Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.1962, Blaðsíða 8

Sjömannaguðsþjónusian í Hafnarfirði heyrðist ut á haf
Þegar útvarpið varð veruleiki á íslandi
HVAR ERU ÞEIR NU?
2 x dag heldur sjera Ólaf-
ur Ólafsson sjómannaguösþjónustu í
Hafnarfiröi. Hefur útvarpsfélagiö á-
kveöiö aö gera tilraun meö aö ná
guösþjónustunni í útvarpiö og senda
hana út. Er svo ráö fyr.ir gert, aö
hún nái til togarnna, sem eru á veiö-
um.
Er símaþráöur lagöur í kirkjuna og
áhald sett þar, er tekur viö rœöunni
og söngnum og ber til útvarpsstöövar-
innar á Melunum. Er fróölegt aö vita,
hvernig þessi tilraun tekst. Er þetta
í fyrsta sinn, sem reynt er aö senda
út rœöu hjer. Einnig er fróölegt aö
vita, hvernig þaö tekst aö flytja rœö-
una frá Hafnarfiröi í útvarpiö hjer.
Á flestum xsl. togurum er gjallar-
horn. Ef þaö tékst á annaö borö, aö
senda rœöuna út svo hún heyrist til
togaranna, geta skipshafnirnar heyrt
hana“.
Já, margt hefur breytzt á íslandi
síðan þessi frétt birtist í Morgunblað-
inu, sunnudaginn 31. janúar 1926. Þann
daginn sýndi Gamla Bíó nýja mynd
með „Fyrtaarnet“ .og „Bivognen“, en
Nýja bíó auglýsti „ljómandi fallegan
sjónleik í 8 þáttum“, með Barböru la
Marr og Bert Lytell í aðalhlutverkum.
Bíóin auglýstu þá á forsíðu ásamt 'inn-
flytjendum Dykeland dósamjólkurinnar
og heysins, sem koip „beint frá Bönd-
ernes Salgslag í Trondhjem".
Þá var útvarpið framandi fyrir ís-
lendinga eins og svo margt fleira, sem
nú er orðið daglegt brauð hér á landi.
En útvarpið var mikið umtalað undra-
tæki, sem töluvert var farið að nota í
útlandinu, og nokkrir nýjungagjarnir
íslendingar höfðu jafnvel keypt við-
tæki frá útlöndum til þess að hlusta
á fyrstu erlendu stöðvarnar, þó oft
með misjöfnum árangri.
Almennt gerði fólk sér ekki grein
fyrir notagildi útvarpsins, enda þekkti
þá enginn morgunfréttir og kvöld-
fréttdr.
fslenzkt útvarp hafði verið fjarlægur
draumur. En nú virtist sem hann væri
að rætast.
Og maðurinn, sem mestan þátt
átti í því að gera útvarpsdrauminn að
veruleika árið 1926, var ungur sjálf-
menntaður loftskeytafræðingur, ættað-
ur frá fsafirði. Hann var fyrsti út-
varpsstjórinn, fyrsti magnaravörður-
inn, fyrsti þulurinn — já, hann var
allt í' öllu: Hann setti stöðina upp og
sá um rekstur hennar, var jafnvel gjald
keri fyrirtækisins í þokkabót. Þessi
maður heyrist ekki lengur í útvarpinu,
en þeir sem fylgdust áf áhuga með
upphafi útvarpstækninnar hérlendis á
sínum tíma, kannast vel við nafnið.
Otto B. Arnar heitir maðurinn og nú
rekur hann heildsöluverzlun hér í
Reykjavík.
Hann var 22 ára að aldri, þegar hann
lagði land undir fót, sigldi til Ameríku
árið 1916 til þess að kynna sér út-
varpstæknina. Otto hafði fengið brenn-
andi áhuga á útvarpinu, sem þá var á
algeru frumstigi — og fáir kunnu
nokkur deili á hér á landi. En Otto var
þess fullviss, að þetta væri tækni, sem
íslendingar yrðu að tileinka sér fyrr
eða síðar — og ferðina fór hann á
eigin kostnað, bjartsýnn og brennandi
af áhuga.
0 tto hafði náð sambandi við Dr.
