Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1964, Blaðsíða 1
„Rússlandsvetur"
NAPOLEONS
Var hann jafnharður og sagan segir?
að er komið upp í vana hjá
mönnium að treysta frásögn-
um sögunhar um merka, sögulega
viðburði. Margir og margvíslegir
atburðir eru annaðhvort óljósir eða
beinlínis óþekktir, þar til sagan
kveður upp sinn mikilvæga dóm:
„Þetta er sannleikurinn“. Þannig
vilja menn að minnsta kosti hafa
sagnfræðina. En stundum lætur
sagari bíða eftir sér, og stundum er
hún sjálf þolinmóð og jafnvel nær-
gætin. Hún dokar við þangað til til-
teknar sögulegar persónur eru falln
ar frá og uppkveður fyrst síðar sinn
svokallaða „sögulega dóm“. Og
menn umgangast réttdæmi sögunn-
ai eins og einhvem helgan dóm —
upphafinn yfir allan vafa og tor-
tryggni. En þá er vitanlega aðeins
um að ræða sagnfræði eftir höf-
unda, sem leita sannleikans og
vilja hafa hann allan og óskertan.
Hlutdræg og hugmyndafræðileg
sagnfræði kemur ekki hér við sögu.
Eftir dr. J. M. Angervo
Höfundur þessarar greinar, dr.
phil. J.M. Angervo, er deildar-
stjóri í aðalveðurstofu Finnlands.
Á keisaratímunuim tókst þessari
stofnun að afla sér mikilla sam
tímabókmennta um veðurfræði
frá Rússlandi. Úr þassum ritum
má fá verðmætar veðurfarsupp-
lýsingar, og það meira að segja
frá tímanum fyrir rússnesku
styrjaldimar. Síðasta vetur
þeirra, Napóleonsárið 1812, hefur
veðurfar verið mjög frábrugðið
því, sem sagan vill vera láta.
Dr. Angervo tók þátt í vatna-
fræðingamótinu hér í sumar.
En svona er það nú samit, að jafnyeJ
þessj saga tekur breytingum — og
stöðugt til batnaðar. Öðru hverju gera
rnenri uppgötvanir, sem varpa .nýju
ljósi á sögulega viðburði. Meira að
segja í gömlum skjalasöfnum má finna
ýmislegt nýtt, sem varpar nýrri birtu
yfir • gamla sögulega viðtourði. Þegar
svo er eykur sagan sjálfa sig og bæ-tir.
L átum oss nú athuga herför Napó
leons til Rússlands, en þó einkum heim
för hans þaðan, 1812. Eins og menn
vita, kom Napóleon til Mioskvu 15. sept-
epiber og kom að borginni í rústum.
Eftir að friðarsamningar höfðu farið út
um þúfur, hóf hann heimferðina í vest-
urátt sama haust, 19. októbeir. Sagan
hermir, að heimför hans hafi orðið erf-
ið, sökum matarskorts, ku'Ida og hríðar-
veðurs. Margir franskir sagmfræðingar
hafa lýst þessum þjáningum Napóleons
og herja hans. Carl Grimberg lýsir
þanr.ig heimfor Napóleons:
„Veturmn byrjaöi mjöp snemma
■fjetta ár. Hitinn fór sílœkícandi, vep
irnir uröu svellaöir, op hríöarbyljir
œddu um slétturnar. Hermennirnir
t aöalhernum penpu á vit plötunar
sinnar. Þeir sultu op frusu í hel.
Þarna þrömmuðu þeir í lönpum
rööum, íklœddir þunnum einkennis-
búninpum sínum, þar til fieir stirön
uöu upv af kulda. hrösuðu op hnipu
niöur. Hinum föllnu var þepar rutt
úr vepi, op fylkinparnar, sem
þynntust stööupt, sJcipuðu sér aftur
i raðir. Fram 'með vepinum var al-
sett líkum op hrossskrokkum. Þess-
ir hermenn höföu ekki nema eitt
í hupa: aö bjarpa eipin lífi, sleppa
út úr þéssu víti, op eftirláta aldrei
neinum öörum sœti sitt á vapni eöa
Jiesti. Svo er sapt, að vapnstjórar
hafi oft vitandi vits ekið út í ófœr-
ur til þess aö losa sip þar við sœröa
op sjúka, sem þeir höfðu oröið að
pœta, en upppefnir hestarnir voru
elcki lenpur fœrir um að drapa. Að
morpni mátti oft sjá heil herfylki
lippja dauð krinpum varðeldinn —
þeir höfðu sofnað op kuldinn svo
séð um það sem á vantaði.“
ess má geta, sem tölulegra upp-
lýsinga, að kuldinn á heimför Napóle-
ons komst niður í -r-8 stig, 6. nóvem-
ber 1812, og síðan kom mikill hrið-
Málverk af Napóleon þrftugum árið 17 99, gert af Gros.
fljótinu og farið yfir það 26-. og 27.
nóveuriber með miklum erfiðleikum.
Ekki var eftir nema slæðingur af þess-
um geysistóra her, þegar farið var yfir
Niemenfljótið í Lithaugalandi. Hinn
5. desember yfirgaf Napóleon her sinn
og hélt áfram hraðfara til Parísar, og
komst þangað 19. desember 1812. En
nú var veturinn kominn fyrir alvöru
cg herirnn brauzt gegnum Pólland og
Þýzkaland áledðis til Frakklands og
líðaninni og skapinu mun Heinridh
Heine hafa lýst nokkuð nákvæmiega í
kívæði sínu um „Skytturnar tvær“.
Eins og framgengur af ofanskráðu var
kuldatímabilið, sem herinn lenti í, frá
19. október til nóvemberloka 1812. Og
í desemberbyrjun var mannfallið orðið
svo gífurlegt, að Napóleon hefur út frá
því ályktað um tíðarfarið. Nútdm.asagn-
fræði segir okkur með öðrum orðum,
að mikil kuldatíð hafi ríkt meðan á
stóð herför Napóieons og ósigur hans
hafi beinlínis verið afleiðing af henni.
E n þá er spurningin, hvort haust-
ið og fyrri hluti vetrar 1812 í Rússlandi
hafi verið nokkuð frábrugðið því, sem
eðlilegt má telja á þeim slóðum. Rétt
er að atihuga staðreyndir og raunveru-
leika í sambandi við þá spurningu.
í fyrsta lagi erum við svo vel sett-
arbylur. Þetta var með öðrum orðum
frostið, sem olli Napóleon svo miklum
erfiðleikum. f þessum kulda og hrið
komst Napóleon, 9. nóvember, til Smol-
ensk, og þaðan var svo undanhaldinu
haldið áfram. í þessum kulda jókst
mannfallið upp í þúsundir á dag, en
samt var loksins komið að Beresina-
Framhald á bls. 13