Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1963, Blaðsíða 11

Upphaf landnámssögu V-!s!cndinga í Sas!.afc!,ewan XI
Bl
EG get naumast skilið svo
við þennan kafla, að
ég minnist ekki þess manns, sem að
ofan er getið, þótt hann hvorki væri
landnemi né ræki hér sjálfstæðan
búskap. Um hann verð ég fáorður,
því hans er rækiléga minnzt í land-
námssögu Þingvallabyggðar, enda
var hann þar landnemi og rak sjálf-
stæðan búskap um árabil. Móðir
hans hét Elín Þorláksdóttir, ættuð
undan Eyjafjöllum.
Hann var fæddur á B'ldsfelli 1833 og
ólst þar upp hjá foreldrum sínum og
dvaldi með þeim til þrjátíu ára aldurs.
G-ekk hann þá að eiga Þjóðþjörg'U Ingi-
mundardóttir frá Króki í Grafningi.
Reistu þau bú á Torfastöðum i sömu
sveit og bjuggu þar í 2 ár. Árið 1865 and
aðist Ögmundur faðir Jóns. Flutti hann
þá í Bíldsfell C'g bjó þar í 20 ár við góð
efni og gerðist héraðshöfðingi. Hann
var hreppstjóri í Grafningshrepp yfir 20
ár og lengi hreppsnefndaroddviti. Árið
1887 missti Jón konu sína, og tveimur
árum seinna seldi hann Bíldsfell, sem
verið hafði ættaróðal lengi, fluttist til
Ameríku og settist að í Þingvallaný-
lendu. Nam þar land og bjó þar í firnm
ár. Að þeim liðnum gaf hann upp bú-
ekapinn og flutti í hornið til elzta sonar
síns G'ísla, sem þá var kvæntur og far-
inn að búa. Hans hefur áður verið getið.
S- kki er annars getið, en að Jóni
líkaði vel í Ameríku, og sætti sig vel við
Effir Pál Guömundsson
um,skiptin. Þó er líklegt að hinum
gamla hreppstjóra hafi komið sumt ný-
■starlega fyrir sjónir, sbr. vísu þá,
sem hér fer á eftir. Jón hafði verið að
brenna sinu, en missti eldinn og hljóp
hann í heystakka sem hann átti og
brunnu þeir til ösku. Ekki er getið um
meiri skaða. Þá settu gárungarnir sam-
an þetta ómerkilega stef:
Þsfe brann hjá Jóni Bíldfell býsna
mikið hey.
Hann ætlaði bara að brenna,
en eldurinn tók að renna.
Svoddan undur séð hafði hann ei.
Þau Jón Ögmundsson BíldfeLl og Þjóð-
björg kona hans eignuðust níu börn, en
af þeim náðu aðeins þríir drengir full-
orðinsaldri. Þeir voru Jón J. Bíldfell í
Winnipeg, sem var einna gagnmerkastur
af sjálfmenntuðum mönnum meðal Is-
iendinga í Vesturheimi fyrir flestra
hluta sakir. Hann andaðist í almenna
sjúkrahúsinu í Winnipeg 17- ágúst 1955.
Annar var Ögmundur, starfsmaður hjá
strætisvagnafélaginu í Winnipeg, kempu
legur ka.rl, einnig dáinn. Þriðji var Gisli
J. Bíldfell, sem getið var áður.
J óni er svo lýst, að hann hafi verið
meðalmaður á hæð og i þreknara lagi,
svartur á hár og skegg, léttur á fæti og
snar í hreyfingum, kappsamur við verk
og þrautseigur. Þótt Jóni hafi verið lýst
að nokkru hér að framan, er það áreið-
anlegt, að við það hefði mátt bæta af
þeim, sem hann þekktu. Fjöldamargir
afkomendur Jóns eru nú í þessari byggð
og víða annars staðar, og mun hans nafn
lengi uppi verða, því að allir hans af-
komendur í karllegg halda við nafni
hans og kalla sig Bíldfell.
Jón Ögmundsson Bildfell andaðist
hjá Gísla syni sínu.m 25. ágúst 1925 og er
jarðsettur í Bertdale grafreit, eins og
fiestir hinna gömlu landnámsmanna,
sem settust að hér í kringum vatnið.
| SMÁSAGAN |
Framhald af bls. 3.
ég reyni að standa upp, mundi ég bara
stingast á hausinn. Viltu setjast hjá mér,
Bess?
— Hvernig veiztu, hvað ég heiti?
spurði hún mjúkri rödd. — Og, hver ert
þú?
— Eg veit ekki, hver ég er, svaraði
ihermaðurinn, — en ég veit vel, hver þú
ert — og hver er mamma þín og hverjir
bræður þinir eru. Sittu þétt hjá mér,
Iþangað til ég róast dálítið.