De Forest, þann sem fann upp útvarps-
lampann og sem nú er almennt nefnd-
ur faðir útvarpsins — og bauð vísinda-
maðurínn íslendingnum að setjast að á
rannsóknarstofu sinni og fylgjast með.
Þá stóðu forsetakosningar fyrir dyrum
— og mikill fjörkippur komst 1 upp-
byggingu útvarpsins vestra. Otto fékk
tækifæri til að fylgjast með frétta-
dreifingunni, hvernig útvarpið var nú
notað til þess að flytja kosningatöl-
ur jafnharðan, hvernig útvarpstæknin
skapaði ný viðhorf.
Vegna styrjaldarástandsins hraðaði
Otto sér heim eftir skamma dvöl, en
hann hóf þegar að undirbúa jarðveginn
hér heima. Að stríðinu loknu bauð Dr.
De Forest honum að dveljast öðru
sinni í rannsóknarstofnun sinni og Otto
lagði enn í mikinn kostnað og fór vest-
ur um haf, árið 1919. 1 þessari ferð
var honum falið að kaupa loftskeyta-
tæki í Sterling — og keypti hann bæði
móttakara og talstöð. Fór hann með
það til Kaupmannahafnar þar sem út-
búnaðurinn var settur í skipið, en síð-
an var siglt heim.
etta var fyrsta talstöðin í ís-
lenzku skipi. En þá voru kornnar tvær
stöðvar á landi, í Reykjavík og á Seyð-
isfirði. Það voru því merk tímamót, er
Otto kallaði Seyðisfjörð upp, þegar
Sterling nálgaðist ísland, og talaði við
Þorstein Gíslason, stöðvarstjóra. Þetta
var í fyrsta sinn, að íslenzkt skip hafði
þráðlaust talsamband við ísland.
Enn hélt Otto áfram að undirbúa
jarðveginn hér heima fyrir útvarpið.
En sagan var alltaf sú sama. Þá risu
upp menn og börðust gegri útvarpi.
Hér börðust menn líka gegn bílum og
síma — og nú berjast þeir gegn sjón-
varpi.
Þrátt fyrir ýmsa fordóma vaknaði
áhugi nokkurra forystumanna — og
Otto fór utan í þriðja sinn, nú til Eng-
lands, til þess að kynna sér starfsemi
enska útvarpsfélagsins. Þetta var árið
1922. Tveimur árum síðar var hann
aftur í Englandi. Þá var loks komið að
hinum raunverulega undirbúningi und-
ir útvarp á íslandi. Otto hafði fengið
Lárus Jóhannesson, lögmann, til sam-
vinnu og vann Lárus að kynningu máls-
ins á opinberum vettvangi og fjáröflun.
Sameiginlega beittu þeir sér fyrir
stofnun félags í þessu skyni og ýmsir
málsmetandi menn lögðu fram fé til
kaupa á útvarpsstöð. Otto hafði einkum
i huga hálfs kílówatts ameríska stöð,
sem notuð hafði verið í hálft ár í
Englandi en var til sölu. Slík stöð
kostaði 80 þús. ísl. krónur beint frá
verksmiðjunni og var það mikið fé í
þá daga. En vegna þess að hún var
notuð fékkst 20 þús. króna afsláttur.
Var loks ákveðið að kaupa þessa stöð
og fór Lárus utan til þess að ganga
frá kaupunum með Otto.
Jí' n björninn var ekki unninn enda
þótt tekizt hefði að afla fjár til kaupa
á stöðinni, því nú veu- beðið eftir af-
greiðslu Alþingis á umsókn útvarps-
félagsins um sérleyfi til útvarpsrekst-
urs. Upphaflega var það hugmynd
Ottos, að stjórnin tæki þetta mál í sínar
hendur og stofnaði til útvarps. En áhugi
stjórnmálamanna á þessu máli var þá
það takmarkaður, að Ijóst var, að því
yrði ekki hrundið í framkvæmd þá
þegar nema með framtaki einstaklinga.
Þess vegna var sótt um sérleyfi til
sjö ára og var jafnframt óskað einka-
söluleyfis á viðtækjum — tál þess að
standa undir kostnaði útvarpsrekstrar-
ins.
