Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1964, Blaðsíða 1

17. tbl. 10. maí 1964 — 39. árg.
verður af því hin glæsilegasta för, þó
bæði ísafold og Fjallkonan reyni í
fyrstu að koma í veg fyrir þótttöku
stjórnarandstæðinga í heimsókninni.
Karpið heldur áfram í blöðunum eftir
heimkomu þingmannanna, og menn búa
sig undir konungskomu 1907, sem reyn-
ist Hannesi ný fjöður í hattinn. Haustið
1906 . er hið fræga Blaðamannaávarp
Einars Benediktssonar undirritað af
fimm útvöldum ritstjórum, og ríkisráðs-
draugurinn vakinn upp aftur, en nokkru
seinna gerir skáldið hálfgert grín að
öllu saman í viðtali við Politiken, kveðst
vera foringi Landvarnar, sem helzt vilji
fá lándstjóra yfir ísland, allra helzt
danskan prins, en allt skraf um skilnað
'íslands frá Danmörku sé tómt hjal
marklausra manna.
Framsöguræ&a Sigurbar A. Magnússonar a
umrædufundi Stúdentafélags Reykjavíkur
23. janúar s.1.
i
EG hef verið beðinn að segja
hér nokkur orð um marg-
þvælt efni — ekki vegna þess að ég
hítfi sérstakt vit á sagnfræðilegum
efnum eða þjóðarétti, heldur senni-
lega fyrst og fremst vegna þess að ég
skrifaði fyrir skömmu alræmdan rit-
dóm um umdeilda bók, þar sem hið
fræga Uppkast frá 1908 kemur tals-
vert við sögu. Ég tel mig ekki bera
neitt sérstakt skyn á þetta mál um-
fram aðra menn og tala aðeins af
sjónarhóli hins aimenna borgara sem
lesið hefur nokkrar tiltækar bækur
um efnið og reynt að kynna sér það
eftir föngum. Það sem ég kynni að
hafa framyfir ýmsa eldri menn, sem
hér eru staddir, væri helzt það að ég
er yngri en þeir og af þeim sökum
ekki eins háður þeim persónulegu
tilfinningum sem lita afstöðu eldri
kynslóðarinnar til málsins. Að sjálf-
sögðu hef ég ekki með.öllu farið var-
hluta af áhrifum þessa afdrifaríka
máls, sem legið hefur eins og skuggi
yfir-þjóðinni í hálfa öld, en ég get
fullyrt að þau áhrif lita ekki viðhorf
mín nú, enda voru þau þess eðlis að
ég hefði átt að taka gagnstæða af-
stöðu til málsins við þá, sem ég hef
tekið eftir að hafa kynnt mér heim-
ildir.
Nú hefur a<s vísu einn sögufrægur
klerkur þessa lands lýst því yfir í dag-
blaði nýlega, að óviðeigandi sé að ræða
þetta viðkvæma mál hreinskilnislega og
draga menn í dilka, þvi þar hafi átt hlut
að máli eintómir sómamenn og skör-
ungar, hverra minningu ekki megi van-
heiðra með misjöfnum dómum. Þessi
afstaða til sögulegra staðréynda er ekki
beinlínis ný af nálinni hér á landi, en
varla getur hún talizt vænleg þeim
mönnum, bæði eldri og yngri, sem
kynnu að vilja draga einhverja lær-
dóma af fortíðinni. Annars vildi ég mega
skjóta þeirri spurningu að þessum
heiðraða postula góðra siða, ef hann er
(hér viðstaddur, hvers vegna hann
Ihneykslast svo mjög á orðalagi mínu í
áðurnefndum ritdómi, en rekur ekki
upp eina vandlætingarstunu yfir þjóð-
ræmdu orð'bragði þeirra sæmdarmanna,
sem hann vax að bera blak af dauðum.
Þetta er kannski þáttur í þeim sagn-
fræðilegu hreinlætisráðstöíunum hans
að hvítþvo forfeðurna og láta þá ganga
fram í sviðsljós sögunnar eins og litla
fallega engia með. vængi og gullnar
hörpur?
E,
^n svo vikið sé að umræðuefninu,
þá langar mig til að rekja fyrst í ör-
stuttu máli forsögu þeirra atburða, sem
hér á að deila um. Þar var skammt
stórra högga á milli. Árið 1903 hefur
orðið veruleg breyting á þjóðréttar-
stöðu íslands með skipun innlends ráð-
herra, sem hafi stjórnarsetur í Reykja-
víik. Um þetta mál hefur staðið mikill
styrr .og Hannes Hafstein farið með
óvæntan og glæsilegan sigur af hólmi.
Andstæðingar hans eru að vonum sárir,
og brátt tekur að brydda á alls kyns
dylgjum og brigzlum, ekki sízt ásökun- '
um um undirlægj uhátt og þjónkun ráð-
herrans við danska valdið. Er hinn svo-
nefndi rikisráðsfleygur Landvarnar-
mönnum mikill þyrnir í augum, en
aðrir andstæðingar, t. d. Björn Jónsson,
gera lítið úr honum lengi framan af,
eða allt fram til 1906, þegar Blaða-
mannaávarpið kemur fram. Megnið af
þessu karpi stafaði af vanþekkingu ís-
lenzkra stjórnmálamanna á eðli og
starfs'háttum ríkisráðsins, eins og síðar
kom á daginn.