— Þekkirðu Markús bróður minn?
spurði Bess.
— Já, anzaði hermaðurinn. — Bróðir
þinn gaf mér lífið — fæðingarstað og
fjöliskyldu. Já, ég þekki hann vel. Hann
er líka bróðir minn.
— Hvar er Markús núna? spurði þá
Bess. — Hvers vegna kom hann ekki
heim með þér?
-— Bess, sagði hermaðurinn blíðlega
og rétti stúlkunni hring, sem Markús
Macauley hafði fengið honum. — Markús
bróðir þinn sendir þér þetta.
Bess sat hljóð litla stund. en sagði síð
en:
—■ Er Markús dáinn? Rödd hennar var
lág — en án nokkurs angurs.
— Nei. sagði herm'aðurinn. — Þér er
óhætt að trúa mér Bess. Hann kyssti
Btúlkuna bróðurlega — en sagði síðan:
— Markús er vissulega ekki dáinn.
Hómer Macauley kom nú gangandi
niður götuna. Bess stóð upp og hljóp á
xnóti honum. — Hómer! kaillaði hún. —
Hann er kominn frá Markúsi. Þeir
voru vinir — hann situi' núrua á útidyra
tröppunum okkar. Svo snerist hún á
hæli og hljóp aftur inn í húsið.
Hómer Miacauley stóð grafkyrr um
stund og virti Tobey George fyrir sér.
— Ert þú Tobey? spurði hann svo. —
Mér fannst líka, að ég þekkti þig, þegar
við töluðumst við í garðinum áðan. Hann
þagnaði andartak, en bætti siðan við:
— S’mskeytið kom í kvöld — ég er
með það í vasanum. Hvað eigum við að
gera?
— Riifðu það sundur. Hómer, sagði
hermaðurinn. Kastaðu því. Það er ekki
satt. Rífðu það!
Hó-rner dró skeytið upp úr vasa sín-
um og reif það sundur í flýti. Að svo
búnu stakk hann tætlunum í vasa sinn.
Hann ætlaði að geyma þær — alltaf.
•— Viltu hjálpa mér á fætur? sagði
hermaðurinn. — Við skulum fara sam-
an inn.
Og Hómer Macauley beygði sig niður
að Tobey George, munaðarleysingjanum,
sem loks hafði fundið heimili — og her-
maðurinn greip um axlir sendisveinsins
og reis hægt á fætur. —
Nú brýndi Hómer raustina, og það vott
aði ekki lengur fyrir neinum dapur-
leika í orðum hans.
■— Mamma! kallaði hann. — Bess!
Mary! Syngið þið nú fyrir okkur. Her-
maðurinn er kominn heim! Bjóðið hann
velkominn!
Og ljúfir tónar bárust til þeirra út á
tröppurnar — út i kyrrðina.
■— Leyfðu mér að standa hérna stund
arkorn og hlusta, sagði hermaðurinn.
Hómer Maoauley og To'bey George,
munaðarleysin'ginn, stóðu hlið við hlið
og hlustuðu brosandi á hljómlistina. Sá
fyrrnefndi fann til gleðitilfinningar, sem
hann gat ekki enn skilið, af hverju staf
aði — en sá síðarnefndi hlustaði með sár
um, en þó þakklátum huga.
Mary Arena byrjaði nú að syngja, og
í. þann mund kom Ulysses Macauley út
á tröppurnar og tók í hönd hermannsins.
Þegar laginu var lokið, komu þæt frú
Macauley og Bess fram í opnar dyrnar.
Móðirin stóð þarna um stund og horfi,
á syni sína tvo, sem hún átti enn —
sinn hvoum megin við ókunna mann-
inn, hermanninn, er verið hafði vinur
þriðja sonar hennar, sem nú var horfinn
Og hún brosti ljúflega — og skildi allt.
Hún brosti til ókunna hermannsins,
sem nú var orðinn sonur hennar —
brosti til hans, rétt eins og hann væri
Mai'kús sjálfur. Og hermaðurinn og bræð
ur hans tveir gengu inn úr dyrunum —
inn í hlýjuna og birtuna, sem stafaði út
um þær.
| K U RU
Framhald af bls 4
að hafa athugað vaxtai'hraða barna og
þroska þeirra, áætluðu þeir aldur barn
anna í þoi-pinu og röðuðu þeim upp
samkvæmt honum. Síðan fengu þeir
reiðu á því, hvenær hitt eða þetta hefði
skeð, eftir aðferðinni: „rétt áður en
þetta barn fæddist," „fáum dögum eftir
að þessi di-engur fæddist", „þegar þessi
drengur var jafnstór og þessi stúlka er
núna,“ o.s.frv. Enda þótt þessar áætlanir
næðu ekki nema 20 ár aftur í tímann,
eða þar um bil, fengu þeir greinargerð
fyi'ir merkisviðburðum — forsöguleg-
um viðburðum — á þennan hátt. Það
kom í ljós, að kuru var talsvert ætt-
gengt og að sjúkdómurinn hafði vertð
þarna landlægur í margar kynslóðir.