Útvarpsleyfið fékkst, en ekki einka-
söluleyfið — og þótti þá mörgum sem
þessi tilraun væri fyrirfram dauða-
dæmd, enda kom það á daginn. Afnota-
gjaldið varð að vera mun hærra en
upphaflega var áætlað þar sem það var
eini tekjustofn útvarpsins og jafnframí
hindraði það efnaminna fólk í að fá
sér útvarpstæki. Árgjaldið var ákveðið
50 krónur — og þar með hófst útvarpið.
Þriðjudaginn 2. febrúar 1926, eða
tveimur dögum eftir fyrstu útvarpstil-
raunina, segir Morgunblaðið:
„Getiö var um þaö hjer x blaöinu d
sunnudaginn var aö útvarpiö hjer œtl*
aöi aö senda messugeröina x fríkirkj-
unni x Hafnarfiröi. Þar messaöi sjerct
Ólafur Ólafsson.
1 upphafi uröu smávœgileg mistðk d
sambandinu milli fríkirkjunnar og
loftskeytastöövarinnar, er uröu þesa
váldandi, aö útvarpiö náöi ekki mess-
unni fyrr en prédikunin var nýbyrjuö,
En þegar þetta var komiö í lag fór,
allt vel. Togarinn Draupnir var t. d.
70 mxlur suöaustur af Vestmannaeyj-
um. Þar heyröist það, sem af var
rœöunni eins vel og alt heföi fariö
fram þar í skipinu. 1 gœr liaföi útvarpið
ekki frétFfrá togurunum fyrir Vestur-
landi, hvort messan heföi heyrzt þang
aö. En austur x Rangárvallasýslu
heyröist vel. Og eins fékk sjera Ólafur
x gaer þakkir fyrir rœöuna frá ýmsum
hjer x nœstu sýslum.
Taliö er, aö móttökutœki sjeu nú
um 200 hjer á landi, rúmur helmingur,
þeirra hjer x Reykjavxk.
Til Akureyrar hefur ekki heyrst vel
frá útvarpinu. Ætlar stjórn útvarps-
félagsins aö senda mann noröur til
þess aö gera tilraunir meö þaö, hvaöa
tœki sje best aö nota þar.“
Og daginn eftir segir enn í Morgun-
blaðinu:
íslenzkur söngur x útvarpiö. í gær«
kvöldi klukkan 10% sungu 2 vinsœl-
ustu og kunnustu söngmenn bæjarins
x útvarpsstööina á Melunum, þeir Árni
Jónsson frá Múla og Sxmon Þóröarson
frá Hól. Var þaö vel til fundiö af
stjórn útvarpsins aö fá einmitt þessa
góöu söngmenn til þess aö láta xs-
lenzkan söng hljóma x fyrsta sinn i
xslenskt útvarp. Þeir sungu nokkra
dúetta úr Gluntarne og fóru jafnvel
meö þá og þeir eru vanir.“
etta voru bara tilraunir, sagðl
Ottó B. Arnar, þegar við hittum hann
að máli að heimili hans, Fjölnxsvegi 15.
Útvarpið hófst formlega nokkru síðar
og opnaði Magnús heitinn Guðmunds-
son, ráðherra, stöðina með ræðu.
— Við fengum inni í Búnaðarfélags-
húsinu, eitt herbergi og smákompu, 1
skjalasafninu. Stöðin sjálf var sett upp
vestur á Melum, í loftskeytastöðinni.
Aðbúnaður var auðvitað frumstæður,
Álafossdúkur á veggjum til einangrun-
ar og annað eftir því.
— Við höfðum hálftíma útsendingu
á morgnana, veðurfregnir, gengisskrán-
inguna og annað smávægilegt. —
Grammófón-plötur notuðum við ekki
mikið, aðeins til uppfyllingar. Þá var
rafmagnsdósin ekki komin, höfðum
bara gamlan Edison-grammofon og lét-
um hann standa fyrir framan hljóð-
nemann. Tóngæði platnanna voru þá
léleg miðað við það, sem nú er — og
beinar útsendingar mun betri.
— Á kvöldin voru upplestrar, stöku
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
20. tölublað 196?