 þessu stóra húsi.
Að Hannesi látnum var öllu umtum-
að þarna. Þangað kom Hressingarskál-
irin og er þar enn.
— Skrýtib atvik
Framh. af bls. 5
orð á því, að nú mætti myrkrahöíðing-
inn koma á færið hjá sér. Skyldi hann
sannarlega taka á móti honum. Og
skyldi hann tugta hann til og taka lif-
ur og gotu út, því að önnur innyíli
þekkti hann ekki. Ekki varð Sjonn var,
frekar en sumir aðrir, sem voru við
færi. Og tók hann að hafa uppi færi
sitt. En þegar að hann átti eftir ódregið
nokkra faðma, þyngdist drátturinn allt
í einu, svo að vel hefði mátt ætla að
komin væri á færi hans flakandi lúða.
En fljótt kom í ljós, að svo var ekki,
því að þetta hreyfðist ekkert. Og venju-
lega leyndi sér ekki, þegar komin var
á væn lúða, því að vel gat komið fyrir
að þær strikuðu til botns, ef þær tóku
á grunnu vatni, eins og þarna var.
Eýihver nærstaddur gat þess til að nú
væri sá vondi kominn á færið og skyldi
Sjonn nú taka mannlega á móti. Nú
voru menn tilbúnir með haka. Smám
saman jókst spenningurinn eftir því
sem færið smáþumlungaðist innfyrir
borðstokkinn. Voru nú flestir, sem
uppi voru komnir til þess að sjá þessa
undra skepnu. Og nú fór að líða að
>ví. Og sjaldan hefi ég séð manni
bregða öllu meira, en þegar fjórir
kindarfætur komu beint upp úr sjónum.
Var Sjonn þá alveg viss um, að þarna
væri sá vondi kominn í eigin persónu.
Var hann fljótur að þrífa til hnífs,
sem þar var nærri og losa sig þannig
við þessa ófreskju. En þeir, sem voru
með haka, urðu fyrri til og dnnbyrtu
þessa skepnu. Var þetta stór ærskrokk-
ur, sem að líkindum hefir farizt í sjón-
um. Hafði öngullinn krækzt í kviðinn
og þannig kom hann upp. Eftir þetta
brá svo víð, að Sjonn var ekki eins
orðvondur og áður. En sennilega hef-
•ir það ekki varað lengi. En um það
veit ég ekki með vissu, því nokkru
seinna fór hann aftur til Englands.
Eitthvað var hann lengur í Melshúsum
og mikið lofaði hann Guðrúnu hús-
móður sína, enda sá hún til með fjár-
reiðum hans, því þess víst nokkur þörf.
Hann var ágætur sjómaður og
hinn oezti drengur, greiðugur og hjálp-
samur við félaga sína. Einn dreng
eignaðist hann hér með íslenzkri stúlku,
en ekki veit ég neitt frekar um hann.
En ef hann er enn á lífi, ætti hann
að vera í kringum sextugt. Flestir þess-
ir félagar mínir frá þessum tíma eru
nú fallnir frá og komnir til feðra
sinna og að líkindum Sjonn líka. Þá
má vera, að einhverjir á Akranesi séu
enn á lífi, sem þá voru með Jóni frá
Heimaskaga, en þeir voru töluvert marg
ir, þegar ég var með honum. Þetta,
sem hér hefir verið sagt frá, er eitt af
þeim skoplegu atvikum, sem koma fyrir
á sjónum. Svo eru aftur önnur alvar-
legs eðlis og kynntist ég þeim einnig
svo að stundum munaði mjóu, að fáir
væru til frásagnar af þeim atburðum.
En það er önnur saga og verður ekki
sögð nú og ef til vill aldrei.
St. G.
Beaverbook lávarður, blaðakóng-
urinn brezki, varð nýlega 83 ára og
var lionum þá haldið samsæti. Flutti
hann ræðu og sagði frá fyrsta af-
reki sínu í blaðamennsku. Hann hóf
þátt einn í Daily Express þar sem
lesendum gafst kostur á að fá birtar
stuttar gamansögur. Bréfin streymdu
inn og mikill meirihluti reyndust
alltaf vera Skotasögur.
Óánægjuraddir fóru að heyrast frá
Skotlandi. Þeim líkaði ekki alls kost
ar við þessar Skotasögur, töldu þær
uppspuna.
„Skoti einn í Aberdeen sendi mér
kvörtunarbréf þar sem hann sagði:
Ef þér hættið ekki að birta þessar
Skotasögur þá hætti ég að fá blaðið
lánað“.
6 LESBÖK morgunblaðsins
20. tölúblað 1962