Sú staðreynd, að kuru kemur ekki
fyrir nema hjá einum kynþætti af fjöl-
mörgum í Nýju-Gíneu, á litlu svæði á
geysistórri eyju, sýnir bezt hina frá-
munalegu einangrun margra kynþátta
þarna. Hvað tungumál snertir, þá er
munurinn á því sviði svo mikill, að kyn
þættir, sem eiga heima með fárra mílna
millibili, skilja ekki hver an’nan. Hver
kynþáttur og stundum hvert samfélag
innan sama kynþáttar, eru lokaður hóp-
ur, hvað giftingar snertir — sjaldan
meira en fá hundruð manna. Þetta hefur
orsakáð það, að hóparnir geta orðið
hver öðrum ólíkir, en hver með sín ætt-
areinkenni.
Þ etta ástand gefur til kynna ein-
hverja „Adams og Evu“-kenningu um
uppruna kuru. Og þetta framgengur
meira að segja af þjóðsögu hjá Kuku-
kuku-mönnum, sem er herskár ættflokk-
ur á einangruðu svæði fyrir austan kuru
svæðið — á svipuðu landi og Fore-menn
eiga heima á. Þessi ættflokkur er algjör-
lega laus við kuru. Þjóðsaga þeirra hljóð
ar þannig:
„Nanti-menn komu og drápu þjóðina
okkar í fornöld. Einn lítill drengur og
ein lítil stúlka, gátu falið sig innan um
gætu kartöflugrösin í garðinum. Þarna
var ekkert annað fólk, svo að þau gift-
ust. Stúlkan eignaðist börn, fyrst dreng
og síðan stúlku, og þau giftust og eign-
uðust börn. Svo eignaðist móðirin stúlku
og dóttirinn dreng og þau giftust. Og
þannig kom nóg af fólki."
Hér höfum við goðafræðifrásögn af
uppruna þjóðar á Nýju-Gíneu, sem er
næsti nágranni Fore-fólksins og lifir 1
sams konar umhverfi. Þessi skyldleika-
tímgun getur hugsanlega verið ástæð-
an til kuru, sem sameiginlegs erðaein-
kennis heillar þjóðar.
Eins og stendur eru ekki miklar horf-
ur á því, að það geti tekizt að losa Fore-
fólkið við kuru. Það eina, sem hægt er
að gera er að draga úr hinum sorglegu
áhrifum sjúkdómsins. í stjórnarsjúkra-
húsinu við eftirlitsstöðina í Okapa, hef-
ur verið ætlað rúm fyrir munaðarlausa
kuru-sjúklinga. Börn þarna, sem höfðu
misst móður sína, höfðu litla möguleika
til að lifa. Og skammt frá Okapa hef-
ur lúterskt trúboð nýlega reist sjúkra-
hús, sem er eingöngu ætlað kuru-sjúk-
lingum. Þarna eru tvær evrópskar hjúkr-
unarkonur, sem hafa fórnað lífi sínu
fyrir þá, sem þjást af þessum banvæna
sjúkdómi.
En lykillinn að leyndardómi sjúkdóms
ins bíður frekari leitar.
| / SVEFNROFUNUM |
F ramhald af bls. 8.
Sjálfsvitundin og viljinn til að taka
ákvarðanir er merkilegasta þroskamerki
vort. En þessa eiginleika hafa einnig
ýmis dýr. Þessi eiginleiki virðist þróast
með líkamanum, þegar hann er
nógu vel á veg kominn. Hér virðist
m.ö.o. vera um hæfileika að ræða, sem
náttúran hefur áskapað ýmsum lífver-
um, eins í mismunandi mæli.
A. sama hátt og fæturnir verða til,
til þess að vér getum gengið um jörð-
ina, vængirnir til að vér getum flogið
um loftið, sporðar og uggar svo vér get-
um synt um sjóinn, augu svo vér getum
séð endurskin ljóssins á þeim hlutum
sem varða oss máli o. s. frv., á sama
hátt skapast hæfileikinn til að ákveða,
hvert halda skuli til að afla fæðu, til
að finna sér maka, til viðhalds lífinu
o. s. frv. Og þessi hæfileiki þroskast
yfir í sjálfsvitundina og verður til þess
að færa oss meiri björg í bú, að svo
miklu leyti sem hann nýtur sin betur
og er þroskaðri með oss en með dýrun-
um“.
E. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS \\