Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1963, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1963, Blaðsíða 5
„Islendingar eru vafalaust ólist- rœnasta þjóð veraldarinnar. Ekkert liggur öllu fjœr íslenzku heimili en listrænn srnekkur á hvaða sviði sem er“. Þessi orð Steins Steinars koma mér í hug oftar en ég kæri mig um, þegar ég hugleiði íslenzkan smekk og ekki sízt þegar ég virði fyrir mér liandaverlc þeirra manna sem mestu virðast ráða um byggingar- list höfuðborgarinnar. Átakanlegasta dœmið um þetta annálaða smekkleysi er sennilega staðsetning Bœndahallarinnar. Bœði frá sjónarmiði listræns smekks og heilbrigðrar skynsemi var sú ráð- stöfun svo glórulaus, að helzt mœtti cetla að mönnunum, sem þar áttu hlut að máli, hafi ekki veriö sjálf- rátt. Háskólahverfinu hafði verið markaður virðulegur og sjálfstæður vettvangur í skipulagi Reykjavíkur, eins og tilhlýðilegt var um höfuð- menntasetur þjóðarinnar, en „með einu penna- striki“ ef svo má oröa það, v ar hverfið svipt svip sín- um o g b e r ekki framar sit t b arr. Sama er hvað- f an úr b o r g - ' inn i horft er t i l háskólans (ég hef g ert mér far um að kanna það): hann hverfur ásamt hverfinu öllu í skugga hallarbákns- ins, sem liœglega hefði mátt koma fyrir hvar sem var í borginni ann- ars staðar en einmitt á þessurn stað. Það er tilgangslaust að koma með þœr viðbárur, að praktískar ástœö- ur liafi ráðiö váli staðarins, einkan- lega meö tilliti til fyrirhugaðs hót- els (sem var víst ekki einu sinni á- kveðið þegar Bœndáhöllinni var vál- inn staður). Eigi práktísk sjónar- miö álgerlega aö byggja út listrœn- um viðhorfum, er jafngott að kasta grímunni strax og viðurkenna hreinskilnislega að hér skuli hugar- far molbúans álrátt. En leynist ein- hver snefill af smekJc með fslend- ingum í framtíöinni, er sá hlutur vís, aö skömm þeirra, sem ábyrgð bera í þessu máli, mun uppi meðan hvort t.veggja stendur á sínum staö, Háskóli fslands og Bœndáhöttin. Nefna mætti fjölmörg önnur dæmi um íslenzka smekkleysið, en ég lœt nægja í svipinn að benda á viðbyggingu Landspítálans og fyr- irhugaða ofanábyggingu Útvegs- bankans, sem raunar var þegar bú- iö aö skemma meö smeklclqusri viö- byggingu, og á hiö sama viö um Landsbankann. Nœst mequm við sennilega eiga von á þremur hœð- um ojan á Alþingishúsiö og ný- nxzku viðbyggingu við Stjórnarráð- ið. Þafí er svo kapítuli út af fyrir sig, hvernig gengið er frá uppdrátt- um að ýmsum opinberum bygging- um, og kemur þá fyrst í hug viö- bygging Arnarhvols og fœöingar- deild Landspítalans, en í báöum til- fellum munu sálerni hafa gleymzt og kannski ýmislegt fleira! Ýtar- leg saga íslenzkrar byggingarlistar siðustu tvo áratugi yrði að sönnu fróðlegt rit og uppbyggilegt! s-a-m. AF ýmsum ástæðum vekur hver ný bók eftir Vladi- mir Nabokov athygli og umræður. Síðasta skáldsaga hans, „Pale Fire“, var tekin til meðferðar af flestum gagnrýnendum strax og hún kom út, og allir sem fylgjast vildu með samtíð sinni keyptu hana. Hins vegar er myndin, sem hinn almenni lesandi hefur gert sér af Nabokov, einkennilega brengluð eða a.m.k. einhliða. Hann er nú kominn á sjö- tugsaldur, en heimsfrægð hans er aðeins sex ára gömul. Það var ekki fyrr en árið 1956, að Graham Greene gerði bókmenntaheim- inn hvumsa með þvi að kjósa skáld- sögu sem nefndist „Lolita“ beztu bók ársins. Hún var þá aðeins fáanleg í „vatfasamri“ Barisar-útgiáfu. Það eru ekki nema rúm þrjú ár síðan enskur útgefandi áræddi að gefa hana út í Lundúnum. Jafnvel enn þann dag í dag á Lundúna-bókasafnið enga bók eftir Nabokov yngiri en fræðilagt rit um rússneska skáldið Gógol, gefið út fyrir 15 árum. m að er því engin furða, þó orð- stir „Lolitu“ gefi hinum almenna les- anda heldur brenglaða mynd af höf- undinum. Sem höfundur þessarar marg- ræddu skáldsögu baðar bann sig í sama tvíræða töfraljóma eins og þeir féla.gar D. H. Lawrence og Henry Miller, og eru þeir þó allir hátt yfir þess konar frægð hafnir. Þar við bætist að Nabokov er Rússi með bandarískt vegabréf, og vekux það hvort tveggja tortryggni i ýmsum hópum. Mörgum finnst líka, að „Lolita" hljóti að geyma eitthvað af eigin reynslu höfundarins í kvennamálum. Þeir sem kynnast Nabokov hlæja að slíkri fásinnu, enda á hann fallega konu sem hann hefur búið með í góðu yfir- læti i 40 ár. Hann er slavneskur i útliti, andlitið breitt og dálitið guggið, fasið eilítið þunglyndislegt. Hann talar hægt og heldur sér jafnan við efnið. Það er eitthvað upphafið og göfugmannlegt við framkomu hans. En útlitið er í rauninni jafnvillandi og orðstírinn. Hin heiðríka ró aðals- mannsins felur eldsál, sem er örg út í heiminn og lífshætti nútímans. Þetta kemur sjaldan fram í viðræðum en maður les naumast svo blaðsíðu í bók- um hans, að maður skynji ekki sára gremju hans yfir lífinu eins og þvi hef- ur verið lifað síðan 1917. F áir rithöfundar hafa átt glæsi- legra upphaf. Nabokov-fjölskyldan var vellia.uðug og bjó í Pétursborg, var frjáls lynd í skoðunum og hafði talsverð pólitísk áhrif. Hún var af því margum- talaða auðfólki sem ferðaðist milli Neva- fljóts og Signu með viðeigandi fylgdar- liði kennslukvenna og herbergisþjóna, flutti út á sveitasetrin á sumrin og hélt veglegar veizlu.r á vetrum. í rússnesku byltingunni hvarf þessi unaðslega ver- öld; Nabokov-fjö'lskyldan leystist upp og tvístraðist. Vladimir Nabokov kom til Cam- bridge, þar sem hann lauk námi í Trin- ity College árið 1922. Síðan komu erfið ár fátæktar í París og Þýzkalandi. En um tvítugsaldur átti hann þeg- ar harðskeytta og kaldhæðna kímnigáfu. Þegar veröldin greiddi honum högg, var hanin meir en reiðubúinn að slá aftur frá sér. Hann var bundinn því Rússlandi, sem hann hafði þekkt, og átti erfitt með að semja sig að hinum nýju að- stæðum útlegðarinnar, þó honum heppn aðist að vísu að skapa sér nýja tilveru, sem á yfirborðinu var viðunanleg. í vissum skilningi er allt lifsverk hans vandlega hugsuð hefnd gegn þeim ör- lögum, sem gerðu hann viðskila við þá menningu sem ein gat fært honum full- nægju í lífinu. í öndverðu skrifaði Nabokov á rúss- esku. Margar af fyrstu bókum hans eru nú að koma út á ensku í fyrsta sinn. Ein hin bezta þeirra, „Gjöfin“, sem tal- in er veigamikill lykill til skilnings á verkum hans, er bráðlega væntanleg á markaðinn í enskri þýðingu sonar hans, Dmitris. Nabokov hefur tamið sér eins konar höfðingjaviðhorf við verkum sinum. Þau eru til, segir hann, og þeg- ar stundir líða mun heimurinn komast að raun um, hve góð þau eru. Þangað til sú tið rennur upp, segir hann ann- an daginn, að „Vörn Luzhins" sé bezta bók sín, en hinn daginn að „Heimboð til aftöku“ sé bezt. fr rið 1940 fór hann ásamt konu sinni til Bandai'ikjanna, og iinua ar- um siðar varð hann bandarískur ríkis- borgari. í uppha.fi kenndi hann við Wellesley College, en hafði jafnframt fræðimannastyrk frá Harvard-háskóla til að stunda rannsóknir á „Lepidoptera" — þ.e. mölflugum, fiðrildum og öðru slíku, en á því efni hefur hann lengi haft vísindalegan áhuga. Siðan fór hann til Cornell-hákóla og var þar prófessor i rússneskum bókmenntum í 11 ár. Á þessu skeiði hlaut hann tvisvar Guggen- heim-verðlaunin og einu sinni verðlaun frá American Academy of Arts and Lett ens. Annars áttu bækur hans engu sér- stöku gengi að fagna. Nú hefur hann á efri árum höndlað lukkuna sem hvarf honum um tvítugt. Hann býr í íburðarmiklu gistihúsi í Sviss, en gerir sér engar grillur um stað festu gæfuinnar. Reynslan hefur sýni- lega kennt honum að setja ekki traust sitt á heiminn. Valdhafar hans eru svikahrappar og harðstjórar, mannfólk- ið sauðspakt, heimskt og glatað. Vitring- urinn leitar hælis bak við hlíf kald- hæðni og upphafinnar einsemdar. Á Berlínar-árunum hitti Nabokov oft aðra útlæga rithöfunda, t.d. Bunin og Aldanov, en honum er ekki sérlega gefið um félagsskap keppinauta sinna á ritvell inum. Ekki svo að skilja, að hann sé öfundsjúk eða eigingjörn nánös; hátt- prýði hans og persónutöfrar eru ómót- stæðilegir. En svo óbifanleg er sú sann- færing hans, að heimurinn hafi numið staðar árið 1917, að honum dauðleiðast túlkendur þeinra atburða, sem siðar hafa Framh. a bis. 6 ð. tölublaS 1963 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.