Menn eni alls ekki grónir sára sinna,
þegar önnur stórorusta hefst, ennþá
heiftarlegri en sú fyrri, um mikið þjóð-
þrifamál, lagningu síma til landsins. Er
það löng saga og með köflum Ijót, sem
óþarft er að rekja, en Hannes Hafstein
fer enn með glæsilegan sigur af hólmi.
Harkan í þessari baráttu er harla tor-
skilin nú, en hún skildi eftir sig mörg
sár og djúp, sem voru hvergi nærri
gróin árið 1908. Ég fæ ekki betur séð en
símamáiið sé meg nokkrum hætti hlið-
stæða baráttunnar um Uppkastið — það
var eins konar forleikur eða öllu heldur
lokaæfing fyrir hana. Og ég. er í litlum
vafa um það, að hefði málið verið borið
undir þjóðina, hefði Hannes Hafstein
staðið mjög höllum fæti. Slíkur var
ofsinn og óbilgirnin í áróðri andstæðing-
anna.
Menn sleikja sár sín og hugsa til
hefnda meðan Hannes Hafstein heldur
áfram sigurför sinni, fær konung til að
bjóða heim islenzkum þingmönnum, og
júní 1907 er haldinn hinn nafn-
kenndi Þingvallafundur, þar sem sam-
an safnast 92 fuiltrúar víða af landinu
og rúmlega 300 gestir. Gerð er sam-
þykkt um sjálfstæðiskröfur íslendinga,'
þar sem þess er krafizt, að væntanlegur
sáttmáli við Dani sé „gerður á þeim
grundvelli einum að fsiand sé frjálst
land í konungssambandi við Danmörku,
með fullu jafnrétti og fullú valdi yfir
öllurn málum sinum. Fundurinn mót-
mælir allri sáttmálsgerð, sem skemmra
fer, og telur þá eigi annað fyrix höndum
en skilnað landanna, erf eigi náist slíkir
samningar, ■ sem nefndir voru“. Enn-
fremur taldi fundurinn „sjálfsagt, að ís-
land hefði sérstakan fána“, og féllst á
bláhvíta fánann — sem var og er kon-
ungsfáni Grikklands. Sveinn Bene-
diktsson hélt því fram í grein nýlega,
að kröfur Þingvallafundar hafi mótað
stefnu meirihluta þjóðarinnar, en það
er að mínu viti fjarri öllum sanni, enda
hef ég hvergi heyrt það rökstutt. Sé
á annað borð hægt að tala um stefnu

meirihluta þjóðarinnar fyrir kosning-
arnar 1908, hlýtur hún að felast í þeijm
kröfum sem fulltrúar Alþingis komu sér
saman um, áður en sambandslaganefndin
hóf störf sín 1908.
Af þingmannaförinni og heimsókn Frið.
riks VIII leiddi skipun dansk-íslenzku
samibandslaganefndarinnar sem settist á
rökstóla snemma árs 1908.
Þ að er ekki ófróðlegt að gefa þvi
gauim, hvaða fulltrúar úr stjórnarand-
Stöðunni eru skipaðir í nefndina. Þeir
eru auk Skúla Thoroddsens, einmitt
tveir af hörðustu andstæðingúm Hann-
esar Hafsteins, Jóhannes JÓ!hannesson
og Stefán Stefánsson, þeir tveir menn
sem einir stóðu upp og gengu
út undir hinni vanhugsuðu ræðu
Magnúsar Stephensens forseta neðri
deildar í þingveizlunni frægu 1.
júlí 1907. Aðrir stjórnarandstæð-
ingar fóru ekki fyrr en staðið
var upp frá borðum. Björn Jónsson er
á móti þátttöku stjórnarandstæðinga i
nefndinni eins og hann hafði lagzt gegn
þátttöku þeirra í þingmannaförinni, en
henni hafði Skúli Thoroddsen einmitt
fagnað fyrstur stjórnarandstæðinga.
Nú þykir stjórnarandstöðunni mikið
liggja við að búa sem bezt uim hnútana
áður en fulltrúar hennar haldi til Hafn-
ar. Þrír menn eru settir til að semja er-
indisbréf handa þeim, sem haldið er
leyndu meðan samningar standa yfir.
Það eru þeir Skúli Thoroddsen, Valtýr
Guðmundsson og Jón Jensson foringi
Landvarnar, sem bréfið semja, en Jón
er látinn skrifa það. Þessi stefnuskrá
er samþykkt af þingmönnum Þjóðræðis-
flokksins.
r a. ður en til Hafnar kemur hefur
náðst samkomulag um algera samstöðu
nefndarmanna og sú eining er ekki rof-
in fyrr en á síðustu stundu, þegar Skúli
Thoroddsen skerst úr leik. íslendingun-
um hefur tæplega komið til hugar, að
þeir fái öllum sínum kröfum fullnægt,
enda væri slíkt undur í samn
ingsumleitunum tveggja aðila. Það
voru Islendingar en ekki Danir
Framhald á bls. 6
t ' ' W\\\W'V ' • "i'
HANNES HAFSTEIN